درست چند روز پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای چهارمین بار در تهران حضور به عمل آورد و در دیدار با مقامات ایران در خصوص مسائل باقی‌مانده پادمانی و نیز برخی اختلاف‌نظرهای فنی و حقوقی میان ایران و آژانس گفت‌وگو کرد، گفت‌وگوهایی با محوریت گزارش جدید آژانس که اشاره به شناسایی ذره ۸۴ درصد اورانیوم از سوی ایران داشت و طی هفته‌های اخیر از سوی هیئت‌های فنی و کارشناسی آژانس در تهران هم موردبررسی قرارگرفته بود و درنهایت نتایج آن با حضور گروسی در تهران و رایزنی‌های او با رئیس سازمان انرژی اتمی، وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور کشورمان، در قالب یک بیانیه مشترک با عنوان دستور کار مشترکی بر سر اقداماتی برای هموار کردن مسیر همکاری‌ها منتشر شد و به گفته مدیرکل آژانس اتمی این بیانیه می‌تواند همه‌چیز را به مسیر خود بازگرداند. / برجام
بیانیه‌ای که البته گروسی پس از بازگشت به وین اظهاراتی اضافه بر محتوای آن در خصوص دسترسی آژانس به اماکن سه‌گانه موردادعای آژانس و همچنین نصب دوربین‌های جدید عنوان کرد که بلافاصله این ادعا از سوی رئیس سازمان انرژی اتمی و سخن‌گوی سازمان انرژی اتمی تکذیب شد.
توافق بر سر همکاری مشترک
بر طبق صحبت‌های رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان و همچنین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران به نظر می‌آید دو طرف بر سر مباحث موجود به توافق‌های کلی و همچنین حل‌وفصل یک یا دو موضوع نزدیک شده‌اند. طی روزهای جمعه و شنبه (یازدهم و دوازدهم اسفند) و پس از دو دور مذاکرات فنی و سیاسی محمد اسلامی و رافائل گروسی توافق شد، ایران در چارچوب پادمان، روابط خود را با آژانس تنظیم کند تا آژانس نیز بتواند وظایف خود را در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب ضوابط پادمان پابرجا و اطمینان‌بخش نگه دارد.
محمد اسلامی همچنین پس از گفت‌وگوهای دوجانبه با گروسی در کنفرانس خبری مشترک با مدیرکل آژانس از صحبت‌های انجام‌شده بر سر اختلاف‌نظر ایران و آژانس بر سر غنی‌سازی ۸۴درصدی گفت و اظهار کرد: «اگر به گزارش اخیر آقای گروسی مراجعه کنید، در همان گزارش هم برای شناسایی ذره ۸۴درصد گفته شده بود که ملاک میزان تولید است و مخازنی که تولیدات در آن ذخیره می‌شود غنای بالای ۶۰ درصد نداشته است؛ ازاین‌رو این ابهام قابل‌تعمیم نیست و به‌طور مشخص حل‌وفصل شده است.»
اسلامی خاطرنشان کرد: «در گزارش آقای گروسی شناسایی ذره ۸۴درصد آماده بود، نه غنی‌سازی ۸۴درصد. در مخازنی که تولید در آن ذخیره می‌شود، غنای بالای ۶۰درصد وجود نداشت؛ لذا این ابهام حل‌وفصل شده است. درباره سه مکان، الگویی را در سفرم به آژانس با گروسی توافق کرده بودیم؛ همان را دنبال می‌کنیم. این‌ها ادامه دارد و در قالب یک الگوی تعاملی آن را به سمت حل‌وفصل می‌بریم.»
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در این نشست خبری با اشاره به دیدارهایش با رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان گفت: «آماده‌ایم کار را پیش ببریم.» گروسی همچنین عنوان کرد که مذاکرات احیای برجام در دستورکار است و توافق‌ها مطمئنا در راستای احیای برجام خواهد بود؛ درعین‌حال در بیانیه مشترک سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز آمده است:
1. تعامل‌های بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران بر اساس موافقت‌نامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت.
