شاخص نوآوری‌های برگرفته از سنت

با انتخاب اصفهان به پایتختی سلسله صفویه شهر اصفهان دچار تحولات چشمگیری شد که شاخص‌ترین پروژه صورت گرفته آن را با نام میدان نقش‌جهان و بناهای آن می‌شناسیم. مسجد امام نیز آخرین مرحله ساخت میدان است که در ضلع جنوبی آن ساخته می‌شود.

جاذبه‌های مشابه این بنا مسجد جامع یزد است که در دوره صفوی که بانی آن شاه عباس اول می‌باشد. ابعاد این بنا 100 در 130 متر و سال ساخت آن 15 صفر 1020 تا حدود 1047 ق و 1611 م می‌باشد.

این مکان دارای دو طبقه و مسجد شاه، مسجد سلطانی جدید، جامع عباسی از نام های پیشین این بنا است که در سال 1310 ش به شماره 107 به  ثبت ملی رسیده و در سال 1357 ش ثبت جهانی شده است.

مسیر رسیدن

برای بازدید از مسجد جامع عباسی علاوه بر مسیر معمول از خیابان استانداری، می‌توان گردش را از کنار مادی زیبای فرشادی و بازارچه حسن‌آباد شروع کنید؛ محلی که امکان بازدید از حجره‌های هنرمندان صنایع‌دستی برای شما فراهم می‌شود. علاوه بر این، بناهای شاخص دیگری همچون امامزاده احمد و مسجد ساروتقی در مسیر بازدید قرار دارند.

ضلع شمالی میدان نقش جهان

نکته کاربردی گردشگرانه

نبود وسایل نقلیه موتوری در میدان به شما اجازه می‌دهد با سکوت و آرامشی که در شأن بناست از آن بازدید کنید. به همین خاطر پیشنهاد می‌شود دست‌کم در دو زمان از مسجد امام دیدن کنید؛ نخست در روز که می توانید از قسمت‌های مختلف بنا را دید و دیگر در شب که با نورپردازی‌های صورت گرفته دیدن میدان نقش جهان و مسجد امام صفای خاصی دارد.

راهنمای گردشگری

در روز نهم اردیبهشت 1396 پایه‌های یک بنای مهم اصفهان گذاشته شدند. امسال 406 سال از شروع ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ایران بر اساس نقشه بدیع‌الزمان و به دست استاد علی اکبر اصفهانی می‌گذرد.

ساخت مسجد جامع صفوی به مدت 27سال تا زمان جانشین شاه عباس به نام شاه‌صفی، به طول انجامید.

بدو ورود

بخش شمالی مسجد تفاوت خاصی با دیگر مساجد دارد و یکی از تدابیر ارزشمند معمار را در این قسمت می‌توان دید. از آنجایی که میدان نقش‌جهان در ابتدا صرفا برای بازی چوگان و اسب‌دوانی طراحی شده و محور آن با قبله برابر نبود، بعد از تصمیم به احداث مسجد، دالانی 45درجه بخش شمالی بنا را به ورودی اصلی مسجد که از میدان دیده می‌شود متصل کرد.

در زمانی که به حکم شاه کار خرید خانه‌ها برای تبدیل آنها به مسجد جامع عباسی شروع شد، پیرزنی از فروش خانه خودداری می کرد و پیشنهاد قیمت چندین برابر قیمت واقعی خانه را نیز رد کرد. وقتی این موضوع به عرض شاه رسید فرمود: «او را تسلی کنید و بی رضای او دست به خانه او مکنید». در نهایت با ساخت خانه دیگری در شکل بسیار زیباتر از خانه پیشین، موفق به جلب نظر او شدند.

ابداعات در عین پایبندی به سنت‌

مسجد در عین اینکه بر اساس سنت گذشته معماری ایرانی ساخته شده است، ابداعاتی مبتنی بر همین سنت‌های شکل گرفته در طول صد‌ها سال را در خود دارد. برای نمونه اساس مسجد به صورت چهار ایوانی است که نخستین نمونه‌های آن به دوران سلجوقیان بر می‌گردد و خود سلاجقه نیز مبتنی بر سنت معماری ایرانی آن را در مساجد استفاده کردند.

همچنین با وجود عظمت مسجد در ارتفاع و سطح و فضاهای مختلفی که برای آن در نظر گرفته شده قرینه‌سازی، از ویژگی‌های اصلی معماری ایرانی، در آن دقیقا رعایت شده است؛ اما از جمله ابداعات مسجد می‌توان به ساخت دو مدرسه جنوب شرقی و جنوب غربی صحن (حیاط) مسجد به نام‌های ناصری و سلیمانیه اشاره کرد. همچنین تزئینات کاشیکاری معرق و هفت رنگ به صورت نقوش اسلیمی که سطوح داخلی و خارجی مسجد را پوشانده است.

ایوان‌ها؛ از سمرقند تا اصفهان

دو ایوان شرقی و غربی به اتاق‌های گنبدداری منتهی شده‌اند که نمونه آن در مسجد بی‌بی خانم از مساجد دوره تیموری در شهر سمرقند کشور ازبکستان دیده می‌شود؛ یعنی همان‌طور که ایــده ساخت خیابان چهارباغ اصفهان را می‌توان در شهرهای تیموری منطقه فرارود (آسیای مرکزی) دید، شباهت‌هایی نیز در معماری بناها قابل بررسی است.

گنبد؛ جذاب‌ترین بخش مسجد برای توریست‌ها

در ایوان جنوبی مسجد به عنوان مهم‌ترین بخش، مناره‌های داخلی به ارتفاع 48 متری ساخته شده که از فراز آن تمامی شهر قابل رویت بوده است. در همین قسمت مسجد گنبدی به ارتفاع 52 متر و قطر 25 متر با دو پوسته به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری را می‌توانید مشاهده کنید که اختلاف ارتفاع بین دو پوسته داخلی و خارجی؛ یعنی بخشی که از زیر گنبد دیده می‌شود و بخشی که از بیرون دیده می‌شود به 14 متر می‌رسد. خود گنبد روی یک بخش 16 ضلعی قرار دارد که از ابتکارات معماران ایرانی در بعد از اسلام است و به نام منطقه انتقالی می شناسیم.

در بالای این قسمت نورگیرهایی تعبیه شده که منبع روشنایی گنبدخانه هستند و اشکال اسلیمی کار شده در آنها جلوه خاصی به فضای داخلی مسجد بخشیده است.

کتیبه‌ها

در میان کتیبه‌های مسجد نیز نام مهم‌ترین هنرمندان دوران صفوی از جمله علی‌رضا عباسی، محمدرضا امامی و عبدالباقی تبریزی به چشم می‌خورد.

نویسنده: علی شجاعی اصفهانی باستان شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان