یکی از پربازدیدترین بناهای اصفهان و مهم‌ترین جاذبه شهر در جنوب زاینده‌رود؛ محوطه‌ای شامل کلیسا، کتابخانه، موزه، بنای یادبود، مرکز اداری، برج ساعت و ناقوس، حیاط و فروشگاه مجموعا به مساحت ۸هزار و ۷۳۱ متر مربع؛ مکانی جذاب که به همراه کلیسای بیت‌لحم در سیصد متری شرق آن مهم‌ترین جاذبه گردشگری مذهبی غیر مسلمانان ایران است.
جاذبه های مشابه این بنا، کلیسای بیت لحم و نام پیشین آن، دیر آمنا پرکیچ می‌باشد. ساخت ابتدایی این کلیسا سال ۱۶۰۶ (۹۸۵ خورشیدی) در زمان سلطنت شاه عباس اول و تغییر به شکل امروزی در ۱۶۶۴ (۱۰۴۳) در دوران شاه صفی بوده که در سال 1310 به شماره 85 به ثبت ملی رسیده است.
وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است و چون آنها در جلفای نخجوان کلیسایی به نام «سورپ آمِناپرگیچ وانک» به معنای دیر ناجی مقدس همگان داشتند، پس از هجرت به اصفهان، کلیسای جامع احداث شده را مطابق همان کلیسای مذکور نام نهادند.
کلیسا به کوشش خلیفه داوید و با کمک ارمنیان جلفا ساخته شده است. دیگر بانیان این بنا عبارت‌اند از: طاطاووس هونانیان و سرکیس خاچاطوریان به عنوان سازندگان موزه و کتابخانه، مارديروس هوناتانیان به عنوان اهدا کننده برج ساعت، آلبِرت آجمیان سازنده بنای یادبود نژادکشی و هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس که نقاشی‌های کلیسا را کشیده اند.
در پیشین این کلیسا کارکرد مذهبی داشته اما امروزه در قالب گردشگری هم از آن استفاده می‌شود.
مسیر رسیدن
۱. خیابان توحید، خیابان مهرداد، کوچه شیرین یا لیلا؛ ۲. خیابان حکیم نظامی، روبه‌روی خاقانی و جنب دانشگاه هنر، انتهای کوی کلیسا؛ ۳. بوستان ملت، خیابان خورشید، انتهای کوی کلیسا.
خیابان نظر میانی، ضلع شرقی کوی کلیسای وانک
نکته کاربردی گردشگرانه
این مکان در این ایام تعطیل است: تحویل سال نو میلادی از ساعت 12:30 (11دی ماه)، سال نوی مسیحی (12دی)، میلاد و غسل تعمید حضرت عیسی مسیح از ساعت 12:30 (16 دی)، روز یادبود متوفیان (18 دی)، روز پیروزی انقلاب اسلامی ایران (22بهمن ماه)، روز وارطان مقدس (5 اسفند)، شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، روز طبیعت (13 فروردین)، عید پاک از ساعت 12:30 (26 فروردین)، روز یادبود شهدای ارامنه (4 اردیبهشت)، رحلت حضرت امام خمینی (14 خرداد)، شهادت حضرت علی(ع)، شهادت امام جعفر صادق(ع)، روز آب پاشان (1 مرداد)، تاسوعای حسینی، عاشورای حسینی، روز فرهنگ ارمنی تا ساعت 13 (22 مهر)، روز نام‌گذاری کلیسای وانک از ساعت 14 ( 1 آبان)، اربعین حسینی، رحلت حضرت رسول(ص)، شهادت امام حسن مجتبی(ع) و شهادت امام رضا(ع). در روزهای تحویل سال نوی مسیحی، میلاد و غسل تعمید حضرت مسیح(ع)، عید پاک، روز فرهنگ ارمنی و روز نام گذاری کلیسای وانک هم این مجموعه میزبان برنامه‌های مناسبتی برای هم‌وطنان مسیحی است.
۲- موزه خاچاطور گساراتسی در ضلع شمال شرقی واقع شده و یکی از نفیس ترین موزهای کشور است. تابلوی حضرت ابراهیم(ع) منتسب به رامبراند، جمله نوشته‌شده روی مو، اسناد مربوط به نسل‌کشی ارامنه در زمان حکومت عثمانی و بسیاری از فرامین حکومتی مرتبط با ارمنیان، نسخ خطی نفیس و اولین‌های چاپ در ایران در این موزه گردآوری شده است.
در ابتدا کلیسای کوچکی در جای مکان فعلی احداث شد. منتها با افزایش جمعیت ارامنه در اصفهان، آنان به فکر احداث کلیسای جامعی به جای کلیسای کوچک مذکور افتادند؛ لذا این کلیسا به نحو زیبایی احداث و در زمان‌های بعد برج ساعت، برج ناقوس، کتابخانه، موزه و مرکز اداری به آن اضافه شد. همچنین مرکز اقامت خلیفه‌گری و اداری ارامنه اصفهان و جنوب ایران در انتهای ضلع شرقی محوطه وانک واقع شده است.
