از حسین آموز، تواضع در عمل

به گزارش اصفهان زیبا؛ جامعه امروز از ابعاد متفاوتی با خلأ تواضع یا نقص در آن مواجه است و به عبارت دیگر، به کبر مبتلاست.

نگا‌ه‌های بالا به پایین و برتردیدن‌ خود در مقایسه با دیگران، مصداق‌های گوناگونی دارد: بهتربودن وضعیت مالی، امکانات رفاهی بیشتر داشتن، درجه علمی بالاتری داشتن، استادبودن، رئیس یا مدیربودن، برخورداربودن از موقعیت اجتماعی بهتر، دو خیابان بالاتر ساکن بودن، مرکزنشین‌بودن، ظاهر زیباتری داشتن و… .

تفکراتی این‌چنین موجب شده است که ما خواسته یا ناخواسته، آشکارا یا غیرآشکارا به همدیگر فخر بفروشیم و در رفتار و گفتارمان برتربودنمان را به رخ بکشیم؛ حتی با رفتارهای جزئی، اما خوارکننده‌ای مثل نوع نگاه‌ ریز و در عین حال تحقیرآمیز یا روگرداندن و اف و ایش‌کردن‌ها، برتربودن خودمان را نشان دهیم.

همه ما در دل، این رفتار را ناپسند می‌شماریم؛ اما در عمل به آن دامن می‌زنیم و به‌جای تغییر گفتمان ناظر بر آن، با همین رفتارها و بیان این برتری‌ها به بروز آن دامن می‌زنیم؛ این در حالی است که سیره اهل‌بیت(ع) کاملا برعکس است.

در این یادداشت، فقط یکی از گزارش‌های موجود از سیره اباعبدالله‌الحسین(ع) را از نظر می‌گذرانیم و این مؤلفه اخلاقی را شرح می‌دهیم.

روزی امام‌حسین(ع) در طول مسیر بر نیازمندانی می‌گذرند. آن‌ها امام‌حسین(ع) را دعوت می‌کنند. امام دعوتشان را می‌پذیرند و در غذاخوردن با آن‌ها همراه می‌شوند؛ سپس می‌‌فرمایند: من شما را اجابت کردم؛ شما هم دعوت من را بپذیرید.

وقتی آن نیازمندان به دیدار امام‌حسین(ع) می‌روند، امام از همسرشان می‌خواهند آنچه ذخیره کرده‌اند، برایشان بیاورند. در نقلی دیگر، امام(ع) دعوت نیازمندان را قبول می‌کنند و فقط سر سفره آن‌ها می‌نشینند. به‌‌دلیل اینکه نانی که آن‌ها می‌خوردند، صدقه بوده است.

همنشینی با نیازمندان در رفتار حضرت حسین‌بن‌علی(ع) بیانگر مؤلفه‌ای اخلاقی به‌نام «تواضع» است.

رفتار اباعبدالله‌‌الحسین(ع) با دیگران به گونه‌ای است که موجب می‌شود نیازمندانی که در گوشه مسیر نشسته‌اند و غذای ساده‌ای می‌‌خورند، به‌راحتی از امام برای هم‌سفره‌شدن دعوت ‌کنند. موقعیت ایشان موجب نشد نگاهی در جامعه آن زمان به‌وجود بیاید که از دعوت نوه رسول خدا(ص) خجالت بکشند.

از نشانه‌های تواضع در روایات که بیانگر اهمیت این موضوع است، این است که  شخص «در پایین مجلس بنشیند یا در جایگاهی پایین‌تر از شأن اجتماعی‌اش، هرکس را ملاقات کرد به او سلام کند و وقتی مجلس را ترک کرد، خداحافظی کند، جدال را ترک کند و دوست نداشته باشد که از او تعریف کنند»؛ همچنین «چنان با مردم رفتار کند که دوست دارد با او رفتار کنند.»

خداوند متعال پیامبرش را به تواضع‌کردن فرامی‌خواند و امامان معصوم(ع) نیز توصیه می‌کنند که معلم‌ها در مقابل فراگیرانشان متواضع باشند و مانند جباران عمل نکنند؛ همچنین، فراگیران نیز در برابر معلم خود متواضع باشند.

تواضع در مقابل خداوند و بندگان خداوند موجب رفعت انسان می‌شود و خداوند مقام فرد را ارتقا می‌دهد. تواضع‌کردن فضایل اخلاقی را انتشار می‌‌دهد و کبر را از بین می‌برد. در مقابل، کبر شأن انسان را کاهش می‌دهد.

تواضع نردبان شرف است و نشانه کامل‌بودن انسان و بهره‌داشتن از عقل است؛ درواقع، کسی که تواضع به خرج می‌دهد، عاقل‌بودن خودش و شرافت انسانی‌اش را به نمایش می‌گذارد و کسی که رفتاری از سر تکبر دارد، حماقت خودش را به رخ دیگران می‌کشد.

تواضع در عین بلندمرتبگی و شأن اجتماعی‌داشتن، پسندیده‌تر است و در روایات، مانند عفو در زمان قدرت داشتن دانسته می‌شود. در روایت دیگری، تواضع از کسی سر می‌زند که بلندمرتبه است؛ یعنی تواضع در رفتار فردی نمایان می‌شود که به‌لحاظ شخصیتی ارجمند است.

در مقابل، در روایات، رفتارهای متکبرانه فرومایگی را ظاهر می‌سازد و سرچشمه طغیان و معصیت خدای رحمان می‌شود. شایان ذکر است که در روایات، کبر بزرگ‌ترین دام شیطان تلقی می‌شود.

روایات موجود درباره تواضع نشان می‌دهد که ارزش انسان‌ها به منش آن‌هاست. ما با رفتارهایی شایسته و پسندیده که در آن همه افراد را به یک چشم ببینیم و ملاک ارزش‌گذاری‌مان ثروت، مدرک، محل سکونت و شغل نباشد، تواضع را به نمایش می‌‌گذاریم.

ما باید ارزش و شأن خودمان و دیگران را با ویژگی‌های گوناگون شخصیت خودمان و آن‌ها بسنجیم و بدانیم از هرکسی در هر موقعیتی می‌توان آموخت و می‌توان زیبایی‌ها را با او دید و چشید.

به خود بباورانیم که جامعه انسانی به همه موقعیت‌ها و تمام  شغل‌ها نیاز دارد و صاحب حرفه‌ها و مشاغلی که در نگاه ما ممکن است از شأن مناسبی برخوردار نباشند، نیازی جدی از ما را برطرف می‌کنند و اگر آن افراد نباشند، جامعه دچار خلل می‌شود.

قبول کنیم که همه افراد، از خانواده گرفته تا جامعه، دست‌به‌دست همدیگر داده‌اند تا بستری فراهم شود که ما امکان رشد بیشتری داشته باشیم.

بپذیریم که مدرک و موقعیت شغلی برای انسان حسن خلق و مهارت‌های لازم در تبادلات اجتماعی را به ارمغان نمی‌آورد و رسم زندگی را به ما نمی‌آموزد.

در نظر بگیریم که حتی اگر همه به‌لحاظ مالی توانمند باشند، امکان ندارد که همه در بهترین نقاط شهر ساکن باشند. انسان‌ها در پهنای زمین منتشر می‌شوند و آبادانی ایجاد می‌کنند؛ پس در برابر همه با هر موقعیت و امکاناتی متواضع باشیم.

همان‌طور که حسین‌بن‌علی(ع) بی‌توجه به موقعیت خود، مهمان سفره نیازمندان شد. تواضع انسان را انسا‌ن‌تر می‌کند و روابط را خالصانه‌تر.