محیط‌زیست اصفهان در سالی که گذشت شاهد اتفاقات تلخ و شیرین مختلفی بود؛ از پیشرفت فرونشست و نفود آن به مناطق مسکونی و آثار باستانی تا رسیدن آب پس از چندین سال به تالاب گاوخونی به دلیل بارش‌های مکرر و مطلوب در زمستان؛ از تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهر اصفهان و آغاز مازوت‌سوزی تا افزایش 43درصدی ذخیره سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته. همه این‌ها اتفاقاتی است که دست به دست هم دادند تا روزهای خوشایند یا ناخوشایندی را در سالی که تنها دوقدم به پایان آن باقی مانده، برای اصفهانی‌ها رقم بزنند. در این گذار مروری اجمالی بر برخی از مهم‌ترین رخدادهای محیط‌زیستی در سال 1401 شده است.
مازوت‌سوزی در شرایط بحرانی اصفهان
دی ماه گذشته بود که رسانه‌ها خبر از آغاز مازوت‌سوزی در نیروگاه شهید منتظری، آن هم در شرایطی که اصفهان نای نفس‌کشیدن نداشت و آلودگی هوا امان اصفهانی‌ها را بریده بود، دادند؛ دستوری که شورای امنیت ملی آن را صادر کرد تا امسال هم همانند سال گذشته نیروگاه شروع به مازوت‌سوزی کند؛ درحالی که حسین احمدی‌کیا، عضو کارگروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان، به «اصفهان زیبا» در رابطه با مخاطرات این امر گفته بود: «اگر کل نیروگاه شهید محمد منتظری مازوت‌سوزی انجام دهد، روزانه حدود 560 تن در روز اکسید گوگرد منتشر می شود؛ اما مصرف مازوت در دو واحد این نیروگاه روزانه حدود 150تن اکسید گوگرد منتشر می کند.
درحالی که نیروگاه‌ها باید گوگرد حاصل از مازوت‌سوزی را تصفیه کنند؛ اما به چند دلیل توان این کار را ندارند.» او با اشاره به اینکه میزان گوگرد مازوت مورد استفاده در نیروگاه ها زیاد است، در حالی که استاندارد گوگرد مورداستفاده نیروگاه‌های دنیا نیم‌درصد است، تأکید کرده بود: «اگر نیروگاهی بخواهد مازوت را تصفیه کند 500 میلیون دلار هزینه نیاز دارد که در شرایط فعلی اقتصاد کشور امکان‌پذیر نیست؛ اما اگر بخواهند گاز خروجی نیروگاه را تصفیه کنند نیز باید چیزی حدود 380میلیون دلار هزینه کند که نه‌تنها توان پرداخت این هزینه را ندارد، بلکه نیروگاه ها دانش فنی این کار را هم ندارند.»
اعتراض‌ها به مازوت‌سوزی، اما تا همین چندروز پیش راه به جایی نبرد و اصفهانی‌ها زمستان خود را همراه با تنفس این سوخت سر کردند تا اینکه بالاخره همین دوسه روز گذشته بود که رسانه‌ها خبر از توقف سوخت مازوت در نیروگاه دادند.
آلودگی که امان برید!
آلودگی هوا، قصه‌ای که هرسال در کلان‌شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان تکرار می‌شود؛ این داستان نخ‌نما امسال هم مثل سابق، حال و احوال درست و حسابی برای اصفهانی‌ها نگذاشت و در فصول سرد عرصه را به شهروندان تنگ کرد. براساس داده‌های اعلام شده، از ابتدای سال جاری تا ۱۳بهمن دو روز هوای پاک، ۱۵۳ روز هوای قابل قبول و سالم، ۱۳۶روز هوای ناسالم برای گروه های حساس و ۲۷روز هوای ناسالم برای عموم در کلان‌شهر اصفهان ثبت شده که گویای افزایش تعداد روزهای ناسالم نسبت به پارسال است. گزارش‌ها نشان می‌دهد تعداد روزهای هوای پاک در اصفهان از ابتدای امسال تا کنون تفاوتی ندارد؛ اما هوای آلوده ۲۲درصد بیشتر شده است؛ همچنین اصفهان کمترین تعداد روزهای هوای پاک و میزان بارش سالانه را در مقایسه با سایر کلان‌شهرها دارد.
