به گزارش اصفهان زیبا؛ در شماره پیش از مسیر زواره و کویر و خرابه‌های این شهر با نظر محمد‌علی عظیمیان زواره، نویسنده گفتیم و حالا در ادامه:
اسلام در زواره
مردم زواره، با طلوع اسلام ناب محمدی(صلوات‌الله علیه) طی رفت و آمدی که از راه کویری(جاده ابریشم) با مردم شهرهای کاشان، قم و شهر ری داشته‌اند، از همان قرون اولیه اسلامی پذیرای اسلام ناب محمدی(ص) شدند.
آنها دو آتشکده‌ای را که در میان شهر داشتند و زبانه‌اش گرمی و روشنایی می‌بخشید(از جمله معابدی بود که گرد آن جمع می‌شدند) به خاموشی سپردند و به جای آن دو مسجد(مسجد بنکویه و مسجد جامع) را احداث کردند.
امروز با برخورداری بیش از یک هزار سال قدمت، نشان از هویت فرهنگی و مهارت هنری چون نهاد و سندی محکم اصالت دین‌داری می‌بینید، مردمانی که در همان قرون اولیه اسلامی بر اثر نشر مذهب اسلام به تحصیل علوم اسلامی متمایل شدند.
آنها همچنین نقش اساسی و هنر‌آفرینی دین اسلام را که منجر به تحولات بنیادینی در اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و هنری شده است، ایفا کرده‌اند.
در امتداد آن علاوه بر پرستش خداوند یکتا، برگزاری نماز جماعت و حلقه‌های درسی چون قرائت قرآن پابرجا بوده است.
اما، در حجره‌ها و شبستان‌های این دو مسجد رسالت علمی، خود خدمت به ارتقای سطح آموزش و فرهنگ و گسترش دین مبین اسلام تأثیر به سزایی داشته است.
هنر قدیمی در زواره
آنچه از شواهد بر می‌آید زواره قبل از اسلام و به‌خصوص در دوره ساسانیان همچنین قبل از هجوم وحشیانه مغولان به زواره، شهری معمور بوده است. وجود کارگاه‌های سفالگری، پارچه‌بافی، پتوبافی، گلیم‌بافی و صنعت آهنگری که از دیرباز در این شهر دایر بود.
از طرفی راه‌های ارتباط زواره با نطنز، نائین، طبس، خور و بیابانک از اهمیت فوق‌العاده برخوردار بوده است.
رخداد‌های زواره
هجوم وحشیانه مغولان به زواره در اوایل قرن هفتم و متواری شدن مردم این شهر به شهرهای دیگر و ایراد خرابی‌های بسیار موجب شد زواره روی به ویرانی نهاد و پس از دفع فتنه مغولان و برگشت مردم زواره(به‌خصوص سادات) به شهرشان به تدریج این شهر به آبادانی روی آورد.
اما با یورش افاغنه در سال 1135 هجری قمری به اصفهان و فتح اصفهان، لشکریان محمود افغان راهی زواره شده و ازکشته‌ها، پشته‌ها ساختند، بار دیگر مردم این شهر به دیگر شهرها مهاجرت کردند.
در زمان کریم خان زند کشمکش(حیدری و نعمتی) که از (عهد صفوی) برجا مانده بود، به صورت یک زد و خورد دنباله‌داری در میان خانواده‌های متنفذ میرمعصوم(نعمتی) و میرزا‌آقا‌علی(حیدری) درآمد.
بستگان میرمعصوم نعمتی، میرزا رفیعای مقدس پسرمیرزا علی آقا طباطبایی را که عالمی فاضل بود، در محراب مسجد جامع زواره در حین تلاوت قرآن سر بریدند.
از دیگر ناملایمت‌ها و فتنه‌های تاریخی علاوه بر فقر و تنگدستی قحطی سال‌های 1288 و 1322 هجری قمری که ابتدا، در زمان ناصرالدین شاه قاجار بوده و در این زمان به علت شدت استیصال و گرسنگی، در مقاطعی مردار‌خواری(ازحیوانات) در بین مردم باب شده بود.
همچنین گرانی و قحطی دوم در زمان ظل‌السلطان، پسر ناصرالدین شاه رخ داد که همراه با شیوع بیماری واگیر(مِش مِشه) بسیاری از مردم به هلاکت رسیدند.
علاوه بر مواردی که بر‌شمردیم، تاخت و تاز یاغیان و اشرار به سرکردگی نایب حسین(سردار کاشی) و علی‌خان ورامینی و امثال آنها که در اوایل حکومت رضاخان موجبات نارضایتی مردم مظلوم زواره را فراهم کرده و اموال و اشیاء مردم به سرقت برده می‌شد.
در این قضیه رضاخان برای دفع فتنه یاغیان از نیروهای روسی استفاده می‌کرد و روس‌ها نیز در اصفهان به آزار و اذیت مردم پرداختند و جنگ و کشتار را به زواره کشاندند.
در نتیجه تعدادی از مردم توسط شلیک گلوله به قتل رسیدند.
از طرفی دیگر در ابتدای جنگ جهانی اول بر اثر شدت آنفلوانزای خوکی، بسیاری از مردم زواره جان خود را از دست دادند و در صحن امامزاده یحیی زواره به خاک سپرده شدند و در بازسازی امامزاده، پیکر آنها به دشت و صحرا انتقال داده شد.
