در روز نخست رویداد تخصصی «شهر برنامه»، معاون عمران و توسعه شهری و روستایی وزیر کشور از ضرورت برنامه‌ریزی در تدوین و اجرای همه بخش‌های کشور سخن گفت. مهدی جمالــی‌نــژاد با تأکید بر اهمیت حرکت شهرها به‌سوی دانــش‌مــحــوری، بــرنامه‌ریــزی را مولفه‌ای حیاتی برای اداره امور قلمداد کرد و گفت: «برنامه باید عملیاتی و کاربردی باشد؛ نه فقط در شهرهای کوچک و روستاها، بلکه در شهرهای بزرگ هم باید مدنظر قرار گیرد.»
او همچنین از قابلیت اجرا به‌عنوان رکن مهمی در تدوین برنامه‌ها ســخــن گفــت و یــادآوری کــرد: «اصفهان ازجمله شهرهایی است که از گذشته‌های دور برنامه داشته، اما گاهی برخی از این برنامه‌ها عملیاتی و اجرایی نبوده است.»
جمالی‌نژاد ناهماهنگی برنامه‌های شهری با اتفاق‌های مختلف را امری طبیعی در برخی از مواقع دانست و افزود: «ما نیازهای نامحدود و منابع محدودی داریم و باید برای مــنــابــع محدودمان برنامه‌ریزی داشته باشیم؛ چنانکه از دو هفته گذشته اصلاحات نهایی در لایحه درآمدهای پایدار انجام شده است و از دی‌ماه قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده اجرا می‌شود؛ همچنین نیازمندی‌های شهروندان که به‌صورت روزانه تغییر می‌کند نیز باید در تدوین برنامه لحاظ شود.»
او موضوع‌هایی مانند مشارکت و رضـایــتــــمــنــدی شــــهــــرونــدان، شهر هوشمند، شهر کارآفــریــن، دانش‌بنیان، دوستدار محیط‌زیست، سالمند و کودک را از دیگر ارکان اثرگذار بر برنامه‌های شهری دانست و با تأکید بر ضرورت نگاه جدید به حوزه برنامه‌ریزی شهری، گفت: «برنامه اصفهان ۱۴۰۵ برنامه خوبی است که می‌تواند الگویی برای شهرهای کوچک و میانی در استان اصفهان و استان‌های دیگر شود.»
تــشــریــح اقــدامــات صورت‌گرفته به‌منظور تدوین برنامه جامع شهر اصفهان از دیگر بخش‌های روز نخست این نشست بود که از سوی سعید ابراهیمی معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان، وحید مهدویان معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان و احسان مالکی‌پور مسئول هماهنگی برنامه جامع شهر اصفهان برای حاضران ارائه شد.
ضرورت استفاده از دانش بومی در تدوین برنامه‌ریزی شهری
در روز دوم نشست، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان از ضرورت استفاده از دانش بومی در تدوین برنامه‌ریزی شهری سخن گفت و بیان کرد: «اصفهان در دوره‌های مختلف هیچ‌گاه بدون برنامه نبوده و در ادوار گذشته با وجود شدت و ضعف مدیریتی این برنامه‌ها تدوین و اجرا شده و حرکت شهر طبق آن وجود داشته است.» محمد نورصالحی با بیان اینکه باید از ظرفیت مشاوران در شهرهایی با موقعیت و منزلت اصفهان در تدوین برنامه شهر استفاده شود، تصریح کرد: «اصفهان یکی از ۱۰ شهر تاریخی دنیاست؛ لذا باید در تراز این شهرهای جهانی در تدوین برنامه‌های شهری اقدام کرده و از تجاربی که در چنین شهرهایی وجود دارد، استفاده کنیم.»
پرهیز از توسعه صنعتی اصفهان از دیگر موارد تأکیدشده رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان بود که درباره آن گفت: «اصفهان نباید به سمت توسعه صنعتی می‌رفت و حال که رفته است، باید از آن جلوگیری شود و این مسیر به سمت گردشگرپذیری سوق پیدا کند. توسعه فضایی و جمعیت‌پذیری اصفهان نباید بیش از این گسترش پیدا کند. لازم است صنایع دانش‌بنیان جایگزین صنایعی شوند که آلودگی زیاد دارند و آب‌بر هستند.»
به گفته او، این استان به‌رغم اینکه حدود 5درصد جمعیت ایران را دارد، ۱۰درصد نخبگان کشور را در خود جای داده است که باید از مهاجرت این افراد جلوگیری شود.