مقدمه
از جمله مکان‌های جذاب بازدید در هر کشوری مکان‌های مذهبی یا تاریخی است که مخصوص همان قوم یا مذهب است؛ لذا کلیساها، کنیسه‌ها، آتشگاه‌ها و همچنین عبادتگاه‌های آئین مندایی (صابئین) در خوزستان را می‌توان از مکان‌هایی برشمرد که حتما در برنامه سفر گردشگران داخلی و خارجی جای می‌گیرد.
کلیساهای اصفهان نیز از جمله زیباترین و مشهورترین اینگونه بناها هستند. در این میان دو کلیسای بیت‌لحم و وانک را می‌توان گل سرسبد آنها برشمرد.
پیش از ورود
روبه‌روی در کلیسا فضایی متشکل از حدود ده فروشگاه و مجسمه خاچاتور کساراتسی، نخستین بانی چاپ در خاورمیانه دیده می‌شود. بسته به روز و ساعت، بازدید حضور گردشگران داخلی و خارجی و شهروندان اصفهانی در این قسمت چشمگیر است. برج ساعت و کتیبه زیر آن نخستین قسمت‌هایی هستند که نظرها را به خود جلب می‌کند.
از برج ناقوس تا نقاشی منتسب به رامبراند
از در که ورد می‌شویم، به دو فضا که روبه‌روی یکدیگر قرار دارند، می‌رسیم. سمت راست بلیت فروشی است و در سمت چپ فروشگاه کلیسا قرار دارد که اشیای تزئینی، قیمتی، پوشاک و کتاب‌های گردشگری می‌فروشد. پس از خرید بلیت و ورود به کلیسا با محوطه بزرگی روبه‌رو می‌شویم. در سمت چپ، بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه توسط دولت وقت عثمانی در ۱۹۱۵ دیده می‌شود.
پس از بنای یادبود، کتابخانه واقع شده و در انتهای ضلع شمالی حیاط، مجموعه موزه کلیسا قرار گرفته است که علاوه بر کتب و نسخ خطی و تابلوهای منحصر به فردی که در این موزه هست، یک نقاشی منتسب به رامبراند هم توجه همگان را جلب می‌کند.
از در موزه که وارد می شوید، رو به‌روی در، سمت چپ، تابلوی کوچکی وجود دارد که عکس حضرت ابراهیم(ع) را نشان می‌دهد. گفته می‌شود نقاش آن رامبراند بوده است. سمت راست، ورودی برج ناقوس قرار دارد و روبه‌روی برج، در ورودی سازه اصلی کلیسا. بین این سازه و برج ناقوس ده‌ها قبر از ارامنه مشهور که طی سالیان پیشین درگذشته‌اند، دیده می‌شود.
کتیبه‌ای برای بانی نقاشی‌ها
هزینه تمامی تزئینات کلیسا را شخصی به نام خواجه آودیک استپانوس تقبل و تامین کرده است و از نقاشان این تصاویر نیز خلیفه هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس را می‌توان نام برد. ضمنا در تزئین و نقاشی دیوارهای کلیسا خواجه آودیک سهم بسزایی داشته است؛ به‌طوری‌که در دیوار شمالی داخل کلیسا کتیبه‌ای به شرح زیر نصب شده است: «در تاریخ پنجم فوریه ۱۶۶۹ میلادی خواجه اودیک که نقاشی‌های این کلیسا را به یادبود خود و در گذشتگان خانواده اش به یادگار گذاشته، رحلت کرد و به مسیح پیوست.»
توصیفات دیگران
ژان دیولافوا در سفرنامه خود با عنوان« عیلام، کلده و شوش» درباره کلیسای وانک می‌نویسد: «این عبادتگاه به شکل صلیب یونانی ساخته شده و دارای گنبد بلندی است که در قاعده از هشت پنجره روشنایی می‌گیرد. مجراهایی که در میان این پنجره‌ها واقع‌شده و با مدل‌های کوچکی که در زمینه آبی‌رنگ با شاخ و برگ‌های طلایی برجستگی و درخشندگی دارند، مزین است. دیوارها از تابلوهای عهد عتیق توراتی و کار کشیشان ایتالیایی پوشیده شده‌اند.»
همچنین ژان شاردن در خصوص فلسفه وجودی دیوارنگاره‌های کلیسای وانک می‌نویسد: «یک نفر بازرگان توانگر ارمنی جلفایی به نام آودیک که به ایتالیا سفر کرده بود، معتقد شده بود که مصور و منقوش کردن کلیسا نزد خداوند اجر جزیلی دارد و کلیسای مزین به تصاویر مورد لطف و عنایت پروردگار قرار می‌گیرد. او پس از مراجعت به جلفا، خلیفه‌ها و کشیشان را به ستوه آورد که به او اجازه دهند تا کلیسا را نقاشی کند. این کلیسا مانند سایر کلیساهای ارمنی ساده بود. فقط، تصویر مریم عذرا را با فرزند در آغوش بالای محراب قرار می‌دادند.»
نام نویسنده: علی نجیمی راهنمی گردشگری و عضو سرویس گردشگری روزنامه اصفهان زیبا
