مناقشه‌های علمی بر سر یک داروی سنتی!

 علی به این توصیه‌ها گوش داد و مصرف دارو را شروع کرد: «سه روز پشت سر هم شب قبل از خواب یک قاشق چای‌خوری و بعدازآن هر سه روز یک‌بار تا بهبودی کامل دارو را مصرف کردم. از همسر و فرزندم هم خواستم داروی مزبور را که در عطاری‌ها به نام داروی امام کاظم‌(ع) معروف است، هر 10 روز یک‌بار قبل از خواب، مصرف کنند تا به بیماری کووید 19، مبتلا نشوند. دو هفته دارو را مصرف کردم و بعدازآن بسیاری از علامت‌های بیماری از بین رفت و بعد از سه هفته دیگر خبری از ویروس کرونا نبود.» علی تنها کسی نیست که اعتقاد دارد این داروی گیاهی می‌تواند باعث بهبود یا جلوگیری از ابتلا به کرونا شود؛ دارویی که ادعا می‌شود، سفارش امام کاظم(ع) است و «یک واکسن طبیعی در مقابل بیماری‌های مختلف است و خواص بسیاری دارد. مصرف این دارو یک نوع واکسیناسیون اسلامی است و سیستم ایمنی بدن را تقویت و از ابتلا به بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.»

 این دارو دارای دو ترکیب متفاوت در زمستان و تابستان است؛ به این نحو که در تابستان‌ها ترکیب آن را هلیله‌سیاه و رازیانه و شکر سرخ و در زمستان هلیله سیاه و مصطکی و شکر سرخ، تشکیل می‌دهد. حالا و در شرایطی که شش ماه از شیوع ویروس کرونا در کشور می‌گذرد، برخی از افراد و عطاران و متخصصان طب سنتی مدعی‌اند این دارو می‌تواند باعث پیشگیری و بهبود بیماری کووید19 شود. حسین که مدعی است شش‌تن از اعضای خانواده‌اش، بــعد از ابتلا به ویروس کرونا از این دارو استفاده کرده‌اند و درمان شده‌اند، می‌گوید: «دارو را به توصیه یکی از عطاری‌های معروف اصفهان گرفتم. قیمت چندانی هم نداشت، برای مثال، یک قوطی 200 گرمی از آن را شش‌هزارتومان خریدم. اثربخشی آن بسیار خوب بود و تعدادی از اعضای خانواده‌ام با استفاده از آن، علائم بیماری را از خود دور کردند و درمان شدند. بازار فروش این دارو که حالا عامه مردم آن را به‌عنوان یک داروی درمان‌کننده کرونا به یکدیگر پیشنهاد می‌دهند، داغ است؛ به‌طوری‌که صاحب یکی از عطاری‌های قدیمی اصفهان می‌گوید: «روزانه به‌طور میانگین، 15 تا 20 مشتری دارم که داروی مذکور را می‌خرند. اتفاقا بسیار هم راضی هستند و معتقدند به‌واسطه مصرف این دارو، کرونا نگرفته‌اند و از آن جلوگیری کرده‌اند.»این عطار، اما این دارو را صرفا دارویی پیشگیرانه می‌داند و معتقد است «به‌تنهایی نمی‌تواند موجب درمان دارو شود. ازآنجاکه این دارو، دارای خواص پیشگیرانه است، می‌تواند علائم بیماری مثل سرفه، تنگی نفس و گلودرد و… را کاهش دهد.»

بحث‌وجدل بر سر اثربخشی داروی فوق بر درمان کرونا، ادامه دارد و مخالفان و موافقان آن در برابر یکدیگر صف‌کشیده‌اند؛ مخالفانی همچون کیانوش جهانپور، سخن‌گوی وزارت بهداشت که در توئیتی از قول حسین رضایی‌زاده، رئیس دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دبیر ستاد طب ایرانی و مکمل کرونا اثربخشی این دارو را تکذیب کرد.به گزارش فارس، این‌گونه که رضایی‌زاده گفته است: «داروی مزبور هیچ سند علمی ندارد و مدعیان اثربخشی این دارو مستنداتی برای آن ارائه نداده‌اند. این دارو داروی عامی محسوب می‌شود و لزوما داروی طب اسلامی محسوب نمی‌شود. در یکی از کتاب‌های طب سنتی اشاره شده که فرمولاسیون این دارو منتسب به امام‌کاظم (ع) است؛ یعنی سندیت روایی از آن سمت ندارد و در منابع طب سنتی به آن اشاره‌شده و به همین خاطر به داروی امام‌کاظم‌(ع) مشهور شده است. گاهی ممکن است فردی برای دریافت مجوز آن مراجعه کرده یا مراجعه نکرده باشد؛ اگر به تصویر این دارو نگاه کنید، موارد استفاده از دارو را می‌بینید؛ از ساده‌ترین بیماری‌ها تا پیچیده‌ترین بیماری‌هایی که بشر با آن مواجه است را لیست کرده که این دارو همه آن‌ها را درمان می‌کند.

