حالا هم نوبت به ورزش زورخانه‌ای رسیده و اقدام تازه آذربایجان فریاد اهالی میراث ایران را در پی داشته است؛ آن قدر که شیرینی ثبت چهار میراث ناملموس دیگری که به تازگی به نام ایران در فهرست میراث جهانی بشر ثبت شده‌اند هم تحت‌الشعاع این انتقادات قرار گرفته. اما باید ببینیم آیا امسال ایران می‌تواند «شب چله» جهانی‌شده‌اش را به روش نوینی به جهان معرفی و توریست جذب کند؟ مخصوصا که موقعیت زمانی شب‌چله هم به‌دلیل نزدیکی به کریسمس و سال نو میلادی، بسیار برای جذب توریست، مخصوصا به اصفهان با داشتن جلفای نو و میراث ارمنیان مسیحی، مناسب است.
از میراثی که ایران ثبت کرد تا پرونده آذربایجان
ماجرا این است که امسال یونسکو «فرهنگ پهلوانی: بازی‌های سنتی زورخانه‌ای، ورزش و کشتی» (Pehlevanliq culture: traditional zorkhana games, sports and wrestling) را به نام آذربایجان در فهرست میراث ناملموس جهان به ثبت رسانده ؛ این در حالی است که در سال 2010 پرونده‌ای با عنوان آیین‌های پهلوانی یا زورخانه‌ای (Pahlevani and Zoorkhanei rituals) به نام ایران در فهرست میراث جهانی بشر به ثبت رسیده بود.بعد از انتقادات فراوانی که در رسانه‌های ایران منتشر شد، مصطفی پورعلی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، ثبت پرونده «فرهنگ پهلوانی» به نام جمهوری آذربایجان، در گفت‌وگو با روابط عمومی وزارت میراث اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای را به‌طور رسمی در سال ۸۹ (سال ۲۰۱۰) در فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو ثبت کرده است.او افزود: کشتی پهلوانی در ایران هم انواعی دارد؛ مثلا کشتی چوخه، کشتی مازندرانی و کشتی گیله‌مردی. به‌دلیل محدودیت‌های یونسکو در سهمیه‌بندی هر کشور برای ثبت‌های سالانه جهانی، مناسب این است که همه این موارد در یک پرونده با عنوان جامع ثبت شوند که بحمدالله ایران این اقدام مهم را ۱۲سال پیش انجام داده است.پورعلی سپس اظهار کرد: اینکه جمهوری آذربایجان پرونده‌ای قریب (نزدیک) به‌عنوان و موضوع پرونده ایران را ثبت کرده است، از منظر کنوانسیون یونسکو در حوزه میراث فرهنگی ناملموس، نه تنها خللی به پرونده ایران وارد نمی‌کند، بلکه بر ترویج بیشتر این عنصر فرهنگی ناملموس تأکید دارد.مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی بیان کرد: پرونده آذربایجان، ملی است. طبق ضوابط یونسکو هر کشوری می‌تواند عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت کند و این تعارضی با عناصر دیگر کشورها ندارد. کشتی پهلوانی و آیین‌های زورخانه‌ای که فدراسیون بین‌المللی آن هم در تهران مستقر است، در گستره کشورهای کثیری ظهور و بروز دارد. این جای افتخار است که یک داشته فرهنگی ایران در چنین گستره‌ای زنده است؛ برای مثال ازبکستان هم می‌تواند در سال آتی چنین کاری را انجام دهد. به‌هرحال این کشورها همه دارای کشتی و آیین‌های پهلوانی هستند. ثبت یک عنصر در فهرست میراث جهانی ناملموس برای هیچ کشوری ایجاد مالکیت نمی‌کند. پس آذربایجان با ثبت فرهنگ پهلوانی مالک آن عنصر نخواهد شد. پورعلی همچنین بیان کرد: از منظر یونسکو در حوزه ثبت جهانی میراث ناملموس،«خاستگاه» اهمیتی ندارد. اثبات اینکه یک عنصر در ابتدا در کدام کشور خلق و بعدها به کشور دیگری منتقل شده، از دید یونسکو هیچ حقوق و امتیازی برای کشور مبدأ ندارد؛ چون میراث ناملموس توسط حاملان و مجریان به هر نقطه دنیا حرکت می‌کند و همه کشورها می‌توانند میراث ناملموسی را که در کشورشان زنده است، ثبت کنند.
شیرینی چهارثبت ایران زیر سایه اقدام آذربایجان
هفدهمین کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث ناملموس یونسکو که از هفتم تا دوازدهم آذرماه ۱۴۰۱ در شهر رباط مراکش برگزار شد، البته مصوبات دیگری هم داشت که در چندمورد نام ایران هم دیده شد؛ از جمله مهارت ساختن و نواختن عود (Crafting and playing the Oud) که به‌طور مشترک بین ایران و سوریه ثبت جهانی شد. نوغان‌داری و ابریشم‌بافی (Sericulture and traditional production of silk for weaving) که نام هفت کشور افغانستان، آذربایجان، ایران، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان را در پرونده دارد و البته یلدا یا چله (Yalda/Chella) که به نام میراث مشترک افغانستان و ایران در فهرست میراث جهانی ناملموس بشر به ثبت رسیده است؛ همچنین هنرسوزن‌دوزی ترکمن (Turkmen-style needlework art) هم از سوی ترکمنستان و ایران در فهرست میراث جهانی بشر ثبت شده است.
ایران از پرونده خرما جا ماند!
پرونده دیگری که در خبرها به آن پرداخته نشد ولی به نظر می‌رسد ایران با داشتن میراث قدرتمند در این حوزه، از این پرونده جامانده، عنوان جالبی دارد: دانش، مهارت، آیین‌ها و سنت‌های وابسته به درخت خرما (Date palm, knowledge, skills, traditions and practices). این پرونده به نام 15 کشور امارات متحده عربی، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، موریتانی، موراکو، عمان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، سودان، تونس و یمن در فهرست میراث جهانی بشر به ثبت رسید.
