به گزارش اصفهان زیبا؛ فرهنگ و مذهب هرجامعه‌ای تأثیر فراوانی بر حوزه‌های مختلف آن جامعه و ازجمله حوزه‌های بهداشت، درمان و سلامت دارد و به‌تبع آن بر فرایند مراقبت از بیماران نیز اثرگذار است.
تأثیر غنی فرهنگی و مذهبی مردم ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و در آموزه‌های اسلامی‌ایرانی، منزلت پرستاری که برای یاری فرد بیمار تلاش کند و نیازهای او را برطرف سازد، همانند جایگاه و شأن فردی است که انسانی را از مرگ رهایی بخشیده است.
خداوند در آیه ۳۲ سوره مائده چنین می‌فرماید: «هر کس انسانی را از مرگ برهاند و زنده بدارد، گویی همه انسان‌ها را زنده داشته است.»
لذا پرستاری که با تلاش خویش، جان بیمار یا مجروح ناتوانی را نجات دهد، به یقین، جانی دوباره به او داده و بنا بر آیه فوق همانند فردی است که همه انسان‌ها را زنده کرده و از مرگ نجات داده است.
در سیروسلوک کمالات معنوی، جایگاه خدمت به خلق و رسیدگی به امور آنان جایگاهی بی‌بدیل است. در معارف اسلامی، عبادت، منحصرا نشستن در سجاده و راز و نیاز با خدای تعالی نیست، بلکه بخش قابل‌توجهی از آن، شامل تعاملات اخلاق‌مدار، صادقانه و خیرخواهانه با دیگران است؛ بنابراین هر مسلمان می‌تواند در زندگی روزمره با امدادرسانی به مردمان نیازمند، جایگاه معنوی خویش را ارتقا داده و پرستاری از بیمار نیز ازجمله این شئونات است.
تیمار جسم و التیام روح
پرستاری منحصرا شامل رسیدگی به بیماری‌های ظاهری و جسمانی نیست، بلکه التیام ابعاد معنوی، روحی و روانی بیمار را نیز شامل می‌شود. بسیاری از بیماران پس از گذراندن دوران درمان خود، بر این نکته اذعان داشته که پرستاران علاوه بر معاونت در درمان جسم آن‌ها در التیام روحی و روانی آنان نیز نقش برجسته و بسزایی داشته‌اند.
حضرت زینب(س) که الگوی پرستاران به‌شمار می‌آید، با نگرشی فراتر از پرستاری ظاهری و جسمی، نقش خود را در تقویت روحی‌روانی بازماندگان از حادثه عاشورا به‌خوبی ایفا کرد.
ایشان با استواری و مقاومت در برابر مشکلات و ناملایمات و به مدد کمک‌گرفتن از قدرت لایزال الهی در اوج مصائب، به تقویت و تیمار روح و جسم بازماندگان این واقعه عظیم می‌پرداخت.
پرستار در کلام پیامبر مهربانی‌ها
پیامبر(ص) در عرصه خدمت به بیماران پیشگام بوده و از آنان دلجویی می‌کرد. گاهی نیز پرستاری از آن‌ها را به عهده می‌گرفت و برای سلامتی آن‌ها دعا می‌کرد.
ایشان حتی از بیماران در دورترین بخش شهر نیز عیادت می‌کرد؛ گرچه بیماری او در حد چشم‌درد بود. حضرت محمد(ص) می‌فرمود: «از همه عبادت‌ها بهتر و پرپاداش‌تر آن است که وقتی به عیادت بیماری می‌روی، زودتر از نزد بیمار برخیزی».
ایشان همچنین می‌فرمود: «آفریدگار در روز رستاخیز می‌گوید: ای آدمیزاد! من بیمار شدم؛ چرا مرا عیادت نکردی؟ آدمی گوید: خدایا چگونه تو را که پروردگار جهانیانی عیادت کنم؟ پروردگار پاسخ می‌دهد: مگر نمی‌دانستی که فلان بنده‌ام بیمار بود! او را عیادت نکردی. مگر نمی‌دانستی که اگر او را عیادت می‌کردی، مرا نزد او می‌یافتی؟»
رسول‌الله همواره سفارش می‌کرد که از آن‌که تو را عیادت نمی‌کند، عیادت کن و معتقد بود که هرگاه دین‌باوری بیمار شود، آفریدگار فرشته‌ای بر او بگمارد تا در ایام بیماری، تمام کارهای خیری را که در حال سلامتی انجام می‌داد، در نامه عملش ثبت کند.
پیامبر(ص) آثار دنیوی و اخروی فراوانی برای پرستاری از بیمار نقل کرده که نشان از جایگاه والای شغل پرستاری در اسلام و آموزه‌های دینی دارد.
از حضرت علی(ع) نقل شده که فرمود: «شبی تب وجود مرا فراگرفت و خواب را از من ربود. رسول خدا تا صبح بیدار بود و شب را بین پرستاری از من و نماز تقسیم می‌کرد. پس از نماز می‌آمد و جویای حال من می‌شد… .»
پیامبر مهربانی‌ها در فرازی دیگر از توجه به احوالات فرد بیمار سخن گفته و فرموده‌اند: «هر کس غذای دلخواه مریض را به او بخوراند، خداوند از میوه‌های بهشت به او ارزانی می‌کند.»