گفت‌وگو با مردم به گفتمان شهری اصفهان تبدیل می‌شود
بعد از آن، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان به ایراد سخن پرداخت. مصطفی نباتی‌نژاد از مشارکت مردم در تدوین برنامه جامع شهر اصفهان خبر داد و گفت: «این مسئله نوید این موضوع را می‌دهد که گفت‌وگوها میان مردم و مدیریت شهری مبتنی بر سیاست‌های جدید، به گفتمان تبدیل شود.»
او با اشاره به برگزاری جلسه‌های باشگاه شهراندیشان با همین هدف، افزود: «مشارکت مردم در باشگاه شهراندیشان مقطعی نیست و نخبگانی که صاحب‌نظر هستند در هر تصمیم شورا به‌عنوان عقل منفصل قلمداد می‌شوند؛ بنابراین این نهادسازی مبارک را در شهر دنبال خواهیم کرد.»
او مطالعات تحقق‌پذیری را از دیگر ارکان مهم در این زمینه دانست و اظهار کرد: «این مطالعات در کشور درباره هیچ‌کدام از اسناد وجود ندارد؛ به‌طور مثال، در برنامه‌ای که در سال ۶۷ تدوین شده بود، افقی برای جمعیت و اقتصاد مشخص شده که باید تحقق‌پذیری آن سال‌به‌سال انجام می‌شد.»
نباتی‌نژاد ضمن ابراز نگرانی از ایجاد گسست‌هایی که منجر به وقفه در فعالیت‌ها می‌شود، افزود: «همه ما دغدغه شهر و سرزمین خود را داریم؛ اما گاهی اعتقادی به گفت‌وگو نداریم و با مختصات فکری خود به موضوع‌ها نگاه می‌کنیم؛ لذا گسست‌های نسلی، قومی و قشری در جامعه پدید می‌آید.»
او همچنین از اقــدامــات برخی از رســانــه‌هــا در راســتــای ایــجــاد گسست‌های مذکور انتقاد و بر نقش رسانه به‌عنوان عامل ایجاد وحدت و همدلی تأکید کرد.
باید میان دخل و خرج شهر تعادل برقرار شود
پس از آن پیروز حناچی، دبیر اسبق شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، سخنانی را درباره ضرورت تعادل‌بخشی میان منابع درآمدی و برنامه‌های شهری بیان کرد.
او با اشاره به گزارشی که نمایندگان یونسکو در سفر به ایران در ۱۹۶۵ درباره اصفهان نوشته بودند، اظهار کرد: «در آن زمان، بسیاری از زیرساخت‌های امروز شهر اصفهان وجود نداشت؛ اما در آن گزارش به حفظ بافت تاریخی اصفهان توصیه شده بود که بعدها نتایج این گزارش در سند چشم‌انداز اصفهان مورداستفاده قرار گرفت.»
او داشتن سند چشم‌اندازی را که همه گروه‌های ذی‌نفع در خصوص آن اتفاق‌نظر داشته باشند، برای تحقق‌بخشی به چشم‌انداز، بسیار تأثیرگذار دانست و افزود: «سند چشم‌انداز ضمن اینکه باید چند قدم دورتر باشد و ایجاد انگیزه کند، باید تحقق‌پذیر نیز باشد و امکانات و اقدامات آتی ما را تنظیم کند. امروز اگر از مردم اصفهان پرسیدند چشم‌انداز شهر چیست، باید حداقل به یکی‌دو برنامه آن اشاره کنند، و در این میان قطعا زاینده‌رود یکی از دلایل سرزندگی، شادابی و آرامش مردم اصفهان و مورد خواسته آن‌ها است که باید جزو اهداف چشم انداز باشد؛ در عین حال که تحقق پذیری نیز باید در نظر گرفته شود.»
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه یکی از مشکلات اصلی هر برنامه را بی‌تناسبی دخل و خرج شهر دانست و گفت: «تاکنون کمتر تلاش شده است بین منابع و برنامه‌های شهر تعادل برقرار شود.»
حناچی با تأکید بر اینکه شهرها باید از عوارض سالم و پایدار و منابعی برخوردار باشند تا به ازای آن بتوانند خدمات مناسبی به شهروندان ارائه کنند، گفت: «در این صورت شرایط پایداری در شهر خواهیم داشت؛ اما شهر برای جذب سرمایه به منابع مختلفی نیاز دارد. برای انجام این مأموریت نیازمند افرادی هستیم که این تفکر را قبول داشته باشند؛ در عین حال که تراز بین هزینه‌ها و درآمدها و شفاف‌سازی آن‌ها بسیار تاثیرگذار است.»
