برترین موزه کوچک ایران

امروز اگر سرتاسر این سرزمین پهناور را بگردید به اندازه انگشتان دست نیز نمی‌توان عصارخانه بسامانی یافت؛ اما این صنعت در تاریخ ایران زمین سابقه‌ای دیرینه داشته است.

این صنعت در دوران صفویان، همچون دیگر صنایع و هنرها به رونق چشمگیری، چه از منظر صنعت و چه از منظر معماری دست می یابد. در جریان بازدید از عصارخانه شاهی با بنا و ابزاری به قدمت 400 سال آشنا می‌شوید؛ جایی که روش کهن تهیه روغن و عصاره را می‌توانید تماشا کنید.

نکته کاربردی گردشگرانه

ساعت بازدید عصارخانه شاهی شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9:30 تا ساعت 16:30و پنجشنبه‌ها از ساعت 9:30 تا 15:30 است. جمعه ها هم روز تعطیل این مجموعه محسوب می‌شود. صبح‌ها به علت وجود نور طبیعی بهترین ساعت بازدید از موزه است.

این مکان در دوره صفویه (شاه عباس اول) و در سال ۱۰۲۱ ه.ق و بانی آن شاه عباس اول بوده است. در پیشین از این مکان به عنوان عصارخانه و محل آسیاب دانه های روغنی بهره برداری می گردید اما امروزه از این مکان به عنوان موزه و مرکز مطالعات فرهنگ عامه اصفهان استفاده می‌شود.

مسیر رسیدن

برای رسیدن به عصارخانه شاهی می توانید از ورودی بازار قیصریه رد تابلو ها را دنبال کنید و به طرف بازار قنادها بروید اول سرای مخلص روبروی بازار مرکزی طلا عصار خانه شاهی را می بینید.

اصفهان / میدان نقش جهان / جنب ورودی بازار قیصریه / بازار قنادها / بازار عصاری (امین)/ موزه عصارخانه شاهی

تاریخ عصاری

«عصاری» به معنای عصاره‌گیری و فشردن و افشره‌کردن و «عصارخانه» جایی است که روغن در آن تهیه می‌شده است. شاردن در سفر خود به اصفهان این شهر را برتر از قسطنطنیه می داند و معتقد است که شب‌های آن به دلیل روشنایی زیاد بسیار زیباست که این روشنایی حاصل روغن عصارخانه‌های فراوان در شهر اصفهان بوده است. موزه عصارخانه شاهی اصفهان تنها موزه ایران است که این صنعت را در خود زنده نگاه داشته است.

موزه عصارخانه شاهی بنایی است که با وجود عظمت مسجد امام(ره) و شیخ لطف الله و شکوه عمارت عالی قاپو، عضوی بسیار غریب و ناشناخته در میدان نقش جهان است.

باید از بازار عطارها بگذرید و به تابلوی «موزه عصارخانه شاهی» در بازار مخلص برسید. جهت تابلو به سمت مکانی به نام پاساژ امین است؛ پاساژی که در انتهای آن بنایی بسیار زیبا و شگفت‌انگیز، متعلق به دوره صفوی وجود دارد.

اینجاست که ناخودآگاه تفاوت معماری سنتی و مدرن رخی نشان می دهد؛ آرامش بی بدیل،جلوه های نورپردازی ویژه و قدیمی بودن اشیا درموزه عصارخانه شاهی گردشگران را به وجد می آورد.

عصارخانه شاهی به عنوان یکی از نوپاترین موزه‌های تاریخی شهر اصفهان در سال 1021هجری قمری به دستور شاه عباس اول، درست در زمانی که بازار بزرگ اصفهان ساخته شد، بنا شده و این روزها پذیرای گردشگرانی است که بعد از تماشای میدان امام(ره) حالا به گوشه‌های میدان هم سرک کشیده‌اند تا اطراف را به خوبی ببینند.

این موزه پس از سال‌ها، در سال 92 به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان واگذار شد تا با ساماندهی صورت گرفته روی آن، اقدامات عمرانی برای تبدیل به موزه در آن انجام شود و امروز علاوه بر کارکرد موزه ای، به عنوان مرکز مطالعات و فرهنگ عامه اصفهان فعالیت دارد.

عصارخانه شاهی نسبت به سایر عصارخانه‌های اصفهان معماری و بنای آن بهتر باقی مانده و به عنوان یک موزه برای نشان دادن صنعت اصفهانی‌ها در زمان صوفیه در رشته روغن‌گیری و افشره‌گیری است.