فرونشستی که شهر را می‌بلعد
بر پایه نتایج مطالعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، دشت اصفهان به‌ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهیــد بهشتــی، کوهپــایه و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بنا بر اعلام روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بر اساس آمارها 42هزار و 349 حلقه چاه مجاز در استان اصفهان وجود دارد که سالانه 3.5 میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌کنند و حدود 21 هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که در حال حاضر حدود 9 هزار و 823 حلقه چاه فعال است، حدود 6 هزار حلقه چاه مسدود شده و بقیه چاه‌ها آبی ندارند و متروکه هستند و به گفته محققان سازمان زمین شناسی، اصفهان را پرمخاطره‌ترین منطقه و نماد فرونشست کشور نام‌گذاری کرده‌اند.
به گفته مدیرکل زمین‌شناسی مرکز اصفهان به رسانه‌ها در سال 95 فقط 2درصد مساحت استان بالغ بر 2هزار و 900 کیلومتر مربع درگیر فرونشست زمین بود؛ اما آخرین مطالعات نشان می‌دهد حدود 10هزار کیلومترمربع استان یعنی 10درصد آن به‌صورت خطرناک و بسیار جدی درگیر فرونشست شده است. گفته می‌شود امروز اصفهان تنها شهری است که فرونشست زمین به داخل منطقه مسکونی آن نفوذ کرده و دیگر زمانی برای احیای آبخوان دشت اصفهان برخوار وجود ندارد و تنها تا سال 1409 و در خوشبینانه‌ترین حالت تا سال 1418 فرصت برای نجات این آبخوان است.
سرانجام عبور آزادراه کنارگذر شرق اصفهان
عبور آزادراه کنارگذر شرق اصفهان از درون پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه‌قاضی در سال‌های اخیر اگرچه با مخالفت اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان روبه‌رو بوده؛ اما چندی پیش اخباری مبنی بر صدور مجوز عبور آزادراه از بخشی از پارک ملی کلاه قاضی منتشر شد که این امر نگرانی بسیاری از دوستداران محیط زیست را موجب شده است.
به گزارش «اصفهان‌زیبا» پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی به مساحت حدود ۵۰ هزار هکتار، منطقه‌ای حفاظت‌شده و زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهان، پستانداران، پرندگان و خزندگانی است که برخی از آن‌ها در معرض خطر انقراض قرار دارند.
این پارک در ۳۶کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع شده است. باوجود همه مخالفت‌های محیط‌زیست، آبان ماه سال گذشته خبر رسید با اجرای این پروژه موافقت شده و قرار است حدود 4.5کیلومتر این آزادراه از محدوده مشخص و مصوب پارک ملی کلاه قاضی عبور کند.
در این‌باره محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست به خبرنگار «اصفهان زیبا» می‌گوید: «پارک ملی کلاه قاضی نه تنها یکی از ارزشمندترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست اصفهان، بلکه یکی از بهترین مناطق حفاظت شده کل کشور است؛ به ویژه برای اصفهانی که درگیر مشکلات شدید آلودگی هوا بوده و توان زیست‌پذیری و منابع آبی آن پیوسته در حال کاهش و گرد و غبار در حال افزایش است؛ بنابراین حفظ تمامیت کامل پارک ملی کلاه قاضی در کنار اصفهان می تواند به توان زیست‌پذیری این شهر و مردم آن کمک کرده و بخشی از پدیده جزیره گرمایی اصفهان را خنثی کند. هر نوع فعالیتی که منجر به گسل اکولوژیکی در پارک کلاه‌قاضی شود منجر به افزایش تخریب پوشش های گیاهی آن و نابودی حیات وحش آن خواهد شد و آسیب آن در وهله نخست گریبان خود مردم اصفهان و شهرک بهارستان را می‌گیرد.»
اما چندی پیش احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، با اشاره به عقب‌نشینی طرح آزادراه اصفهان-شیراز از داخل پارک ملی کلاه قاضی به مرز منطقه، درخصوص آخرین تصمیم‌ها برای این پروژه به مهر گفت: «در همین ارتباط دو جلسه با مشاور طرح داشتیم و ایشان طرح اولیه را اصلاح کردند که براساس آن حدود ۹۰ هکتار دیگر از اراضی پارک ملی کلاه قاضی آزاد شد و پروژه آزادراه به منتهاالیه محدوده مرز پارک ملی منتقل شد.»
