به گزارش اصفهان زیبا؛ افتتاح گذر آقانجفی طی هفته اخیر به یکی از اخبار مهم شهر تبدیل شد؛ رسانه‌های مختلف محلی و ملی گزارش‌هایی درباره آن نوشتند و از عباراتی مانند «گره‌گشایی از گذر آقانجفی»، «نقطه عطف تاریخ شهرسازی ایران»، «گذری که نشان‌دهنده تغییر پارادایم است» و… برایش استفاده کردند. خواندن روایت‌های رسانه‌ای از این سوژه می‌تواند به ما در درک ابعاد مختلف یکی از جنجالی‌ترین پروژه‌های بافت تاریخی اصفهان کمک کند.
غروب است و آسمان پر از رنگ. کنار ساباطِ نو نشسته‌ام روی نیمکت، رو به بنایی که درباره‌اش گفته‌اند: «سخت است باور کنیم ساخته دست بشر است». فیلم‌بردار دوربین پرنده را فرستاده بر فراز جهانی‌ترین میدان ایران. چشم دوخته‌ام به صفحه نمایشگر. دوربین مستطیل پرشکوه اصفهان را نشان می‌دهد و چرخ می‌خورد روی نگین آجری‌فیروزه‌ای و پرواز می‌کند به سمت شرق، می‌رسد به خط نورانی پشتیبان میدان؛ جایی که قرار است بگوید «بُرد با خواست مردم است».
روایت‌های پروژه‌ای که جنجالی شد
نام «گذر آقانجفی» یا «گذر حاج‌آقا نورالله نجفی» به‌طور ویژه طی حدود یک‌دهه اخیر بارها مطرح‌شده و حتی پویشی مردمی هم با همین نام تشکیل شد که طی آن، دوستداران و فعالان حوزه میراث، خواستار و بانی توقف تخریب و تعریض‌های این پروژه شدند؛ بنابراین طرح شهری که در بدو طراحی با نگاهی محلی و محدود آغاز شده بود و پیش می‌رفت، آرام‌آرام رنگ و روی یک پروژه پرسروصدا در سطح ملی پیدا کرد و رفته‌رفته به یک «استخوان‌لای‌زخم» اصفهان تبدیل شد.
از یک‌سو شریان بافت تاریخی پشت میدان نقش‌جهان ازهم‌گسسته شده، نخ تسبیحی که پشت جهانی‌ترین میدان ایران به آن‌گرم بود، پاره شده و دانه‌هایی ازدست‌رفته بودند؛ از سوی دیگر این زخم و پارگی یک‌دهه معطل مانده بود و مخروبه‌های برجای‌مانده هم نفس سکنه بافت و گردشگران را تنگ کرده و زیست شهر تاریخی اصفهان را در یکی از مهم‌ترین پهنه‌های شهر به مخاطره انداخته بود.
سه گزینه پیش روی مدیریت شهری بود؛ اول اینکه همچنان دست نگه دارد و هیچ کار دیگری انجام ندهد. دوم اینکه گذری را که با رأی شورای عالی معماری و شهرسازی از خیابان‌شدن سر سالم به در برده بود، به معبری که فقط برایش جداره‌سازی و کف‌سازی انجام‌شده بدل کند و سوم اینکه طرحی نو دراندازد و با احترام به هویت و موجودیت بافت تاریخی، این محدوده را به گذر گردشگری پیاده‌محور تبدیل کند؛ آن‌هم بر محوریت تأمل بر گذشته از رهگذر شواهد و تماشای منظر و روایت‌های معاصر.
گزینه سوم انتخاب و روند یک‌سال‌ونیمه طراحی و اجرا پیش رفت تا اینکه ششم دی‌ماه گذر گردشگری آقا نورالله نجفی افتتاح شد؛ آن‌هم با دو رویداد متفاوت که از ایوان عالی‌قاپو رو به گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله شروع شد و به اجراهای نمایشی، روایتگری، موسیقی، نوحه‌گری و سخنرانی در گذر رسید. در ادامه گزارش نگاهی داریم به روایت رسانه‌ها از گذر تازه‌افتتاح‌شده اصفهان و همه صحبت‌ها و حواشی آن.
تغییر پارادایمی که باید آیینه عبرت شود
خبرگزاری ایرنا یکی از رسانه‌هایی بود که در تمام این سال‌ها خبرهای مختلفی در مورد گذر آقا نورالله نجفی منتشر و برای حفاظت از بافت تاریخی اصفهان تلاش کرد.