ایشان در خصوص سفارش به عیادت از بیماران نیز فرموده‌اند که «عیادت‌کننده مریض تا زمانی که (به خانه) برگردد، در راه بهشت گام برمی‌دارد.»
پرستاری و عبور از صراط
پیامبر (ص) در روایات متعددی، پرستاری و مراقبت از فرد بیمار را یکی از مؤثرترین اعمال در عبور سهل‌وآسان از صراط در روز جزا معرفی کرده است.
ایشان می‌فرماید: «برای کسی که به یک ناتوان جسمی یاری کند، در روز قیامت فرشتگانی گماشته شوند تا در عبور از صحنه‌های قیامت و عبور از گودال‌های آتش او را کمک داده، بدون اینکه به او آسیب رسد و در گذشتن از صراط به‌سوی بهشت او را با سلامت کامل و امنیت یاری دهند.»
پیامبر(ص) در آخرین روزهای عمر بابرکت خویش در مسجد مدینه فرمودند: «کسی که یک روز و یک شب پرستاری بیماری را بر عهده بگیرد، خداوند او را با ابراهیم خلیل محشور می‌کند و همچو درخشش برقی از صراط عبور می‌کند.»
پرستار و ضرورت التیام روحی بیمار
همان‌طور که قبلا اشاره شد، در کلام حضرات معصومین همواره بر تیمار و التیام روح و روان بیمار در کنار درمان جسم او تأکید فراوان شده است.
رسول خدا می‌فرمود: «هرگاه بر بیمار وارد شدید، او را به‌سلامت و طول عمر امیدوار سازید. گرچه این امیدوارساختن در قضاوقدر مؤثر نیست؛ ولی بیمار را دل‌خوش می‌کند و باعث آرامش او می‌شود.»
بدیهی است که محدودکردن تلاش‌های پرستار در درمان مشکلات جسمی، نوعی اجحاف به مقام مقدس پرستار است و تأثیرات معنوی، روحی و روانی پرستار هیچ‌گاه کمتر از تأثیرات مثبت او بر روند درمان جسمانی نیست.
محمد(ص)، همان هم‌نام گل‌های بهاری، در روایتی دیگر می‌فرماید: «بیمار را خشمگین نکنید و دل‌تنگ و غمگین مسازید.» از این روایت به‌خوبی مشخص می‌شود که رفتار پرستار، تأثیر مستقیمی در روحیات بیمار دارد؛ بنابراین نباید با سخنان نسنجیده و رفتارهای نامناسب موجبات رنجش و ناراحتی بیمار را فراهم کرد.
پیامبر مهربانی‌ها همچنین به تأثیر پرستاری از بیمار در زدودن آثار منفی گناهان اشاره کرده و فرمودند: «کسی که در برطرف‌کردن نیازهای یک مریض تلاش کند و نیاز او را برطرف سازد، همانند روزی که از مادر متولد شده، از گناهان پاک می‌شود.»
پرستاری از منظر اهل‌البیت(ع)
در روایاتی به نقل از امام حسین(ع) به پرستاری حضرت علی(ع) از حضرت فاطمه‌زهرا(س) به کمک اسما اشاره شده است.
امام صادق (ع) نیز در اشاره به جایگاه والای پرستاری فرمودند: «یکی از عواملی که موجب شد تا حضرت یوسف را فردی نیکوکار بدانند، این بود که در زندان به امر بیماران و پرستاری از آنان اهتمام می‌ورزید و از آن‌ها مراقبت می‌کرد.»
ایشان همچنین در روایت دیگری فرمودند: «نشستن نزد بیمار و مراقبت از او، بهتر و بالاتر از نمازخواندن در مسجد است.»
نقل است که در جنگ احد، دندان پیامبر(ص) شکست. کلاه‌خود نیز بر سر ایشان زخمی ایجاد کرد. در این واقعه، فاطمه(س) به زخم پیامبر رسیدگی می‌کرد. همچنین در این نبرد، حضرت زهرا(س) و بعضی از زنان دیگر پیامبر، آب و غذا بر دوش حمل می‌کرده و آن را به مجروحان می‌دادند و آنان را مداوا می‌کردند.
حضرت امام سجاد(ع) نیز در روایتی به پرستاری حضرت زینب(س) از ایشان اشاره کرده و فرمود: «شبی که فردای آن، پدرم به شهادت رسید، عمه نزد من بود و به نیکویی از من پرستاری می‌کرد.»
مفضل، یکی از یاران امام صادق(ع) از قول ایشان چنین نقل می‌کند که «همراه (قیام) حضرت ولی‌عصر(عج)، ۱۳ نفر زن نیز حضور دارند.» مفضل از امام صادق(ع) علت این امر را سؤال می‌کند و ایشان پاسخ می‌دهند: «آن‌ها از بیماران پرستاری می‌کنند؛ چنانچه در عصر پیامبر نیز زنان چنین می‌کردند.»
همچنین امام صادق(ع) در روایتی دیگر فرمودند: «مردم دودسته‌اند. یک دسته مبتلا و بیمار و دسته‌ای دیگر در سلامت به سر می‌برند؛ بنابراین نسبت به مبتلایان مهر بورزید و از آنان دلجویی کنید و بر عافیت و سلامتی، خدا را سپاس گویید.»
