به گزارش اصفهان زیبا؛ «سالها قبل توی خانهها حوضهای زیبایی بود. در خانهها پر بود از درختان و سبزهها که از میان آنها نسیمی ملایم برگها را تکان میداد و تلألؤ خورشید از پشت شیشههای رنگی خود را میرساند وسط اتاق، صدای شرشر آب و فضای صمیمی و آرامشبخش خانه با ترکیب چهار عنصر باد و آب و خاک و آتش توی خانه هویدا بود و همه چیز دست به دست هم میداد برای تعامل اعضای خانواده با محیط طبیعی و برای تقویت آرامش و اخلاقیات و معنویات. در سالهای اخیر فقر کیفیت و کمیت مسکن برای عموم شهروندان و بهطور خاص برای کودکان و نوجوانان، محیط زندگی را عاری از جذابیتهای لازم کرده، اما در بیرون از خانه و فضای عمومی محله نیز غالبا خبری نیست و حتی فضای مناسبی برای جستوجو، بروز خلاقیت و هیجان برای کودکان کمتر وجود دارد.»
این بخشی از صحبتهای احسان خیامباشی، دکترای برنامهریزی شهری و مدرس دانشگاه، با «اصفهانزیبا» است.
او معتقد است میتوان پارکهای موضوعی را متناسب با پیشینه تاریخی و تمدنی شهر اصفهان ساخت و دراینخصوص به «اصفهانزیبا» میگوید: «توجه به پیشینه تاریخی و تمدنی اصفهان برای پارک موضوعی، موجب میشود ضمن تعامل با عناصر طبیعت، شرایطی را برای ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی فراهم کند، پیشینه تاریخی غنی را به نمایش بگذارد و ارزشهایش را به نسل جوان انتقال دهد. درصورت برنامهریزی و طراحی مؤثر و مفیدی که به جذابیت شهر بیفزاید، جذب گردشگر داخلی و خارجی افزایش مییابد و میتواند بهعنوان یک میراث ناملموس، سبک زندگی ایرانیاسلامی را به مخاطبان خود انتقال دهد.»
مدرس دانشگاه در ادامه بیان میکند: «مطالعات مختلف (بهطور خاص) علوم انسانسنجی، مهندسی عوامل انسانی و روانشناسی محیط که به زوایای کمی و کیفی بررسی زندگی انسان، محدودیتها و تواناییهای فیزیکی و روانی انسان میپردازند و توجه ویژه به ارتباط محیط زندگی و انسان دارند ،به عناوین مختلف به این نتیجه رسیدند که محیط تأثیر بسزایی بر زندگی افراد دارد. این علوم به شکلی تأکید بر مکانرفتاری دارند و نقش محیط را بر ادراک و رفتار و سبک زندگی انسان و آموزش انسان مؤثر و مفید میدانند. در این شرایط از یک طرف با انسانی روبهرو هستیم که محیط نقش مهمی را در زندگیاش ایفا میکند و از طرفی، با خانههای کمکیفیت و محیط زندگی نهچندان جذاب، در این شرایط و در حالت ایدئال فضای شهری تا حدی این خلأ را پر میکند. پارکها، تفریحگاهها و شهربازیهای رایج شهری وجود دارد و ازاینجهت پارکها و مراکز تفریحی و بازی برای کودکان و نوجوانان و جوانان به سه دسته کلی پارکهای تفریحی، پارکهای علمی و بوستانها تقسیم میشود.»
پارکهای علمی یکبعدی هستند
او در خصوص دستهبندی پارکها اینطور توضیح میدهد: «پارکهای تفریحی، عمدتا برای تفریح، سرگرمی، گذراندن وقت و تخلیه هیجان کودکان و نوجوانان هستند و خوشی زودگذر را در اختیار آنها قرار میدهند. پارکهای علمی ترکیبی از موزه، آزمایشگاه و مدرسه هستند؛ ولی مخاطبان خود را بهصورت یکطرفه در مقابل انبوهی از اطلاعات قرار میدهند و کاربردشان بهطور خاص در حوزه آموزشی است.گرچه در حوزههای آموزشی و انتقال تکنولوژی مفیدند، یکبعدی هستند. بوستانهای طبیعی مشکلات دو دسته قبلی را کمتر دارند. آنها دارای فضای باز و افق دید گسترده هستند و از مواهب طبیعی چون درخت، چمن و…برخوردارند. اگرچه بوستانها با طبیعت تعامل برقرار میکنند، معمولا برنامهریزی هدفمندی برای آموزش توأم برای کودکان و نوجوانان ندارند و از طرفی، برای کودکان و نوجوانان تهدیدهای ایمنی دارند.»