رسیدن آب به گاوخونی
امسال، اما سال خوبی برای تالاب گاوخونی بود و پس از سال‌ها بارش‌های مطلوب و مؤثر توانست لب‌های خشک این تالاب را تر کند. به گفته محمود چیتیان، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، رواناب‌ها و سیلاب‌های اخیر حاصل بارندگی‌ها سبب رسیدن آب به تالاب بین‌المللی گاوخونی شده است و تخمین زده می شود که حدود چهارمیلیون مترمکعب آب به گاوخونی رسیده باشد.
مشاهده گرگ در ناژوان!
خشکی زاینده‌رود و گرسنگی گرگ‌ها زمستان امسال پای آن‌ها را به ناژوان باز کرد و باعث شد تا مدت‌ها عملیات زنده‌گیری آن‌ها در این پارک جنگلی ادامه داشته باشد. زمستان گذشته بود که شهروندان گزارش دادند چندقلاده گرگ در ناژوان دیده شد. بالاخره و با پیگیری دوماهه دوقلاده گرگ و پنج‌قلاده شغال را در منطقه ناژوان زنده‌گیری و در محیط‌زیست طبیعی رها کنند. به گفته منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، خشک‌سالی، کم‌آبی و خشک‌شدن رودخانه زاینده‌رود تبعات مستقیم و غیرمستقیمی دارد.
کشف باغ‌وحش خانگی غیرمجاز در خمینی‌شهر
اما یکی دیگر از اتفاقات عجیب و غریب در حوزه محیط‌زیست، کشف باغ وحش خانگی غیرمجاز در خمینی‌شهر بود؛ اتفاقی که فرماندهی انتظامی شهرستان خمینی‌شهر در رابطه با آن به رسانه‌ها گفته بود: «مأموران کلانتری ۱۵ از نگهداری حیوانات نادر و کمیاب در یک باغ شخصی مطلع شدند و در بازرسی از این محل، یک قلاده شیر ماده آفریقایی و ۶۴ نوع پرنده کمیاب که به صورت قاچاق تهیه شده بودند را کشف کردند. در این رابطه یک نفر شناسایی و اقدامات جهت دستگیری او در حال اجراست. حیوانات کشف‌شده در این باغ به مأموران اداره محیط‌زیست تحویل شد.»
اصفهانی ها چشم‌انتظار بهشت‌آباد
صدور لغو توقیف بهشت‌آباد، اما یکی از مهم‌ترین اتفاقات محیط‌زیستی برای اصفهانی‌ها بود؛ طرحی که سال‌هاست اصفهانی‌ها چشم‌انتظار اجرای آن هستند و اما هر بار به دلایلی اجرای این پروژه به تعویق می‌افتد. آن‌طور که رسانه‌ها گزارش داده‌اند، صدور رأی دیوان عدالت اداری درخصوص ضرورت اجرای پروژه بهشت‌آباد دوباره ماجرای این پروژه بحث‌برانگیز را آغاز کرد.
مطابق با رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، دستور توقف پروژه بهشت‌آباد ازسوی رئیس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست الزام‌آور نیست و به همین دلیل دولت باید ادامه پروژه انتقال آب بهشت‌آباد را در دستور کار قرار دهد. بهشت‌آباد یکی از طرح‌های بزرگ انتقال بین‌حوضه‌ای است که 20سال پیش تصویب شد و طبق آن آب از زیرحوضه کوهرنگ و بهشت‌آباد استان چهـارمحـال‌و‌بختیاری به داخل فلات مرکزی ایران شامل اصفهان، یزد و کرمان انتقال داده می‌شود.
افزایش ذخیره سد زاینده‌رود در پی بارش‌ها
«ذخیره سد زاینده رود به ۲۶۱ میلیون متر مکعب رسید»؛ این خبری است که به‌تازگی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرده است. به گفته او، از ابتدای سال آبی جاری تاکنون ورودی سد زاینده‌رود 316میلیون مترمکعب بود که این میزان در مدت مشابه سال گذشته 221میلیون مترمکعب و در بلندمدت 338میلیون مترمکعب بود.
انتخاب ورزنه به‌عنوان شهر تالابی
ثبت ورزنه اصفهان به‌عنوان شهر تالابی، در چهاردهمین اجلاسیه کاپ که در شهر ژنو برگزار شد، یکی از خبرهای خوش در حوزه محیط زیست بود؛ موضوعی که می تواند شهر ورزنه را تبدیل به یکی از مقاصد اصلی گردشگری جهانی کند.