 واقعیت این است که چه مردم عادی که پزشک نیستند و چه جامعه علمی، به چنین چیزی حساس می‌شوند؛ یعنی در همان ابتدا یک‌ بار منفی ایجاد می‌کند که مگر می‌شود دارویی همه بیماری‌ها را خوب کند و اگر قرار است بیماری‌ها را درمان کند، مدرکش کجاست؟ روی چه حسابی این دارو می‌تواند این کار را انجام دهد و کسی که ادعا می‌کند باید مدرک و سند برای آن بیاورد. درنتیجه یک داروی سنتی اگر خواسته باشد مطرح شود، باید مدرک داشته باشد و بگوییم این دارویی که قبلا مجوز آن را گرفته‌ایم، در کارآزمایی‌های بالینی و یک مطالعه کنترل‌شده نشان داده‌ایم این دارو مؤثر است. بنابراین باید یک مدعی در این خصوص وجود داشته باشد؛ اینکه چرا این دارو مدعی خاصی ندارد، دلیلش مشخص است. افرادی که در فضای مجازی این موضوع را ادعا کردند و بعد به شکل غیررسمی آن را تولید کرده و غیررسمی آن را نیز می‌فروشند، یعنی یک بازار دارویی غیررسمی و ازنظر قانون‌گذاری، به‌صورت غیرقانونی بازاری ایجادشده و افرادی ادعا می‌کنند دارو را تولید کرده و می‌فروشند.  همه این‌ها غیرقانونی محسوب می‌شوند و در همه جای دنیا این قانون وجود دارد.»

 این در حالی است که وحید فراهانی، مهندس صنایع و مدرس و درمانگر طب سنتی (حکیم) درباره داروی مذکورو اثرات آن در درمان بیماران کرونا به خبرآنلاین گفته است: «باید دارو را از دو جهت بررسی کنیم؛ یکی از جهت مباحث طب سنتی و دیگری از جهت طب مدرن. ما در ایام عید و موج اول کرونا برای پیدا کردن راهکار یک نسخه جامع در همایشی که وزارت بهداشت برگزار کرده بود، روی دارو بسیار بحث کردیم. داروی هلیله‌سیاه پایه اصلی داروی مذکور است. در تحقیقات طب مدرن و نیز در مقالات ISI که جست‌وجو کردیم، مقاله‌ای پیدا کردیم که اثرات هلیله سیاه را روی تقویت سیستم ایمنی موش‌ها بررسی کرده و به نتیجه مثبت رسیده بودند. ما نیز این تحقیق و مقاله را کنار داروی مزبور گذاشتیم و شروع به بررسی آن کردیم. در فصل گرم وجود رازیانه و در فصل سرد مصطکی در این دارو، به این دلیل است که خوردن هلیله‌سیاه به دستگاه گوارش آسیب می‌رساند و اگر همراه با رازیانه و مصطکی باشد، این موضوع برطرف می‌شود. از داروی مذکور توقع داشتیم که بتواند سیستم ایمنی بدن را بالا ببرد؛ البته در طب سنتی ما چیزی به نام سیستم ایمنی نداریم و به جای آن از تعادل بدن یاد می‌کنیم؛ می‌گوییم اگر بدن در تعادل باشد، آن‌قدر توان دارد که در برابر بیماری‌های هجومی از خود دفاع کند. وقتی بحث هلیله‌سیاه که در مقالات ISI مطرح‌شده را در کنار حدیث امام جواد (ع) که البته از امام موسی کاظم (ع) نقل کرده‌اند، قرار می‌دهیم، به این نتیجه می‌رسیم که هلیله‌سیاه موجود در آن، دارو و گیاه‌پایه است؛ یعنی دارویی است که کار اصلی را انجام می‌دهد و در کنار آن شکر سرخ که همراه با دارو است، باعث جذب کبدی دارو شده و باعث می‌شود دارو بهتر به بدن برسد. در کنار این، وجود رازیانه در دارو در فصل گرم و مصطکی در فصل سرد به این دلیل است که چون هلیله‌سیاه باعث آسیب‌رساندن به دستگاه گوارش شده و به معده و روده آسیب می‌رساند، از این موضوع جلوگیری کند. وقتی این دو ماده در کنار دارو قرار می‌گیرند، به آن مصلح این دارو می‌گویند. درمجموع، این سه ماده در کنار هم باعث می‌شود هلیله‌سیاه در بدن کار خود را انجام دهد؛ اما اینکه چرا موضوع داروی مذکور ثبت نشده و ساخته‌شدن دارو پیگیری نمی‌شود، باید گفت به سیاست‌های وزارت بهداشت برمی‌گردد.»علیرضا یارقلی، متخصص طب سنتی نیز دراین‌باره به خبرآنلاین گفته است: «بنده برای بسیاری از افراد بیمار این دارو را توصیه کرده‌ام و خیلی‌ها جواب مثبت گرفته‌اند و علائمشان بهتر شده، اما بسیاری از بیماران نیز هیچ تغییری نکرده‌اند. اصولا وقتی بخواهیم دارویی را تست کنیم، اول باید آن دارو یک مسیر پژوهشی را طی کند و کد اخلاق بگیرد. البته این دارو خیلی ضرر ندارد و افراد عادی هم می‌توانند از آن استفاده کنند.»