به گفته او، شهر نمی‌تواند شعار انسان‌گرایی و توسعه فضای انسانی سر بدهد؛ اما بیشترین حجم منابع را در توسعه شریان‌های دیگر هزینه کند؛ به‌عنوان‌مثال، برای دو هدف مقابله با آلودگی هوا و ترافیکی که مشکل همه کلان‌شهرهای کشور است، راهی جز توسعه حمل‌ونقل عمومی وجود ندارد و امروز همه شهرهای توسعه‌یافته دنیا به این سمت حرکت کرده‌اند.
او با بیان اینکه بی‌تناسبی بین منابع و برنامه‌ها فقط مشکل اصفهان نیست و در همه شهرهای کشور این مسئله وجود دارد، تصریح کرد: «برای پایان‌دادن به چرخه باطل بی‌تناسبی بین منابع درآمدی و برنامه‌ها که در شهرها وجود دارد، نیازمند افق دید کوتاه‌مدت و بلندمدت و افرادی هستیم که به این نگاه اعتقاد داشته باشند تا چرخه هدایت‌کننده‌ای در شهر شکل گیرد.»
اراده‌ای برای اجرای سند آمایش شهری وجود ندارد!
رئیس سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، از دیگر سخنرانان در این بخش بود.
نعمت‌الله اکبری، مشکلی اصلی در تدوین برنامه‌ها را «داده» دانست و اظهار کرد: «در فرایند برنامه‌ریزی اول داده، سپس برنامه و بعد بودجه مطرح است؛ درحالی‌که در ایران کاملا برعکس عمل می‌کنیم؛ اول بودجه فراهم می‌شود، بعد برنامه‌ای به آن الصاق می‌کنیم و داده هم ممکن است باشد یا نباشد. ما داده‌های کلان تولید می‌کنیم؛ اما در ریز داده‌ها حرفی برای گفتن نداریم و از همه بدتر، داده‌های شهری است که در این زمینه حتی تفکیک بین شهر و روستا مشکل است.»
او نبود سند آمایش شهری را معضل دیگری دانست که اراده‌ای نه در اصفهان که در بیشتر شهرهای کشور برای تهیه آن وجود ندارد.
این استاد دانشگاه افزود: «در سه شورای شهر گذشته این موضوع را عنوان کردم و هر سه شورا تصویب کرد؛ اما هیچ‌گاه به آن عمل نکردند؛ درحالی‌که اولین‌گام موردنیاز ما تهیه آمایش شهری است. درست است رویکرد آمایش شهری را به برنامه جامع شهر الحاق کرده‌ایم، اما کدام سند آمایش شهری را تدوین و تصویب و بعد طرح جامع را بر آن استوار کرده‌ایم؟»
اکبری با اشاره به سرعت تحولات و تغییرات این روزها گفت: «اگر مدتی از شناخت سپری شود، دیگر به کار نمی‌آید؛ پس مرحله اول طرح جامع این است که حوزه شناخت هرچه سریع‌تر باید به مرحله عمل و سازمان‌دهی برسد تا از شناخت در این مرحله بهره ببریم. سه سال زمان کمی نیست؛ اگرچه بخشی از موانع اجتناب‌ناپذیر و خارج از اراده بوده، اما بین تشخیص تا تصمیم در ایران فاصله زیادی است؛ ضمن اینکه بین تصمیم و اجرا هم فاصله داریم؛ اما باید فاصله بین تشخیص تا اجرا را کم کنیم.»
او با اشاره به همراهی و همکاری در تدوین سند چشم‌انداز شهر اصفهان از گذشته تا امروز، درباره اینکه چرا به زاینده‌رود در چشم انداز اصفهان اشاره نشده است، توضیح داد: «این موضوع هم علت دارد و هم دلیل. زاینده‌رود یک روان‌آب بین‌حوضه‌ای است و آن را به‌عنوان یک پدیده بین‌حوضه‌ای که چند استان دخیل هستند، می‌شناسیم و از این منظر تلاش می‌شود به این مفاهیم به صورت ملی نگاه و تلاش کنیم حساسیت‌برانگیز نشود؛ اما شهر بانشاط این عنوان را درون خود دارد.»
از مستند «یک شهر گفت‌وگو» رونمایی شد
رونمایی از مستند «یک شهر گفت‌وگو» به کارگردانی مجتبی اسپنانی و با حضور رئیس شورای اسلامی شهر، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر و جمعی از استا دان حوزه شهرسازی اصفهان از دیگر بخش‌های این برنامه بود که به روایت مرحله اول تدوین برنامه جامع شهر اصفهان می‌پردازد. این مستند از سوی اداره ارتباطات و امور بین الملل شهرداری اصفهان، اداره تولیدات رسانه‌ای و با همکاری مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان ساخته شده است.