مهرناز شهباز، خبرنگار تخصصی حوزه میراث فرهنگی، در بخشی از گزارش اخیرش مصاحبه‌ای با محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش مردمی موسوم به «نه به گذر آقانجفی» انجام داده و به نقل از او نوشته است: «اتفاقی که برای گذر آقانجفی اصفهان افتاد، یک تغییر پارادایم و یک نقطه عطف برای تاریخ شهرسازی ایران بود؛ چراکه صد سال است بافت‌های تاریخی ما تخریب و به خیابان تبدیل می‌شود و این نخستین بار است که تخریب بافتی که قرار بود منجر به خیابان شود، متوقف و به یک گذر فرهنگی تبدیل شده است.»
کلانتری در مقام یک کارشناس بافت‌ها و بناهای تاریخی به ایرنا گفت: «این تغییر پارادایم، تنها توسط مدیران شهری فعلی اتفاق نیفتاده، بلکه توسط یک جریان اجتماعی و پویش مردمی به وجود آمده و دو سال طول کشیده است تا مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی برای توقف این پروژه خیابان‌کشی در بافت تاریخی به نتیجه برسد.»
اگر بخواهیم جان کلام گزارش مفصل اخیر ایرنا را روایت کنیم، می‌توان گفت در خصوص گذر آقانجفی باید به نقش پویش مردمی و فعالان میراث فرهنگی در تغییر نگرش و رفتار نسبت به این گذر توجه شود و امید است که از ماجرای گذر آقانجفی عبرت بگیریم و از بقایای قطره‌چکانی بافت تاریخی حفاظت کنیم و سراغ پروژه‌هایی مانند خیابان زاهد که ظرفیت تبدیل‌شدن به استخوان‌لای‌زخم و شکافتن شریان بافت تاریخی را دارد، نرویم.
گذری که روایت‌ساز آینده می‌شود
«درباره گذر گردشگری حاج‌آقانورالله نجفی، جدای از حاشیه‌های گذشته، تصویری که برای آینده‌اش می‌توانیم ترسیم کنیم خیلی اهمیت دارد. سؤال این است که گذر مذکور چه معادله‌ای را در اتمسفر فرهنگی و تاریخی اصفهان حل می‌کند و قرار است چه جایگاهی داشته باشد؟»
این پاراگراف ابتدایی از یادداشتی بود که در صفحه مدیریت شهری روزنامه «اصفهان زیبا» به قلم محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، منتشر شد.
در بخش دیگری از یادداشت، از گذر آقانورالله نجفی با عناوین مختلفی یادشده که عبارت‌اند از: «گذر پیاده‌محور»، «مکان-رویداد»، «قرارگاه اجتماعی»، «روایت‌ساز آینده» و «گذری که بازطراحی شده و روایتمند است».
جان کلام این یادداشت این بود که باید «جایگاه گذر در معادلات فرهنگی شهر» دیده و سنجیده شود و در کنار توجه و تحلیل روایت‌هایی که در صورت و بطن گذر وجود دارند، از قابلیت‌های مختلفش هم غافل نمانیم؛ مثلا اینکه به خاطر ماهیتش می‌تواند خرده‌فضاهای شهری دعوت‌کننده‌ای را در کنار هم جمع کرده، این قابلیت را پیدا کند که برنامه‌های فرهنگی، به‌ویژه رویدادهای هنری را جذب کند و حتی این قابلیت را داشته باشد که کارکردهای فرهنگی دیگری را هم بپذیرد؛ مثل اینکه در ساعاتی از روز محل مکث و تعامل هنرمندان باشد. به عبارتی، هنرمندان برای ترسیم منظری از میدان نقش‌جهان که به‌طور ویژه نمایی از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله است، به‌عنوان یک مکان رویداد به این گذر رجوع کنند.
در بخشی از این یادداشت از تلاش برای «حفاظت از سکونت در بافت شرق میدان» هم یاد و تأکید شده که نباید اتفاقی که در نیم‌قرن پیش برای شمال میدان افتاده، برای شرق میدان هم بیفتد و این بافت به فضایی پر از انبارهای پشتیبان فضای تجاری اطرافش تبدیل شود.
از این زاویه دید هم اجرای گذر آقانجفی یک اقدام مثبت قلمداد می‌شود.روزنامه «اصفهان زیبا» البته گزارش‌های مختلف دیگری هم در این حوزه کارکرده که از اینفوگرافیک تا گزارش افتتاحیه متفاوت‌اند و در صفحات مختلف یک، شهر، میراث و گردشگری و شورا منتشر شده‌اند.