خیامباشی با بیان اینکه بحث تمپارکها یا پارکهای موضوعی طی دهههای ۱۵۵۲ تا ۱۹۶۲ پارادایم غالب فضاهای تفریحی و شهربازیهایی بود که قالب مدرن به خود میگرفتند، میگوید: «این پارکها فضاهای نیمهعمومی بودند؛ اما از دهه ۱۹۹۲ پارکهای موضوعی در دنیا مطرح شد و بهصورت نمایی از زندگی پستمدرنیسم ظاهر شد. مهمترین تفاوت آنها با پارکهای معمولی و شهربازیهای سابقی که خیلی رونق داشت، مفهوم فرهنگی و تداعیهای مضمونی یکپارچه در آنها بود؛ یعنی مهمترین شاخص پارکهای موضوعی براین اساس این است که از مفهوم پوشیده و پنهان فرهنگی و مضامین یکپارچه در روند بازیها و برنامههای خود برخوردار هستند. از بدو شکلگیری پارکهای موضوعی، رویکردهای ترویج فرهنگی بود و عمدتا در حومه شهرها ساخته میشد. مخاطب آنها بیشتر اقشار متوسط جامعه بودند. پارکهای موضوعی نوین و معاصر بیشتر متوجه مضامینی چون صنایعدستی، معماری، فناوری و مباحث باستانشناسی است. میتوان گفت پارکهای موضوعی، شهربازیهایی با موضوعهای فرهنگی و محیطی هستند و یک محصول ترکیبی را در اختیار مخاطبان خود قرار میدهند. ممکن است پارکهای موضوعی در برخی موارد در مقابل عملکردهای فرهنگی و احساسی رایج جامعه قرار بگیرند و دچار تعارضی با رویکردهای فرهنگی احساسی رایج جامعه شوند.»
پارکهای موضوعی نیازمند بومیسازی
مدرس دانشگاه با اشاره به این موضوع که خاستگاه پارکهای موضوعی غرب و بهخصوص آمریکاست و از آنها بهعنوان ابزار و فضای رواج سبک زندگی آمریکایی استفاده شده، خاطرنشان میکند: «با این تفاصیل اگر به محتوای پارکهای موضوعی توجه نشود و صرفا از آنها کپی شود، نهتنها معضلهای داخلی حل نخواهد شد، بلکه به ترویج فرهنگ بیگانه کمک خواهیم کرد و در تضاد با فرهنگهای جامعه ایرانیاسلامی است؛ پس توجه به سوی پارکهای موضوعی مفید است؛ ولی محتوای آن باید با فرهنگ، تمدن، تاریخ و سبک زندگی ایرانیاسلامی همخوانی داشته باشد تا بتواند کمبود کیفیت پایین فضای شهری را حل کند.»
جذابترین پارک موضوعی ایران کدام است؟
در دنیا، پارکهای موضوعی متنوعی ایجاد شده است که برخی از آنها به مراکز پررونق گردشگری تبدیل شدهاند؛ به گونهای که محبوبه روحانی، فعال فرهنگی، به «اصفهانزیبا» میگوید: «همیشه وقتی اسم پارک میآید، یاد فضایی میافتیم که چندساعتی را کنار خانواده برای تفریح و لذت آنجا سپری کنیم. در دنیا چند دسته پارک وجود دارد. این پارکها در ایران و در اصفهان هم وجود دارد؛ برای مثال، پارک ملی کلاهقاضی نزدیک اصفهان است و گونههای مختلفی چون آهو، برخی خزندگان، پرندگان شکاری و گونههای گیاهی در آن بهصورت طبیعی وجود دارد. پارکهای شهری و پارکهای جنگلی انواع دیگری از پارکهاست.»