افزایش تعداد بیماران مبتلا به کرونا و مرگ‌ومیر ناشی از آن، باعث شده  بسیاری از افراد، بدون تحقیق و آگاهی به مصرف خودسرانه درمان‌های مختلف روی بیاورند؛ درمان‌هایی همچون استفاده از داروی مذکور که به گفته متخصصان طب سنتی، وزارت بهداشت باید اثربخشی آن را موردبررسی قرار دهد. محمد مظاهری، متخصص طب سنتی ایران، سرپرست گروه طب ایرانی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از جمله کارشناسانی است که این خواسته را از وزارت بهداشت دارد؛ آنجا که به «اصفهان‌زیبا» می‌گـویــد: «دانشکده‌های طب سنتی و دانشگاه‌ها در ردیف مطالعات خود، می‌توانند دارو را هم قرار داده و روی آن کارآموزی بالینی انجام دهند.»

 او در رابطه با اثربخشی داروی کرونا نیز می‌گوید: «در کتاب‌های معتبر طب سنتی اشاره‌ای به این دارو نشده است، اما در کتابی به نام مخزن‌الادویه که متعلق به حکیم سیدمحمدحسین عقیلی خراسانی است و در قرن یازدهم هجری نوشته‌شده، در بیان خواص هلیله از کتابی به نام طب‌الائمه پسران نام‌برده و عنوان‌شده که کتاب مخزن‌الادویه، کتاب بسیار معتبری است. کرونا واژه‌ای جدید است و متنی در رابطه با آن نوشته ‌نشده که بخواهیم بگوییم طب سنتی به‌صراحت به آن اشاره کرده باشد و آن را برای درمان کرونا کارآمد بداند؛ اما می‌توانیم استنباط کنیم که شاید این دارو بتواند بیماری کووید19 را کنترل یا از شدت آن پیشگیری کند. افرادی که این مسئله را مطرح می‌کنند، بیشتر در حوزه طب اسلامی فعالیت می‌کنند؛ ولی هنوز مستندات علمی و کارآزمایی‌های بالینی و مطالعات پژوهشی برای این ادعا ارائه نکرده‌اند. آنچه در رابطه با کرونا اهمیت دارد این است که 99 درصد از این بیماران ممکن است بدون هیچ علامتی بهبود پیدا کنند و افرادی که یا علامتی ندارند یا دچار علائم خفیف می‌شوند، اصلا نیازی به بستری ندارند. بیشتر داروهای گیاهی که در این حوزه وجود دارد، می‌تواند علامت‌های بیمار همچون سرفه، تنگی نفس، بدن‌درد و سرگیجه را درمان کند. باید توجه داشت که اکنون، داروی گیاهی که بتواند مانع از مرگ فرد مبتلا شود، وجود ندارد؛ چه این دارو و چه سایر داروهای گیاهی. بنابراین نه می‌توان مردم را از مصرف آن نهی کرد و نه به مصرف آن ترغیب کرد.» 

مظاهری در ادامه، مصرف صرف این دارو و  عدم مراجعه مبتلایان به کرونا را بسیار خطرناک می‌داند و  می‌گوید: «کسی که حال عمومی خوبی ندارد یا دچار علائم است و نیاز دارد که به بیمارستان مراجعه کند و بستری شود، حتما باید اقدام کند و خدمات رایج را دریافت کند. اما کسی که این حالت‌ها را ندارد، می‌تواند از داروهای معمول استفاده کند.» رضا فدایی، متخصص عفونی نیز دراین‌باره نظر مشابهی با مظاهری دارد؛ آنجا که می‌گوید: «تعیین اثربخشی داروی مذکور یا هر داروی دیگر در درمان و پیشگیری بیماری کووید19، مستلزم مقایسه دو گروه بیمار با یکدیگر است؛ دو گروهی که در شرایط کاملا یکسان قرار دارند، اما یکی از آن‌ها دارو استفاده کرده و دیگری از آن استفاده نکرده است. اگر پس از این بررسی ثابت شود که میزان مرگ‌ومیر یا بستری در افرادی که دارو خورده‌اند، کمتر است، می‌توان این ادعا را در وزارت بهداشت ثبت کرد؛ چراکه راه جدیدی برای درمان بیماری کووید 19 خواهد بود. البته ثبت این ادعا بسیار سخت و زمان‌بر است و به هماهنگی‌ها و بررسی‌های زیادی نیاز دارد که درباره داروی مورد نظر باید گفت این فراورده هنوز چنین مسیری را طی نکرده است.»