تحفه ازدواج، خانه صنایع‌دستی شد!

در خانه شیخ الاسلام که پای می‌گذارید، طرح خانه های قدیمی با معماری صفوی به‌خوبی نمایان می‌شود. از ضلع غربی ساختمان که وارد حیاطی مشجر می‌شویم، گویی بخشی از بهشت در اینجا نهفته است. این خانه در دو بخش یعنی اندرونی و بیرونی ساخته شده که هریک از این بخش‌ها زیبایی مخصوص به خود را دارد. علاوه بر این، هر بخش از این خانه‌موزه به نمایش ابزارها، ماشین‌های بافت و پارچه‌های مختلفِ یکی از اقسام بافت‌های سنتی تعلق دارد.

مسیر رسیدن

وارد خیابان چهارباغ عباسی که می‌شویم، اگر از تمام زیبایی‌ها و دلبری‌های چهارباغ گذر کنیم به چهارراه تختی می‌رسیم، از آنجا اگر از هر عابری پرسش کنید که کوچه شیخ السلام کجاست، به شما آدرس خواهند داد. وقتی وارد کوچه می‌شوید، تاریخ شما را از این همهمه و شلوغی جدا خواهد کرد و شما را با خود به گذشته خواهد برد.

خانه شیخ الاسلام در چهارباغ پایین ، چهار راه تختی، اول خیابان عبدالرزاق و در کوچه ای به همین نام (شیخ الاسلام) قرار دارد.

در اصفهان خانه‌های تاریخی بسیار زیادی وجود دارد که برخی از آنها در زیبایی با خانه شیخ الاسلام رقابت می‌کنند. مانند خانه بخردی در محله جمیلان که امروزه به عنوان یکی از هتل‌های تاریخی اصفهان مشغول به کار است. خانه‌های تاریخی جلفا هم عموما از دوره صفویه باقی مانده‌اند و اصالت و زیبایی تاریخی خود را هنوز هم حفظ کرده‌اند.

این مکان در زمان قاجار محل سکونت و تدریس یکی از علمای بزرگ زنجان و از بزرگان دینی آن دوره یعنی شیخ الاسلام بوده است. به همین خاطر به این بنا خانه شیخ الاسلام می‌گویند.

این مکان از شاه عباس اول تا پهلوی اول و شاه عباس صفوی بانی ساخت این مکان بوده است. سال ساخت این مکان در زمان شاه عباس صفوی قمری : قرن یازدهم و میلادی: قرن هفدهم می‌باشد.

اکنون این خانه یکی از خانه های بسیار زیبای اصفهان به شمار می‌رود که کاربری فوق‌العاده‌ای را در دل خود جای داده است. واحد صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی در آن مستقر شده و اینجا را به فضایی با عطر و بوی سنت ایران یعنی موزه ای از هنرهای سنتی از جمله ترمه دوزی، زری بافی، گلابتون سازی، چادر شب بافی، شَعر و مخمل بافی، رنگ رزی، عبابافی، ریسندگی، رنگرزی و حلاجی تبدیل کرده است تا مکانی باشد برای علاقه مندان به هنرهای سنتی که بتوانند از نزدیک با صنایع دستی آشنا شوند. بر سر در بنا تابلوی «خانه صنایع دستی اصفهان» نصب شده است.

اما در قدیم این خانه به عنوان محل اقامت نزدیکان دربار صفوی استفاده می شد؛ اما در گذر زمان تغییرات زیادی می کند تا اینکه در دوره قاجار محل سکونت شیخ الاسلام، فقیه برجسته شهر می شود و در دوران پهلوی اول از دادگستری تا شهرداری تغییر کاربری می دهد.

نکته کاربردی گردشگرانه

برای بازدید از خانه شیخ الاسلام به شما پیشنهاد می کنم از ساعت 9 صبح تا 14 بعدازظهر (ساعت اداری) به این مکان سر بزنید تا علاوه بر بازدید از جاذبه‌های زیبای خانه شیخ الاسلام از کارگاه زربافی استاد شمسعلی نیز بازدید کنید و با این چهره ماندگار بافت‌های سنتی ایران و دستگاه‌های بافندگی قدیمی آن آشنا شوید. گچبری‌های رنگی به صورت کتیبه‌های مختلف و تلفیق گچ و آئینه را در ایوان اصلی بنا با دقت بیشتری تماشا کنید. گره چینی، اسلیمی و مشبک‌های درهای خانه را هم ببینید.