او با اشاره به پارکهای موضوعی، درخصوص پارکهای موضوعی برای کودکان میگوید: «پارکهای موضوعی باید برای کودکان جذاب باشد و حس ماجراجویی آنها را برانگیزد تا بتوانند موضوعهایی را که با آن آشنایی ندارند، کشف کنند. پارکهای موضوعی که برای کودکان ساخته میشود، باید بتواند حس پرسشگری را در کودکان ایجاد کند و آنها بتوانند از نزدیک مسائل را لمس و حس کنند، ارتباط برقرار و خیالبافی کنند؛ برای مثال، پارکی در تهران وجود دارد که مرا یاد کارتون رالفی میاندازد، کارتونی که در زمان بچگی با دیدنش، با اعضای بدن آشنا میشدیم و با دانشآموزان توی کارتون، حس همزیستی داشتیم. اگر این کارتون به پارک تبدیل شود، بچهها میتوانند اعضای بدن را از نزدیک لمس و درک کرده و در آن ماجراجویی کنند. در این پارک نیز هدف، آشنایی بچهها با اعضای بدن است. درک بچهها از اعضای بدن همیشه سخت است؛ ولی این پارک با شبیهسازی اعضای بدن، این درک را برای آنها راحتتر کرده است. این موضوع میتواند در سایر مواردی که درکش برای کودکان سخت است نیز اتفاق بیفتد؛ حتی بزرگترها هم درست نمیدانند روغن ماشین چگونه وارد موتورش میشود؟ گیربکس دقیقا چیست و چگونه کار میکند؟ فرق ماشین کممصرف با پرمصرف چیست؟ و پرسشهای دیگری که یک پارک موضوعی میتواند آن را پاسخ دهد.»
جذب گردشگر با پارک موضوعی
روحانی با اشاره به اینکه پارکهای موضوعی در دنیا، گردشگر زیادی را به خود جذب میکنند، میگوید: «برخی از این پارکها از کارتونها و فضاهای سینمایی جذاب استفاده کردند و جذابیت این پارکها، روبهرویی با فضاهای درون انیمیشنهاست؛ ولی بهطورکلی، پارکهای موضوعی میتوانند علمی و جذاب باشند؛ حتی میتوان مفهوم معماری را در آنها گنجاند؛ برای مثال، پارکی ایجاد شود که معماری ژاپنی، ایرانی و کشورهای دیگر را کنار هم قرار دهد تا کودکان با دیدن آنها کنار هم به تفاوت معماری کشورهای مختلف پی ببرند یا حتی معماری شمال یا جنوب ایران مقایسه شود.»
این فعال فرهنگی با اشارهبه ماکتهای کاخهای نوروز سال گذشته خاطرنشان میکند: «سال گذشته در نوروز شهرداری یکسری کاخها و عمارتهایی را که در اصفهان از بین رفته بود، بازسازی کرده بود. یادم هست در پل خواجو که برای بچهها جذاب بود، واردش میشدند و با آن بازی میکردند؛ شاید کار درستی نبود که بچهها واردش میشدند و باید حریم و حرمتی برای عمارت، حتی بهصورت ماکت اعمال میشد؛ ولی واقعا جوری بود که وارد عمارت آینهخانه میشدند و حس میکردند این عمارت کجا و چهجوری بوده؛ چه گنجینههایی داریم که بچهها با ورود به آن قدر چهلستون دستشان میآید و وقتی میفهمند این همه ازدسترفته دارند، نمیخواهند ازدسترفته دیگری به آنها اضافه شود، پس اصفهان هم ظرفیتهایی برای ایجاد پارکهای موضوعی در کنار پارکهای دستساخت دارد. در برخی از پارکها نیز سنجاب وجود دارد که با این موضوعیت خاص میتوان از آن پارک استفاده کرد.»
