به گزارش اصفهان زیبا؛ مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، در کنفرانس دوروزه دانشگاه فردوسی مشهد، به سخنرانی با موضوع «خلق فضاهای شهری خلاق» در بافت تاریخی پرداخت و از تجارب مختلفی که شهر اصفهان در حوزه بافت تاریخی داشته است، برنامه‌ها و همچنین استراتژی‌های سازمان نوسازی برای احیا و بازآفرینی بافت تاریخی این شهر سخن گفت.
دهمین کنفرانس ملی و سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با محوریت مسکن و بازآفرینی و با حضور جمعی از مدیران کشوری، استادان دانشگاه و صاحب‌نظران این عرصه در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
مقاله‌هایی که به دبیرخانه این کنفرانس رسید، در سه حوزه مسکن (ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، مدیریتی و کالبدی‌فضایی)، بازآفرینی شهری پایدار (بازآفرینی اقتصادمبنا، بازآفرینی فرهنگ‌مبنا، بازآفرینی شهری، ظرفیت‌ها و فرصت‌های احیای بافت‌های تاریخی، فرسوده و ناکارآمد شهری، آسیب‌شناسی قوانین و مقررات احیای بافت‌های تاریخی، فرسوده و ناکارآمد شهری و…) و مسائل ویژه کلان‌شهر مشهد بود.
500 هکتار از بافت تاریخی اصفهان، فرسوده است
محمدعلی ایزدخواستی در جایگاه یکی از سخنرانان سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در مشهد، تصریح کرد: در شهر اصفهان 2400 هکتار بافت فرسوده و 1700 هکتار بافت تاریخی وجود دارد. 500 هکتار از این بافت تاریخی، بافت فرسوده محسوب می‌شود و یکی از مهم‌ترین مسائل ما نیز در شهر اصفهان، مسئله فرسودگی بافت تاریخی است؛ چراکه مسائل خاصی را در پی دارد.
او افزود: اول اینکه، بازسازی و نوسازی بافت تاریخی به سادگی فعالیت در بافت فرسوده نیست و مسائل و حساسیت‌های خودش را دارد؛ دوم اینکه، بافت تاریخی منشأ هویت شهر اصفهان است و حفاظت از آن، وظیفه ماست.
مسئله امروز ما، خلق فضاهای شهری خلاق است
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تصریح کرد: مسئله امروز ما، خلق فضاهای شهری است؛ فضاهای شهری خلاقی که می‌توانند ادبیات شهرسازی ما را تحت‌تأثیر قرار دهند. زمانی، اصطلاحی در ادبیات شهرسازانه ما شکل گرفت به نام «بافت تاریخی». به این صورت که در شهر، مرزبندی انجام شد و گفتند فلان بخش، بافت تاریخی محسوب می‌شود و تعیین‌تکلیفش با اداره باستان‌شناسی است؛ درحالی‌که تصمیم‌گیری برای بقیه شهر که بافت معاصر است، بر عهده مسکن و شهرسازی قرار می‌گیرد.
به روایت او، پیرو این دیدگاه، بافت تاریخی، «فریز» و هرروز ارزشش کمتر شد، به‌مرور جایگاهش را از دست داد و فرسوده‌تر شد؛ همچنین بافت معاصر با یک ادبیات کاملا متفاوت شکل گرفت؛ این در حالی است که ما دارای شهر تاریخی هستیم؛ یعنی شهری که همه اجزای آن به‌صورت هماهنگ در طول تاریخ شکل‌گرفته و همیشه بخش‌های جدیدش خود را با شهر هماهنگ می‌کرده و همسو پیش می‌رفته است.
اصفهانیتِ اصفهان را در نقطه‌نقطه شهر بازنمایی کنیم
محمدعلی ایزدخواستی ادامه داد: اگر در داخل بافت تاریخی اصفهان قدم بزنید، در هر نقطه می‌توانید اصفهانیت اصفهان را در جای‌جای آن ببینید؛ ولی وقتی در بافت مدرن قدم بزنید، می‌بینید که این بافت هیچ فرقی با بافت‌های مدرن تهران و کرج و شهرهای دیگر ندارد.
او افزود: اولین مسئله، احیای میراث شهری توأمانی با فرایند توسعه و برقراری پیوند میان توسعه و فضاهای بافت تاریخی است. هرروز شهرداری‌ها مشغول توسعه‌دادن فضاهای شهری هستند؛ اما مهم است که این توسعه بر مبنای ادبیات و معنای شهر شکل بگیرد. به عبارتی، بتوانیم اصفهانیتِ اصفهان را در نقطه‌نقطه شهر بازنمایی کنیم.