در زمان شاه عباس دوم ظاهرا این بنا تحفه‌ای بوده که به مناسبت ازدواج «سروقد خانم» یعنی دختر شاه با محقق سبزواری، به ایشان داده می شود. محقق سبزواری در دوره شاه عباس دوم شیخ الاسلام برجسته اصفهان بوده است. این خانه هم حتما در آن دوران زیبایی‌های دوچندانی داشته و می‌توانسته بهترین تحفه از طرف شاه برای عروسی دخترش باشد. البته نام این بنا برگرفته از صاحب‌خانه‌های دو دوره صفوی و قاجاری این خانه است؛ یعنی محقق سبزواری شیخ الاسلام دوره صفوی و ابوعبدالله معروف به شیخ الاسلام زنجانی که در دوره قاجار در این خانه می زیسته و در آن تدریس می‌کرده است.

بدو ورود

در خانه شیخ اسلام که باز می شود، به یک باره شوکه خواهید شد که آن فضای هشتی کوچک ورودی چنان فضای بزرگ و زیبایی را در پشت خود پنهان کرده باشد. درختان زیبا و حیاطی بزرگ که به هر طرف آن نگاه می‌کنید جاذبه ای دارد که به نوبه خود منحصر به فرد است. پس از شما دعوت می‌کنم که حتما نقاشی‌ها ، مقرنس کاری‌ها و پنجره‌های مشبک این بنا را از دست ندهید و به این بنای خارق العاده قدم بگذارید.

پیش از ورود

از خیابان اصلی که عبور می‌کنید، وارد کوچه باریکی می شوید که به شما پیشنهاد می‌کنم بدون وسیله نقلیه در این مکان به گردش خود ادامه دهید؛ زیرا جای پارک مناسبی پیدا نخواهید کرد. با علامت‌ها متوجه خواهید شد که به مقصود خود، یعنی خانه شیخ‌السلام رسیده‌اید. درب چوبی زیبا و دیوارهای آجری کاهگلی که بر زیبایی فضای ورودی افزوده است، سحرتان می‌کند. از در چوبی که وارد می‌شوید و از دو پله که پایین می آیید، فضای جالبی را می‌بینید که هشتی قدیمی است و به قول ما امروزی ها، لابی ورودی که دور تادورش پراز درهای چوبی کوچک است و خدا می‌داند چه زیبایی در پشت آن نهفته. اگر از زیبایی بخش ورودی دل بکنید، نوبت آن است که زنگ در خانه شیخ السلام را بزنید و منتظر دیدنی های باور نکردنی باشید .

اتاق‌های پارچه بافی

در تالار مجلل پنج‌دری و اتاق های کناری آن که در ضلع شمالی خانه واقع شده، دستگاه های نساجی قدیمی در مجموعه‌ای چشم‌نواز گرد هم آمده و دوخت پارچه با سبک سنتی را بازآفرینی کرده است. هنگام بازدید از این خانه می‌توانید در جریان دوخت انواع پارچه های قدیمی قرار بگیرید.

ایوان‌گردی

ایوان بخش جنوبی با مقرنس کاری و گچبری گل و بوته درسقف و همچنین دو ستون بزرگی همراه شده است که مانند دو سرباز در زیرسقف ایوان قرار گرفته‌اند تا نگهبان این همه زیبایی باشند. این ایوان با ارتفاع بسیار زیاد و دو اتاق گوشواره ای بر فراز خود، شکل و شمایل ویژه‌ای در میان سایر خانه های تاریخی اصفهان دارد. سقف شیبدار این ایوان مرتفع، باعث شده که ارتفاعش بیش از آن‌چیزی که هست، نشان داده شود. در این ایوان دو پنجره مشبک چوبی بسیار زیبا با شیشه های رنگی و دیوارهایی که نقاشی و گچبری شده‌اند، آن‌چنان فضایی رویایی را برای شما به وجود می‌آوردند که ناخودآگاه خیره خواهید ماند. در تمام بخش‌های این خانه مقرنس‌کاری و پنجره‌های مشبک و گره چینی منحصر به فردی وجود دارد. زیبایی های این خانه امروزه با استقرار موزه نساجی اصفهان دوچندان شده است.

از حیاط پشتی تا حیاط

خانه شیخ الاسلام حیاط پشتی دلپذیری هم دارد که چندین اتاق و یک تالار سه دری آن را احاطه کرده‌اند. همچنین حیاط اصلی خانه در روزگاری نه چندان دور، مکان برگزاری تعزیه ها و مراسم ماه محرم بوده است. از خانه شیخ الاسلام در دوره قاجار و پهلوی اول به‌عنوان مرکزی با کاربری‌های متفاوت نظیر دادگستری و شهرداری استفاده می‌شده است.

در سال 1365، این بنای زیبا از بمباران جنگ هشت ساله بی نصیب نماند و قسمت های جنوب شرقی آن همانند بسیاری از خانه‌های مردم اصفهان بمباران شد و آسیب های جدی دید که البته عملیات بازسازی و مرمت در آن انجام گرفت.