بیش از یک سال از ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت می‌گذرد؛ قانونی در راستای افزایش جمعیت ایران که در بیست و چهارم مهرماه در کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده تصویب و پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت هفت سال، در آبان به تأیید شورای نگهبان رسید و ابلاغ شد و گفته می‌شود که در یک سال گذشته حدود 30 درصد از آن اجرا شده است.
در لایحه بودجه ۱۴۰۱، دولت بودجه پیشنهادی برای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را ۱۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بود. به علاوه اینکه در لایحه بودجه ۱۴۰۱ برای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور اجرای قانون جوانی جمعیت ردیف بودجه مجزا به مبلغ ۲۳۵۹ میلیارد و ۴۷۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان پیشنهاد شده بود. اما این درحالی است که واکاوی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، بودجه پیشنهادی برای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت ۷۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است؛ یعنی این قانون امسال با کاهش 37.5 درصدی بودجه مواجه شده است.
از سوی دیگر، خبرگزاری فارس نیز در گزارشی تبصره ۱۶ بودجه سال آتی را مهم‌ترین ایراد لایحه بودجه ۱۴۰۲ دانست؛ چرا که این تبصره کل تسهیلات اعطایی برای سه قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، جهش تولید مسکن و جهش تولید دانش‌بنیان و همچنین وام ازدواج را (که در تبصره به آن اشاره نیز نشده است) دویست هزار میلیارد تومان تعیین کرده است؛ درحالی‌که رقم موردنیاز برای تأمین تسهیلات برای ازدواج‌های یک سال تنها صدهزار میلیارد تومان است..
نرخ رشد جمعیت کاهشی است / جوانی
کاهش بودجه قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در بودجه 1402 درحالی است که کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در گزارشی به مناسبت ۳۰ اردیبهشت، روز ملی جمعیت اعلام کرد برآوردها نشان می‌دهد که با توجه به افزایش جزیی تولدها در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۹، نرخ رشد جمعیت در سال جاری نیز کاهشی باشد.
براساس اعلام کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ در کشور افزایش موالید در حال رخ‌دادن بوده، اما پس از سال ۱۳۹۴ به علت خالی‌شدن توان درونی جمعیت، تعداد تولدها با شیب تقریبا تندی شروع به کاهش کرده و در سال ۱۳۹۹ تعداد موالید کشور (۱۱۱۴۰۰۰) نسبت به سال ۱۳۹۴ (۱۵۷۰۰۰۰) با کاهش بیش از ۲۹ درصدی (کاهش بیش از ۴۵۰ هزار تولد) را به همراه داشته است که درچند دهه اخیر بی‌سابقه بوده است.
اعداد تولدهای سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۹ نیز نشان‌دهنده افزایش حدود ۲ هزار نفری است. همچنین، میزان موالید از حدود ۲۰ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۴ با کاهشی محسوس به ۱۳.۲۴ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۰ به کمترین حد خود در طی ۵۰ سال گذشته رسیده است. نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۹۹ به ۰.۷۳ درصد و در سال ۱۴۰۰ علی رغم افزایش دوهزار تولد نسبت به سال ۱۳۹۹ به ۰.۶۸ درصد رسیده است.
برآوردها نشان می‌دهد که با توجه به افزایش جزئی تولدها در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۹، نرخ رشد جمعیت در سال جاری نیز کاهشی باشد. همچنین تا مادامی‌که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، پیش‌بـینی می‌شـود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم. کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزئی آن تا حدود دو فرزند در سال منتهی به سرشماری ۱۳۹۵، در طول تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است.
برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات ثبت احوال نشان می‌دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب برابر ۲. ۰۹ و ۱.۹۵ و ۱.۷۴ و ۱.۶۵ فرزند به ازای هر زن بوده است. میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی و غیرایرانی) با استفاده از داده‌های ثبت‌احوال (ثبت موالید تا وقوع یک سال) و وزارت بهداشت (ثبت موالید اتباع خارجی) در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب برابر ۲, ۰۷ و ۱.۹۷ و ۱.۷۷ و ۱.۷۱ فرزند به ازای هر زن بوده است.
در سال‌های اخیر اوج سن فرزند‌آوری در سنین 25تا29 ساله متمرکز شده است و الگوی سنی باروری نشان‌دهنده کاهش میزان باروری در گروه‌های سنی 20تا24، 25تا29و 30تا34ساله است.
تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند، به طوری که کاهش میزان باروری در اقصی نقاط ایران به مسئله‌ای فراگیر تبدیل شده است. 9 استان، باروری پایین (کمتر از ۱.۵) و بسیار پایین (کمتر از ۱.۳) را در سال ۱۳۹۹ تجربه کرده‌اند و ۱۵ استان هم باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ۲.۰۹ تا ۱.۵ فرزند داشته‌اند. در این میان اما چندی پیش بود که رئیس فراکسیون جمعیت مجلس عدم اختصاص اعتبار لازم از طرف سازمان برنامه و بودجه را موجب اجرا نشدن قانون حمایت از جمعیت اعلام کرد.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما، فاطمه محمدبیگی درباره تشکیل ستاد ملی جمعیت گفت: این ستاد نیازمند بستر و زمینه‌ای بود که سازمان برنامه و بودجه در حوزه برنامه‌ریزی و تأمین نیروی انسانی و هم در حوزه تأمین بودجه عملکرد لازم را به خرج دهد، اما متأسفانه ریالی در این زمینه به این امر اختصاص داده نشد.
امیرحسین بانکی پورفرد، نماینده مردم اصفهان در گفتوگو با «اصفهان‌زیبا» نیز با بیان اینکه کارشناسان سازمان برنامه و بودجه ظاهرا اعتقادی به بحث جوانی جمعیت ندارند، بیان می‌کند: «عملکرد آن‌ها چه در بودجه امسال و چه در پیشنهادشان برای بودجه سال آینده بیانگر این مسئله است؛ البته جو مجلس، نسبت به موضوع جمعیت بسیار خوب است و در تلاش هستیم تا کاهش بودجه را در مواد دیگری به صورت جداگانه جبران کنیم؛ برای مثال در پیگیری احداث خوابگاه متأهلی.»
این نماینده مجلس با اشاره به اینکه وزارت بهداشت و آموزش و پرورش، امسال بودجه مستقلی از قانون جوانی جمعیت نداشتند، بیان می‌کند: «بودجه‌ای در قانون جوانی جمعیت در نظر گرفته شده بود که پیشنهاد شد بخش قابل توجهی از آن به وزارت بهداشت و آموزش و پرورش اختصاص یابد؛ اما متأسفانه سازمان و برنامه بودجه علی‌رغم اینکه به ماه‌های پایانی آخر سال نزدیک شده‌ایم هیچ پرداختی در این باره نداشته است؛ البته ریاست جمهوری قول داده است که تا قبل از پایان سال، حدود 10 هزار میلیارد تومان بودجه برای راه اندازی خوابگاه‌های متأهلی، فرهنگ‌سازی در وزارت آموزش و پرورش و اهدای زمین و… پرداخت کند.»
بانکی‌پور در ادامه می‌گوید: «اجرای 30 درصدی این قانون در سال اول، اقدام بسیار خوبی است؛ چرا که برخی قوانین دیگر مجلس از جمله مالیات بر خانه‌های خالی هنوز جنبه اجرایی پیدا نکرده است؛ لذا پیش‌بینی می‌شود با تأمین بودجه سال آینده شاهد اجرای 80درصد از اجرای قانون جوانی جمعیت باشیم؛ البته جوانی جمعیت هم به بودجه نیاز دارد و هم به اقدامات فرهنگی که این مسئله نیازمند تلاش همگانی است. با این حال قانون جوانی جمعیت باوجود اجرای ناقص توانسته تأثیر خود را بر ازدواج بگذارد و سیر نزولی ازدواج را متوقف کند.»
باید قانون مو به مو اجرا شود؟
شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس نیز در این باره به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «مسئله مهم این است که بودجه‌ای که برای قانون جوانی جمعیت در نظر گرفته شده است، چگونه هزینه شده؛ این مسئله مستلزم بررسی است. به منظور افزایش جمعیت در هر کشوری سیاست‌های مختلفی اعمال می‌شود که ممکن است موفق عمل کند یا اینکه آن سیاسیت‌ها نتوانند پاسخ‌گو باشند.»
آن‌طور که این جمعیت‌شناس می‌گوید، قانون جوانی جمعیت تنها در شرایطی می‌تواند منجر به افزایش جمعیت شود که تمامی مفادش اجرا شود: «تا آنجا که من اطلاع دارم، فعلا زیرساخت‌های آن درحال تکمیل است و شاید اگر برای یک بازه دوساله اجرا شود، بتواند موفق عمل کند؛ البته این مسئله به سیاست‌های اجرایی و همچنین حمایتی و امنیت اجتماعی و همچنین وضعیت اقتصادی و کنترل تورم بستگی دارد.
