به گزارش اصفهان زیبا؛ «بافت تاریخی شهر قم» هویت و غنای چشمگیری دارد و حتی می‌تواند الگوهای خاصی را در سطح ملی به جامعه متخصص و دانشگاهی معرفی کند؛ اما آن‌گونه که سیده شبنم فاطمی، معمار و پژوهشگر، در جدیدترین نشست «دبیرخانه انتقال تجربیات بازآفرینی منطقه دو کشور» بیان کرد، این بافت تا قبل از اجرای طرح «سامان‌دهی و طراحی محو تاریخی شهر قم» مغفول مانده بود.
هفت دلیل سخت بودن سامان‌دهی محور تاریخی شهر قم
فاطمی صحبت‌هایش را این‌گونه آغاز کرد:مسئله منفعت در شهر به توصیف و توضیح و در میان گذاشتن اولویت‌های درست به شهروندان و ساکنان بافت‌های تاریخی و قبول کردن آن‌ها بازمی‌گردد. پرداختن به سامان‌دهی محور تاریخی شهر قم خیلی سخت رقم خورد.
او دلایل این سختی را این‌گونه برشمرد: سکنه بومی نبودند. بافت تاریخی قم، چسبیده به حرمی است که شتاب فزاینده‌ای در توسعه کالبدی دارد. این شتاب در مقام شعر، سکون و سکوت بافت اطراف خود را تاب نمی‌آورد یا در مقام علم، توسعه سریع و وسیع حرم بر بافت اطراف اثر متقابل دارد. زمین در بافت تاریخی قم گران‌قیمت است. بافت تاریخی قم وکیل‌مدافع نداشت و ندارد و در سیاست‌های اولویت‌دار شهر تعریف نمی‌شود؛ چون این بافت خیلی ازهم‌گسسته شده و هرچه بیشتر به حال خود رها شود، زودتر مرگش فرامی‌رسد.
سیده شبنم فاطمی به توضیح سناریوی طرح نیز پرداخت و گفت: با رویکرد حفظ آرامش ساکنان و ایجاد خدمات رفاهی‌تفریحی برای آن‌ها، محور تاریخی گردشگری نیز تعریف‌شده و به‌صورت کنترل‌شده‌ای حضور پیدا می‌کند؛ بنابراین تعریف سلسله‌مراتبی از مسیرهای دسترسی گردشگران و ساکنان، در این حوزه الزامی به نظر می‌رسد؛ همچنین کاربری‌های تجاری و خدماتی زائران و گردشگران، درون محدوده بافت و مسیرها قرار نگرفته است و این کاربری‌ها در کنار ورودی‌های محور تاریخی پیش‌بینی‌شده است.
به روایت این مدرس و پژوهشگر حوزه بازآفرینی شهری، مراکز مهم تفریحی گردشگری ساکنان در کنار مراکز مهم محله‌ها اتصال و استخوان‌بندی مناسبی را برای کل محدوده فراهم کرده است. سلسله مراتبی از فضاهای سبز نیز برای گردشگران پیش‌بینی‌شده است که این فضاها با توجه به زمان و طول مسیر حرکت برای استراحت آن‌ها درنظر گرفته می‌شود؛ فضاهای سبزی درون بافت نیز ایجادشده که در ارتباط و اتصال با دیگر فضاهای فراغتی قرار دارند.
طرحی که برای «حفظ آرامش و ارتقای کیفیت زیست سالم» اجرا می‌شود
او افزود: محدوده گذر قلعه با 100 هکتار زمین در مجاورت حرم حضرت معصومه(س) قرارگرفته و پر از دانه‌های تاریخی باارزش و گره‌های جمعیتی است که در طول تاریخ در این محله شکل گرفته است. این محدوده با 90هزار نفر جمعیت و قدمت قاجار و پهلوی یکی از محدوده‌های تاریخی شهر قم است.
به روایت او، این محدوده با بلوار پیامبر اعظم(ص) بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پیاده‌راه شهر قم هم‌جوار است که حرم و جمکران را به یکدیگر متصل می‌کند و زائرانی که در این مسیر حرکت می‌کنند، می‌توانند وارد محور تاریخی شهر قم شوند.
به گفته فاطمی، بلوار عمار یاسر و خیابان طالقانی در این محدوده قرار دارد و هم‌جوار بافت مطالعه شده است؛ خیابان سمیه نیز در دل بافت تاریخی و همسو و هم‌مسیر با بافت تاریخی این محدوده است. مراکز محلی و قدیمی، مساجد و حسینیه‌ها و ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی در این محدوده وجود دارد و خیابان انقلاب وسط بافت را به دو بخش تقسیم کرده است. هدف از اجرای این طرح حفظ آرامش و ارتقای کیفیت محیط‌زیست سالم برای ساکنان است؛ همچنین سامان‌دهی مراکز تفریحی و گردشگری با مراکز محله و ایجاد فضای سبزی که شهروندان و گردشگران نیاز دارند، در دستور کار قرار گرفت.
او افزود: پنج نقطه به‌عنوان نقاط کلیدی در این محدوده انتخاب، طراحی و اجرا شد. از سمت بلوار پیامبر اعظم(ص) المان‌سازی‌ها و کف‌سازی‌ها اجرا شد. این محدوده با یک راست‌گرد به امامزاده سلطان محمد شریف منتهی می‌شود که نقاط شاخصی در آن وجود دارد. این معبر به دلیل وجود امامزاده به‌عنوان محور فرهنگی محسوب می‌شود. در این محدوده سایه‌بان‌ها هم به گره‌های جمعیتی تبدیل‌شده و فضای سبز هم برای آن در نظر گرفته‌شده است. در این محور دانه‌های تاریخی زیادی دیده می‌شود که هرکدام کتابی است برای خواندن.
به روایت این پژوهشگر حوزه بازآفرینی شهری، در مسیر این طرح، نرسیده به خانه چهاربندان خانه تاریخی زند با پارکینگی برای شهروندان محله وجود دارد. این محدوده به‌عنوان یکی از گره‌های شاخص و محوری محله تعریف‌شده که کاربری پذیرایی توریست دارد. در ادامه در ورود به مجموعه جلوخان کنج‌ها و تقویت فضای سبز نیز در دستور کار قرارگرفته است.