2. در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به‌منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد.
3. ایران به‌صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد، فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف موردتوافق قرار خواهد گرفت؛ توافق‌هایی سه‌گانه که طبق گفته اسلامی و گروسی مطمئنا می‌تواند به احیای برجام هم کمک کند. اما برخی کارشناسان و تحلیلگران نظرهای متفاوتی در خصوص اثرات مثبت مذاکرات میان تهران و آژانس و تأثیر آن بر احیای برجام دارند و معتقدند این رایزنی‌ها به‌تنهایی بر تسریع احیای برجام اثرگذار نیست.
نقش آژانس در احیای برجام
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس‌ارشد مسائل آمریکا، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» به این موضوع اشاره می‌کند که توافق ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای احیای برجام کافی نیست و تا مواضع ایالات‌متحده در راستای توافق با ایران نباشد، این اتفاق رخ نخواهد داد. او عنوان می‌کند: «آمریکا خواهان بازگشت به برجام است؛ اما نه برجام 2015. خواسته ایالات‌متحده از ایران کاملا مشخص است.
آمریکا برجامی متفاوت با تغییرات مورد دلخواه در بخش‌هایی چون برنامه‌های موشکی، پهپادی و منطقه‌ای ایران را می‌خواهد و تا زمانی که ایران به این مسائل تن ندهد، آمریکا نیز به برجام بر نخواهد گشت و تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران نیز لغو نمی‌شود.»
ابوالفتح می‌گوید: «توافق تهران_ واشنگتن ربطی به مشکلات و توافق ایران و آژانس و سفر رافائل گروسی به تهران و خروجی این سفر ندارد. گروسی هر توافقی با تهران داشته باشد و اعلام رضایت آژانس را از ایران اعلام کند، تا زمانی که ایالات‌متحده تصمیم به بازگشت به برجام را نگیرد، حل مشکلات ایران با آژانس بی‌فایده است. چه‌بسا پیش از خروج آمریکا از برجام، آژانس گزارش‌های فصلی بسیاری در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر کرد که در آن‌ها از عمل به تعهدات و عدم سوءنیت ایران در برجام گفته بود؛ اما آمریکا با همه این تأییدات آژانس از توافق‌نامه خارج شد؛ بنابراین رضایت یا نارضایتی آژانس برای احیای برجام ملاک نیست.»
او ادامه می‌دهد: «آمریکا تصمیم ندارد به برجام بازگردد و هرروز بهانه‌های مختلفی را در این خصوص مطرح می‌کند؛ یک روز بهانه سپاه و روز دیگر موضوع جنگ در اوکراین و داستان ناآرامی‌ها در ایران را مطرح می‌کند؛ از طرفی، موضع ایران نیز دراین‌باره مشخص است (بازگشت آمریکا به برجام 2015)؛ به همین خاطر هم تاکنون هیچ توافقی صورت نگرفته است. از طرفی، تغییر دولت ایران یا تغییر دولت در آمریکا هم در رابطه مؤثر نیست؛ چراکه خواسته آمریکا در برگشت به این توافق‌نامه، این است که برجام به برجام پلاس تغییر یابد.»