فضاهای شهری باید امکان روایت‌پردازی را برای شهر فراهم کنند
ایزدخواستی با تأکید بر اینکه اختیار فضاهای شهری با شهرداری است، تصریح کرد: وقتی درباره سیما و منظر شهری حرف می‌زنیم و ضوابط سخت‌گیرانه قائل می‌شویم، ممکن است به دلایل متعدد ضوابط اجرا نشوند؛ چراکه قصد داشتهایم در نمای ساختمان‌های مردم ورود کنیم؛ درحالی‌که شهرداری می‌تواند و باید اول، برای آن نقاطی که در اختیار خودش است، برنامه‌ریزی کند و به خلق فضاهای مناسب شهری بپردازد. این در حالی است که حالا می‌بینیم در خیلی از مواقع حتی برای همین فضاهای در اختیار هم شهرداری‌ها نمادهای هویتی شهرهایشان را به‌کار نمی‌برند و فضاهای بی‌هویت خلق می‌کنند.
به روایت او، فضای شهری که در بافت معاصر می‌خواهد ایجاد شود، الزاما باید با ادبیات بافت تاریخی همسان باشد و فضای شهری که در بافت تاریخی، به‌ویژه بافت تاریخی فرسوده است، بر اساس نیازهای محلی برای زیست‌پذیری بهتر اجرا شود.
ایزدخواستی همچنین خاطرنشان کرد: تقویت هویت و حس تعلق شهروندان با افزایش ضریب ماندگاری درون فضای شهری صورت می‌گیرد. فضای شهری امکان مواجهه انسان را درون خودش به‌وجود می‌آورد و به تقویت حافظه تاریخی می‌انجامد. این فضاها امکان روایت‌پردازی را برای ما مهیا می‌کنند که این روایت‌پردازی به‌شدت در تقویت حافظه تاریخی شهر نقش دارد.
نقش مهم فضاهایی مانند «چهارباغ عباسی» برای شهرها
او در صحبت‌هایش به نقش مهم چهارباغ عباسی به‌عنوان یکی از فضاهای شهری شاخص اصفهان اشاره کرد و افزود: اصفهانی‌های دهه 40 و 50 بهترین لباس‌هایشان را می‌پوشیدند تا به چهارباغ بروند و قدم بزنند. به عبارتی، چهارباغ «گذر» نبوده، بلکه «مقصد» محسوب می‌شده است. از اوایل دهه 90 که چهارباغ به پیاده‌راه تبدیل شد، دوباره این جایگاه برای چهارباغ برگشت.
او همچنین این پرسش را مطرح کرد که «چقدر نقاط شهری‌مان نقاطی هستند که قدرت انتقال حافظه تاریخی شهر را دارند و ما چقدر حافظه تاریخی شهر را مدیریت کرده‌ایم؟!»
ایزدخواستی ادامه داد: اگر نتوانیم حافظه تاریخی شهر را مدیریت کنیم، با پدیده مهاجرت مواجه می‌شویم و بدتر با افرادی روبه‌رو هستیم که در فکر مهاجرت هستند؛ اما مهاجرت نمی‌کنند؛ درحالی‌که ازنظر فکری و روانی، پذیرش سکونت در شهر را هم ندارند.
او تأکید کرد: نقاط شهری مثل چهارباغ، حافظه تاریخی شهر را به‌شدت قدرتمند می‌کنند و حس هویت و ماندگاری را افزایش می‌دهند. ما باید برای هر فضای شهری متناسب با فضای پیرامونی خودش ایده‌پردازی کنیم و حواسمان باشد به‌شدت از رفتار طراحی تیپ به صورتی که همه این فضاها را به‌صورت مشابه دربیاورد، بپرهیزیم و بگذاریم هرکدام از این فضاها قصه خودشان را داشته باشند.
مسئله پیچیده میدان انقلاب و کد تاریخی چهارباغ عباسی
او به یکی از مسائل شهری معاصر اصفهان هم اشاره کرد و افزود: چهارباغ وقتی به پیاده‌راه تبدیل شد، به کد تاریخی‌اش که حدودا یک متر پایین‌تر بود، نزدیک شد. ازطرفی، میدان انقلاب را در انتهای چهارباغ عباسی و ابتدای سی‌وسه‌پل داریم که حدود یک متر و ده سانتی‌متر ارتفاع بیشتری دارد. نوع مواجهه‌مان چه باید باشد؟ آیا میدان را تخریب کنیم؟ میدانی که طی چند دهه نقطه خاطره‌سازی برای شهر اصفهان بوده است، نباید به‌آسانی تخریب شود؛ اما از سوی دیگر، مجبوریم کف‌سازی را به اندازه یک متر و ده سانتی‌متر به ارتفاع پایین‌تر بیاوریم تا چهارباغ به سی‌وسه‌پل وصل شود.