موضوعهای متنوع پارکهای موضوعی
نادر گیویانپور، مشاور توسعه و برنامهریزی شهری نیز در اینخصوص به «اصفهانزیبا» میگوید: «وجود پارکهای موضوعی میتواند به هدفمندشدن برنامههای مدیریت شهری در راستای تحکیم هویت شهروندان کمک کند. پارکهای موضوعی متناسب با نیاز شهرنشینی در مناطق مختلف، با توجه به جمعیت و فرهنگ جامعه محلی هر سکونتگاهی میتواند مفید و برای انتقال توانمندیهای شهروندان مؤثر باشد. کارکرد اصلی پارکهای موضوعی این است که تفریح، نشاط، سرگرمی و اوقات فراغت را برای مخاطبانش درنظر بگیرد. در اصفهان بیشتر به پارکهای موضوعی در حوزه کودک توجه شده است؛ درصورتیکه تنوع موضوعهای مختلف برای طراحی در حوزه پارکها و بهکارگرفتن المانهای مرتبط با عنوانی که در نظر گرفته میشود، زیاد است. پارکها اگر بهدرستی ساماندهی و طراحی شوند، برای مخاطبان بهخصوص گردشگران جذاب خواهند بود. گردشگر دنبال فضاهایی است که خاطرههایی را در ذهنش ایجاد کند یا داستانی را برایش رقم بزند. باید در محیط شهری فضاهایی طراحی و ساخته شود که برای هر مخاطبی دارای یک یادگار ذهنی باشد. هرچه اینگونه فضاها در شهر بیشتر باشد، ذهن گردشگران همراهتر میشود. یکی از پارکهای پیشنهادی، پارک ماجراجویانه است که سمت شمال اصفهان، پارک پرتو به این موضوع اختصاص پیدا کند. با توجه به موقعیت قرارگیری این پارک در شمال اصفهان، گردشگرانی که با خودروهای شخصی به اصفهان وارد میشوند، ضمن استراحت و تفریح در این پارک میتوانند از فضای هیجانی و ورزشی استفاده کنند و ناخودآگاه موجب نشاط آنها خواهد شد.»
به عقیده او، اصفهان ظرفیتهای دیگری نیز برای پارک موضوعی دارد. یکی از این ظرفیتها پردیس هنر است. هرچند اتفاقهای خوبی در این زمینه افتاده است، اما میتوان با تئاتر، موسیقی و فضاهای نمایشی مخاطب را به آرامش دعوت و یک پارک موضوعی هنر ایجاد کرد. کیفیت زندگی شهروند به خدماتی که مدیریت شهری در قالب فعالیتهای عمومی طراحی میکند، برمیگردد تا کیفیت شهر بالاتر برود. این موضوع موجب میشود شهر برای گردشگر نیز جذاب به نظر برسد.
گیویانپور با اشاره به سبقه تاریخی اصفهان خاطرنشان میکند: «در اصفهان با توجه به اهمیت نسبتهای تاریخی و سابقه زیستی این شهر، پارک موضوعی باید به نحوی انتخاب شود تا در جهت آنچه بهعنوان خاطرات شهری خوانده میشود، فضایی نشاطانگیز متناسب با فرهنگعامه شهر اصفهان طراحی شود؛ مثلا یکی از موضوعهای مهم در طراحی تمپارکهایی که مدیریت شهری اصفهان در شکلگیری و ترویج آنها در سطح شهرهای ایران نقش خاصی داشته، پارک بانوان است؛ اما آنچه مورد تحلیل کارشناسان حوزه زنان و خانواده است، پرداختن به این مسئله بوده که آیا تأییدی بر کارآمدی پارکهای بانوان به لحاظ خدمات اختصاصی و مورد کفایت وجود دارد؟ حتی در اقدامات اولیه طراحی و ایجاد پارک بانوان، یعنی انتخاب مکان مناسب و جانمایی صحیح ایجاد این پارکها که امنیت مناسب و دسترسی عمومی قابلقبول برای بانوان داشته باشد، بهویژه در راستای سیاستهای کلان جمعیتی، یعنی پرداختن به طرحهایی که برای بهبود رفاه مادر و کودک پاسخگویی داشته باشد، دارای ضعفهایی است که بازنگری و بازآفرینی در فضای موجود برای افزایش کیفیت زندگی شهری ویژه مخاطبان فعلی این پارکها با درنظرگرفتن تغییرات جمعیتی و هرم سنی در مناطق شهرداری ضروری است.»