پایدارماندن آمریکا به برجام در هاله‌ای از ابهام
ابوالفتح در پاسخ به این پرسش که آیا هدف اصلی آمریکا از به تأخیر انداختن احیای برجام، انزوای سیاسی ایران و افزایش فشار اقتصادی و افزایش نرخ تورم در کشورمان است تا با بهره‌گیری از این شرایط ایران را وادار به توافق کند یا اهداف دیگری هم مدنظر دارد؟ عنوان می‌کند: «آمریکا فشار حداکثری بر ایران وارد کرد تا کشورمان را وادار به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های خود کند.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، خواست آمریکا برجام پلاس است و برای تحقق این هدف، دو مسیر را در پیش گرفته که یا اقتصاد ایران را باید در آستانه فروپاشی قرار دهد یا ناآرامی‌های اجتماعی و درگیری‌های داخلی ایران را آن‌قدر تقویت کند تا حاکمیت در کشورمان احساس کند که در حال ازدست‌دادن کنترل کشور است و درنهایت برای جلوگیری از این موضوع تن به خواسته آمریکا دهد. رویکردی که تاکنون با شکست مواجه شده و حتی افزایش قیمت دلار و تورم نیز آورده‌ای برای آمریکا نداشته است و ایران نیز باوجود همه فشارهای اقتصادی همچنان بر مواضع خود پابرجاست. به همین خاطر آمریکا روزبه‌روز بر تعداد تحریم‌ها علیه ایران می‌افزاید و فشار حداکثری بیشتری را بر ایران وارد می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «آمریکا خود به این سیاست علیه کشورمان اعتراف کرده است؛ اینکه هر کاری از دستش برآید، به شکل تکنیک‌هایی چون جنگ ترکیبی، جنگ نیابتی، جنگ اقتصادی، حملات سایبری و فروپاشی از درون، انجام دهد تا ایران را وادار به تسلیم‌شدن در برابر خواسته‌های خود وادارد و به عقیده بنده تا زمانی هم که ایران رضایت ندهد، دست از سر ایران برنخواهند داشت.»
به گفته این تحلیلگر ارشد حوزه آمریکا، حتی اگر ایران هم به خواسته‌های آمریکا رضایت دهد، تنها بخشی از تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران برداشته خواهد شد و از طرفی مشخص نیست آمریکا به این برجام پایبند بماند یا نماند. او می‌گوید: «پایدارماندن آمریکا به این توافق موضوعی است که در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و همین موضوع تصمیم‌گیری را برای ایران دشوار کرده است؛ چراکه این احتمال وجود دارد پس از تحمل این فشارها عمر این توافق چندان طول نکشد و پس از گذشت دو سال و با بازگشت دونالد ترامپ به دولت بار دیگر همه‌چیز به هم ریزد و به‌قول‌معروف روز از نو و روزی از نو.»
ابوالفتح با بیان اینکه برخی معتقدند پذیرش و تحمل فشار کنونی بهتر از این است که ایران بار دیگر تحت‌تأثیر تحریم‌هایی قرار گیرد که قرار است به‌صورت موقت و برای دو سال لغو شوند، خاطرنشان می‌کند: «این قشر می‌گویند مشکلات حفظ وضعیت موجود کمتر از شوک‌های بعدی است.»
اروپا در مذاکرات برجامی تابع خواسته آمریکاست
او همچنین در توضیح نقش اتحادیه اروپا در توافق تهران _ واشنگتن و احیای برجام می‌گوید: «اروپا تا زمانی قدرت و نفوذ دارد که سیاست‌ها و مواضعش منطبق بر خواست آمریکا باشد؛ اما اگر برخلاف سیاست‌های آمریکا گام بردارد، فاقد هرگونه استقلال عمل و اراده و همچنین اقدام فردی و یک‌جانبه خواهد بود و ذره‌ای عرضه و اعتبار ندارد.
اروپایی‌ها حتی برای تأمین امنیت خود قدرت تصمیم‌گیری ندارند؛ برای مثال، اگر آمریکا بگوید به روسیه حمله کند، حمله می‌کند و اگر قرار باشد از روسیه نفت نخرد، نمی‌خرد و دریغ از ذره‌ای مخالفت دولتمردان و مقامات اروپایی در برابر دستورهای آمریکا. پس در شرایطی که اروپا در برابر امنیت خود آن‌قدر ناتوان است، در خصوص موضوع هسته‌ای ایران هم فاقد تصمیم‌گیری خواهد بود.
به عبارتی، اروپا در مذاکرات برجام به‌عنوان یک پستچی عمل می‌کند و پاکت‌های دربسته آمریکا را تحویل ایران و پاکت‌های دربسته ایران را تحویل آمریکا می‌دهد. مشکل برجام تنها میان تهران و واشنگتن است و اگر این دو رضایت دهند، اروپا نیز راضی به توافق برای برجام
می‌شود.»