محمدعلی ایزدخواستی ادامه داد: به این نتیجه رسیدیم که میدان را بازنمایی کنیم و روی کد جدید از نو بسازیم؛ البته با یک مسئله بغرنج دیگر هم مواجهه شدیم. در چهارباغ عباسی در دوره صفوی هفت‌حوض به‌وسیله آبراه به هم وصل می‌شدند. شش حوض را احیا کردیم. هفتمین حوض دقیقا در مسیر حرکتی یکی از گذرهاست و به همین خاطر باید میدان را الزاما کوچک‌تر بسازیم.
وقتی یک‌شبه تصمیم می‌گیریم مردم پس می‌زنند!
او این پرسش را مطرح کرد که مدیریت شهری چطور باید با حافظه تاریخی که در فضای شهری میدان انقلاب اصفهان طی نزدیک به صد سال شکل گرفته است، مواجهه شود؟
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان دراین‌باره تصریح کرد: بسیاری از مدیران شهری موقع تعریف پروژه عمرانی اصلا به این فکر نمی‌کنند که مردم چه تصویری از آن دارند و چه روایت‌هایی برای فرزندانشان نقل کرده‌اند. یک‌شبه تصمیم می‌گیرند اتفاقی را رقم بزنند؛ بنابراین پذیرش و پشتیبانی مردم را ندارند و مردم پس می‌زنند.
توسعه روایت‌ها، یک راه خاطره‌سازی برای فضاهای شهری است
او همچنین در گزارشی اجمالی از پروژه‌های شهری در دست اجرا در سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، توضیح داد: تعداد زیادی از فضاها در حال طراحی و اجرا در شهر اصفهان هستند. فرایندی که داشتیم این بود: اول به انتخاب نقاط دارای ظرفیت بپردازیم. پهنه به پهنه هم حرکت کردیم. حدود 30 نقطه فضای شهری پیدا کردیم که عملیات اجرایی را برای پنج نقطه از آن‌ها آغاز کردیم.
او به ایده‌پردازی، طراحی خلاق مبتنی بر بستر هویتی و بر اساس مشخصات فضایی و کالبدی پیرامونی و کشف روایت‌ها اشاره و بر این نکته تأکید کرد که بیان روایی اهمیت بسیار زیادی دارد و البته آخرین قدم هم تبدیل‌کردن آن نقطه به مکان‌رویداد است که مسئله را می‌تواند به میزان فراوانی مورد پذیریش مردم قرار دهد.
محمدعلی ایزدخواستی همچنین از روایت‌ها به‌عنوان عناصر معنابخش فضاهای جدید یاد کرد، بر اهمیت توسعه روایت‌ها به‌منظور خاطره‌سازی برای مردم تأکید کرد و افزود: بزرگ‌ترین مشکل میدان امام‌علی(ع) این است که مردم با آن خاطره ندارند؛ درحالی‌که با میدان نقش‌جهان خاطره دارند؛ هم خودشان و هم خاطره‌هایی که از نسل‌های پیشین شنیده‌اند. پدران ما خاطره‌هایی از نقش‌جهان دارند که قدمتشان حتی به دوره صفویه می‌رسد و سینه‌به‌سینه نقل شده است.
کنفرانسی برای تقویت ارتباط دانشگاه و مدیریت شهری
محمدرحیم رهنما، عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد و دبیر علمی کنفرانس، نیز در این رویداد از دریافت بیش از 350 مقاله به قلم پژوهشگران داخلی و خارجی در این کنفرانس خبر داد.
به گفته او، ۲۵۰ مقاله پذیرفته شد که در قالب سخنرانی و پوستر و کارگاه‌های آموزشی طی دو روز برگزاری این کنفرانس بین‌المللی ارائه شدند. در این میان مقاله‌هایی نیز از پژوهشگران کشورهای کانادا، استرالیا، پاکستان و نیوزیلند در کنفرانس ارائه شد.
همچنین احد ضابط، رئیس دانشگاه فردوسی مشهد، در سخنرانی‌ای در این کنفرانس تصریح کرد: مدیریت جامع شهری و ارائه خدمات شهری در کشور ما آن‌گونه که باید، دیده نشده است. اگر مدیریت جامع شهری وجود داشت، مسکن دیگر دغدغه دولت نمی‌شد و این موضوع با توجه به ظرفیت‌های موجود در شهرها به نتیجه می‌رسید.
همچنین اعلام شد که برترین مقالات در دو مجله «جغرافیا و توسعه فضای شهری» و «جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای» به چاپ می‌رسند. در بخش برگزارکنندگان از شورای اسلامی شهر مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد و شهرداری مشهد نام برده شده است.