مشاور توسعه و برنامهریزی شهری با اشاره به پارکهای موضوعی جهان بیان میکند: «تجربه ساخت پارک موضوعی و فضای تفریحی و گردشگری در دیگر کشورهای جهان نشان میدهد در اصفهان نیازمند یک تمپارک به شکل سرزمینی دارای ارزشهای اجتماعی همراه با بهکارگیری المانهای مهیج ورزشی و عناصر هنری برای جذب مخاطبان نوجوان، بزرگسال و شهروندان ارشد اصفهان هستیم؛ حتی لازم است برای اقشار غیربومی نیز بستری ایجاد شود تا گردشگران ورودی به این شهر نیز از آن بهرهمند شوند.»
پارک موضوعی دفاعمقدس
او در ارائه پیشنهادی برای ایجاد پارک موضوعی به پارک موضوعی دفاعمقدس اشاره میکند و میگوید: «به نقل از کارشناسان، پارک موضوعی دفاعمقدس یکی از خاصترین نوع پارک در سطح جهان خواهد شد و به دلیل بهرهگیری از عناصر فرهنگیآموزشی مبتنی بر تمدن اصفهان، دارای جلوه خاص است. از دیرباز شکلگیری اصفهان را در محل تجمع سپاهیان شهرت دادهاند و نام شهر را به همین علت سپاهان میخواندند. در این خصوص اصفهان دارای سابقه طولانی رزمی است که با وجود مردمان شجاع و سختکوش در اقدامات وطندوستانه پیشتاز بوده است. اصفهان در دوران هشت سال دفاعمقدس در مقابل جنگی نابرابر بیشترین تعداد رزمنده و شهید را نسبت بهکل کشور در کارنامه خود دارد. به نظر میرسد طراحی پارک موضوعی ایثار و دفاعمقدس نوعی از فضای تفریحی است که ضمن توجه به گرامیداشت مقام ارزنده شهدا میتواند در دل خود محیطهای جذاب و پرهیجان مانند باشگاه تیراندازی داشته باشد. دهکده مقاومت بخشی از این پارک موضوعی خواهد بود که تجربه گذر از موانع و عوارض طبیعی مانند ناهمواریهای کوهستانی برای مخاطبان همچون تفریحی سرگرمکننده و پرانرژی خواهد بود. آشنایی با علوم جغرافیایی مانند نقش کنجکاو و جستوجوگر نوجوان نیز جذابیت دارد. در اصل این سبک از فضای محیطی بهعنوان پارک تفریحی به علت دراختیارداشتن پارامترهای گوناگون فرهنگیهنری و نیز بسترهای ورزشی، امکانی را به شهروند اصفهانی میدهد تا وقتگذرانی خود و خانواده را در این محیط سپری کند. ابزارهای تصویری و صوتی را که موردنیاز شهروندان است و کمتر جایی ظرفیت ایجاد آن مهیا میشود، میتوان در این فضا و پارک موضوعی طراحی کرد؛ به شکلی که سینمای فضای باز برای نمایش فیلمهای متنوع و در سطح بسیار ویژه در نظر گرفته شود.»
گیویانپور اضافه میکند: «پارک موضوعی دفاعمقدس پروژهای ویژه در اصفهان است که اگر بهخوبی طراحی و اجرایی شود، در جذب گردشگر برای برگزاری گردهماییهای بزرگ یا جشنهای ملی نیز کاربرد دارد. این محل به تنهایی در پررنگشدن جذابیتهای سرگرمی، اثر بینظیری را ایجاد میکند و با بهکارگرفتن فناوریهای نوین، فضایی شگفتانگیز برای رشد سرمایهگذاریهای تفریحی و خدمات عمومی در اختیار جامعه خواهد گذاشت.»