عصارخانه‌های اصفهان

این نوع کارخانه نخست در اصفهان تاسیس شد و بعد به نواحی اطراف آن سرایت کرد؛ به‌گونه‌ای که در استان اصفهان نزدیک به 50 کارخانه روغن‌کشی وجود داشت.

در زمان گذشته روشنایی به وسیله برق نبوده و روشنایی منازل، بازارها و جشن‌های صفوی به وسیله روغن‌های تهیه شده در عصارخانه تامین می‌شده است. شاه عباس چهار عصارخانه در میدان نقش جهان احداث می‌کند و مخارج مساجد به وسیله درآمد ناشی از عصارخانه شاهی تامین می‌شد. با توجه به این موضوع، در آن دوران عصاری یکی از شغل‌های مقدس و پرزحمت به شمار می‌رفته و از نظر اجتماعی از جایگاه بالایی برخوردار بوده است.

سقف‌های عصارخانه شاهی اصفهان چشمه‌ای است که با نورگیرهایی که در آن قرار دارد فضایی خاص به محیط داده است. در این عصارخانه چندین محوطه وجود دارد که شامل انبار کیسه‌های دانه‌های روغنی و محل نگهداری خمره‌های روغن بوده است.

دیوارها و سقف این بنای صنعتی سنتی همه از کاه‌گل بوده که با تنفس عمیق بوی کاه‌گل‌هایی که در فضا معلق هستند را به‌خوبی می‌توانید استشمام کنید.

روند کار عصارخانه‌

مراحل عصاره و روغن‌گیری در عصارخانه‌ها به این صورت بوده است که ابتدا دانه‌های روغنی پاک و تمیز می شد. بعضی از دانه‌ها مانند خشخاش نیاز به بو دادن داشت که محل بو دادن دانه و انباشتن آنها طبقه دوم عصارخانه بوده است.

پس از بو دادن، پوسته سخت دانه گرفته و وارد مرحله آسیاب سنگی می شد که در قدیم از شتر نر، گاو یا اسب برای این کار استفاده می‌شده است و سنگ«بارمالی» یا سنگی که ایستاده بر لوبی (سطحی که دانه‌ها روی آن قرار داشت) بود را به حرکت در می آورده است.

حرکت شتر باعث می‌شد نخستین مرحله ساییدن دانه های روغنی در این فضا انجام پذیرد و دانه های روغنی خام زیر این سنگ، نرم و آرد می شدند که به آن «رج» گفته می شد و باید گفت که در این کار چشمان شتر را می بستند تا در چرخش طولانی مدت اذیت نشود.

سپس رج‌ها را به بخش دیگری منتقل و با آب آغشته می‌کردند که خمیری با نام «گُله» به دست می آمد. گله‌های حاصل در این بخش را در سبدهای ضخیمی به نام «کوپی» می ریختند تا به قسمت مهم عصارخانه؛ یعنی تیرخانه ارسال شوند.

(کوپی، سبدهایی بود از گیاهی که در حاشیه رودخانه رویش می‌کند. ساقه نی مانندش را می کوبیدند و خمیر می‌کردند و از آن کوپی سبدهای معروف در عصارخانه را می‌بافتند که نقش تصفیه‌کننده را داشت.)

تیرخانه اصلی‌ترین فضای عصارخانه است. عملیات روغن‌گیری نهایی در این مکان انجام می‌شد که از دو تیر قطور بزرگ از جنس چوب چنار، قرقره و اهرم چوبی، چاهی به اسم تیلوه (استوانه عمودی بلند با جداره چوبی) که کف آن ناودان و خمره ای برای ذخیره روغن گرفته شده است و دیوار اِسپَر با ضخامت پنج متر ساخته شده از کلاف های چوبی شده، تشکیل شده است.

روغن‌گیری کاری سخت بود و پس از اتمام روغن‌گیری، روغن‌ها به خمره های بزرگ منتقل می شدند و خمره ها در انبار و در داخل دیوار (به علت دمای مناسب) نگهداری می شدند.

عصارخانه شاهی در اصفهان نمونه صنعتی بی‌بدیلی است که ارزش دیدن را دارد؛ مکانی بکر برای گردشگری است که نسبت به سایر آثار دیدنی اصفهان دیده نمی‌شود.