گذرهایی که ما را از شتاب‌زدگی‌ها نجات می‌دهند
ایمنا که در این مدت گزارش‌ها و اخبار مختلفی از گذر آقانورالله نجفی منتشر کرده، به سراغ اساتید دانشگاه هم رفته و از آن‌ها جویای نظر شده است؛ مثلا در یکی از گزارش‌ها در گفت‌وگو با سید محمدرضا میرعلایی، عضو هیئت‌علمی گروه معماری شهرسازی نوشته است: «با توجه به ساختار کالبدی شهرهایی مانند اصفهان که محوریت بازار، اماکن مذهبی و اجتماعات مردمی را داشتند، گذرها فضایی فراتر از معبر است؛ یعنی به فضایی تعاملی‌اجتماعی اطلاق می‌شود.
این عملکرد در سال‌های اخیر به فراموشی سپرده‌شده و نه‌تنها نقش خود را ازدست‌داده، بلکه نقشی مخرب پیدا کرده است؛ زیرا نگاهمان را به سمت سواره‌محوری توسعه دادیم و شاهد اثر آن در ساختار شهری بودیم.»
در بخش دیگری از گزارش از زبان میرعلایی می‌خوانیم: «پروژه حاج‌آقا نورالله نجفی گام اول حرکت در نگاه جدید شهرسازی است.چنین گذرهایی ما را از شتاب‌های بلااستفاده نجات داده و مکثی ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند مردم تجربه متفاوت و شیرینی در این نقاط داشته باشند.»
جان کلام این گفت‌وگو آن است که چنین پروژه‌هایی، پروژه‌های محرک و قطعه‌ای از پازلی هستند که در میان‌مدت و بلندمدت می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی داشته باشند و البته نکته مهم آنکه نقش‌آفرینی مردم در این زمینه باید موردتوجه قرار گیرد و تسهیل شود.
روایت جهانی از گذری در اصفهان که سرنوشتش الگویی برای رفتارهای معاصر در شهرهای تاریخی ایران است
یکشنبه این هفته، تیتر گزارش افتتاح گذر آقا نجفی بر صفحه اول و گزارش مفصلش در صفحه ششم روزنامه «تهران‌تایمز» منتشر شد.
افشین مجلسی، روزنامه‌نگار صاحب‌قلم که به زبان انگلیسی گزارش‌های مختلفی مخصوصا در حوزه گردشگری می‌نویسد، این گزارش را با روایتی توصیفی از رویداد افتتاحیه آغاز و این پروژه را به‌صورت «روح تازه‌ای که بر کالبد تاریخی فراموش‌شده‌ای در قلب شهر جاودان دمیده شده» برای مخاطبان انگلیسی‌زبان توصیف کرده است. او در بخش دیگری از گزارش اشاره‌کرده که «متخصصان معتقدند گذرآقانورالله نجفی می‌تواند الگویی برای شهرهای دیگر ایران محسوب شود.»
در بخش دیگری از این گزارش، نویسنده به مصاحبه‌اش با مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان هم اشاره می‌کند که طی آن، معماران جوان با وام‌گرفتن از میراث معماری و طرح‌های کهن ایرانی، طرحی معاصر را با رویکرد حفاظت از بافت شهر تاریخی اصفهان خلق و اجرا کرده‌اند به هدف باززنده‌سازی طاقچه‌ها، حوض، درختان، طاق‌ها، ساباط و اجزای مختلف این پهنه.
در این گزارش از سخنرانی علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت آثار وزارت میراث، در افتتاحیه هم یادشده؛ سخنرانی که طی آن این مقام مسئول ضمن ابراز ناراحتی و تأسف بابت تخریب‌هایی که در این بخش از بافت تاریخی اصفهان انجام‌شده، تأکید کرده که پروژه گذر آقانجفی می‌تواند مدلی برای شهرهای تاریخی در سراسر کشور باشد.
روزنامه‌نگار سپس از گفت‌وگویش با شهردار اصفهان، خبر داده که طی این صحبت‌ها علی قاسم‌زاده با اشاره به آنچه بر گذر گذشته، بر توجه به بافت مسکونی و بومی منطقه تأکید و بیان کرده: «تولد دوباره گذر آقانجفی، از آینده‌ای حکایت می‌کند که طی آن همه شهرها بر اهمیت ایجاد تعادل میان گذشته غنی و نوآوری‌های معاصر، پی می‌برند و بر مدار حفاظت از داشته‌ها و بازآفرینی شهری حرکت می‌کنند.»
در انتهای این گزارش روایتی از تاریخ اصفهان و میراث برجای‌مانده و جهانی این شهر هم برای مخاطب انگلیسی‌زبان آورده شده است.