پارکهای موضوعی اصفهان از 15 سال پیش
حمید قنادنیا، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان، با اشاره به اینکه طراحی و اجرای پارکهای موضوعی در اصفهان به دهپانزده سال پیش برمیگردد، به «اصفهانزیبا» میگوید: «پارک علمی فیزیک، پارک اوریگامی، پارک حروف و اعداد، پارک رنگ، پارک ماسهای، پارک صدا، پارک لاستیک و… ازجمله پارکهای موضوعی است که تاکنون شهرداری اصفهان آن را در مناطق مختلف ایجاد کرده است؛ برای مثال، در پارک علمی، بچهها با پیچ ارشمیدس، انتقال صوت، تبدیل نیروها و…آشنا میشدند یا در پارک اوریگامی ضمن اینکه المانهایی مثل زرافه بهصورت اوریگامی در پارک وجود داشت، نحوه ساخت زرافه بهصورت اوریگامی نیز روی میزهای پارک نصب شده بود.»
او با بیان اینکه بحث ایمنی و متریال تاکنون در همه پارکهای موضوعی رعایت شده است، میگوید: «طبق بازخوردهای بهدستآمده تصمیم گرفته شد برخی از پارکها مانند پارک ماسهای به دلیل رعایت مسائل بهداشتی و نیازمندی به متصدی به دیگر مجموعهها منتقل شود؛ چرا که همه پارکهای موضوعی، رایگان و برای استفاده عموم است و سختی کار همین است که بهگونهای طراحی شود تا بدون متصدی و رایگان مورداستفاده همه باشد.»
قنادنیا با بیان اینکه در پارکهای موضوعی علاوه بر کودکان رده سنی کمی بالاتر آورده و در باغ غدیر بازیکده خلاق افتتاح شد، خاطرنشان میکند: «در این بازیکده، بازیهای هیجانی ازجمله تنیس گرد، تیکبال و فوتبال خانواده وجود دارد که در سطح شهر نیز اجرا خواهد شد. در حال تدارک برای ایجاد پارک موضوعی نور و سایه هستیم که ملاحظات خود را دارد و با چند شرکت دانشبنیان کار را جلو میبریم.»
تاب و سرسره هنوز سر جایش است
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان بابیان اینکه ساخت پارک موضوعی به معنای جمعآوری تاب و سرسرهها نیست، توضیح میدهد: «طبق بازخوردهای گرفتهشده، نمیتوان تاب و سرسره را جمع کرد ؛چون برای بچهها حس نوستالژی دارد و باید در کنار پارکهای موضوعی باشد. بازخورد مردم از پارکهای موضوعی خوب بوده است؛ برای همین ساخت این پارکها ادامه پیدا کرد. طبق آخرین نظرسنجی نوروز سال گذشته، مردم و گردشگران از بازیکده خلاق در باغ غدیر رضایت 80درصدی داشتند.»
او درباره پروژهها و ایدههای آتی درخصوص پارکهای موضوعی میگوید: «شاید در آینده سراغ داستانهای قرآنی هم برویم؛ جنبه هنریاش هست و بچهها میتوانند نقاشی بکشند؛ ولی مستلزم این است که رنگ را با خود بیاورند؛ چون پارکهای موضوعی متصدی ندارند. در طراحی پارکهای موضوعی، بعد از اینکه طرحها و ایدهها به میز ایده رفت، وارد اتاق فکر شده و اولویتبندی میشود و بعد از مطالعات لازم، اصفهانشناس، جامعهشناس، روانشناس، معمار، گرافیست و طراح صنعتی، افرادی از نگهداری و تعمیرات جوانب مختلف را سنجیده و بعد وارد فاز اجرایی خواهد شد. شهرداری و سازمان زیباسازی رسالتی دارند که این فضاها را در شهر ایجاد کنند. ما باید برای عموم عدالت اجتماعی را در نظر بگیریم و در اختیار همه قرار بگیرد؛ حتی در زینبیه هم پارک موضوعی هست تا کسی که نمیتواند هزینه اردوی آموزش علمی بدهد از آن رایگان استفاده کند.»