به گزارش اصفهان زیبا؛ هفته محیط‌زیست، بهانه‌ای شد تا احمد‌رضا لاهیجان‌زاده که بر مسند مدیرکلی حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان نشسته اسـت، دوسـتداران و خبرنگاران حوزه محیط‌زیست را دور هم جمع کند و در اولین نشست خبری خود در سال جدید از مهم‌ترین چالش‌ها و مطالبات در این حوزه سخن بگوید؛ چالش‌هایی که حالا چندین و چند سال است اصفهان با آن درگیر شده و به خاطر آن‌ها شرایط نامطلوبی را پشت سر گذرانده است.
خشکی زاینده‌رود و عدم تأمین حقابه گاوخونی، شاه‌بیت تمامی سخنان فعالان حوزه محیط‌زیست است؛ مشکلی که بیش از دو دهه است گریبان اصفهان را گرفته و تا به الان، درمانی برای دردش در نظر گرفته نشده است.
لاهیجان زاده نیز به روال باقی طرفداران و فعال حوزه محیط‌زیست، زمانی که رو به خبرنگاران نشست و بلندگوی مقابلش را روشن کرد در لابه‌لای سخنانش از وضعیت زاینده‌رود سخن گفت و از اینکه حالا که حقابه گاوخونی نادیده گرفته شده و در صورت استمرار وضعیت کنونی تا مرگ آن چند صباحی بیشتر باقی نمانده است، برای گرفتن حقابه متوسل به مراجع قضایی شده‌اند؛ تالاب بین المللی که لب‌هایش مدت‌هاست تر نشده و وسعت 47 هزار هکتاری‌اش به طور صددرصد خشکیده است: «جلسات هفتگی با شرکت آب منطقه‌ای اصفهان داریم اما به این جلسات بسنده نکردیم و برای تأمین حقابه تالاب گاوخونی از شرکت آب منطقه‌ای، مدیر حوضه آبریز زاینده‌رود و شرکت مدیریت منابع آب شکایت قضایی کردیم و اکنون موضوع در دادگاه مطرح است و حقابه تالاب را از طریق مراجع قضایی دنبال می‌کنیم. نیاز آبی حداقلی برای پایداری رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی ۳۱۳ میلیون مترمکعب در سال تعیین شده که ۱۷۵ میلیون مترمکعب آن حقابه تالاب است. متولیان شرکت آب منطقه‌ای در جلسات عنوان می‌کنند ما آب را در رودخانه رها می‌کنیم اگر به تالاب نرسید به ما ارتباط ندارد و این صحبت‌ها درحالی است که جلوی آب را از محل بند تنظیمی رودشتین در فاصله ۸۵ کیلومتری تالاب می‌بندند و از طریق دو کانال به اراضی کشاورزی منتقل می‌کنند و ما برای همین مسئله از آنان در مراجع قضایی شکایت کردیم.»
بارش‌ها به کمک اصفهانی‌ها آمد
امسال آسمان بخل خود را کنار گذاشت و نسبت به سال گذشته، سخاوتمندتر شد؛ اتفاقی که به کمک زاینده‌رود و البته که اصفهانی‌ها آمد و باعث شد تا در تأمین آب ناتوان نشوند: «در حال حاضر ۱۴.۵ مترمکعب بر ثانیه حجم برداشت شرب اصفهان از زاینده رود است و در سال حدود ۴۶۰ میلیون مترمکعب فقط باید برای آب آشامیدنی و بهداشت مردم تأمین شود که تحت تأثیر قرار نگیرد. اواخر سال آبی گذشته حجم آب پشت سد ۱۳۰ میلیون مترمکعب بود و بارش‌های الهی ماه‌های گذشته برای تأمین آب بسیار کمک کرد. وزارت نیرو نیز در مطالعاتی دبی جریان آب را بین ۱۰ تا ۱۱ مترمکعب بر ثانیه برآورد کرده است؛ در نظر بگیرید برداشت آب شرب اصفهان از تصفیه باباشیخعلی و جریان حداقلی آب در زاینده رود حدود یک میلیارد مترمکعب می‌شود؛ این در حالی است که آورد سد زاینده رود حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب است یا اگر بارش‌ها بسیار خوب و سال ترآبی باشد، ورودی سد شاید به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب نیز برسد. باید روی مصارف دیگر بازنگری کنیم؛ زیرا مصارفی بیش از یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب در سال داریم، در حالی که منابع ما ۹۵۰ میلیون مترمکعب بیشتر نیست.»
جریان دائمی آب نرخ فرونشست را کاهش می‌دهد
طبق مطالعات مرکز تحقیقات راه و شهرسازی دبی جریان آب ثابت در رودخانه زاینده‌رود باید ۱۵ مترمکعب بر ثانیه در مقطع اصفهان باشد که این میزان آب یعنی سالانه نزدیک به ۴۸۰ میلیون مترمکعب باید از زیر پل‌های تاریخی عبور کند تا شدت فرونشست زمین در شهر اصفهان کنترل شود.
فرونشست، پدیده‌ای که دو سه سالی است همه از آن سخن می‌گویند و نسبت به گسترش آن در اصفهان هشدار می‌دهند، اما دیگر موضوعی بود که لاهیجان زاده در ادامه سخنانش به آن اشاره کرد؛ چرا که یکی از بالاترین نرخ‌های فرونشست زمین در کلان شهرها را، در اصفهان شاهدیم که از سمت رودخانه زاینده‌رود به سوی شمال استان و دشت برخوار و شاهین‌شهر در حال حرکت است. بر اساس گزارش‌های ارائه شده نرخ فرونشست زمین در استان سالانه 4 تا 14 سانتیمتر و در برخی مناطق 18 سانتیمتر است.
همچنین از 35 دشت استان اصفهان، 29 دشت درگیر فرونشست زمین هستند، بیان کرد: دشت برخوار اصفهان، دشت مهیار و دشت دامنه بیشترین نرخ فرونشست زمین در استان اصفهان را به خود اختصاص داده‌اند. دائمی نبودن جریان زاینده‌رود و برداشت‌های بی‌رویه آب، به تدریج منجر شد تا برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی افزایش پیدا کند که در نهایت باعث پدیدار شدن پدیده‌ای به نام «فرونشست زمین» شد. همه اینها اما درحالی است که بنا بر اعلام روابط عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بر اساس آمارها 42 هزار و 349 حلقه چاه مجاز در استان اصفهان وجود دارد که سالانه 3.5 میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌کنند و حدود 21 هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که در زمان حاضر حدود 9 هزار و 823 حلقه چاه فعال است، حدود 6 هزار حلقه چاه مسدود شده‌اند و بقیه چاه‌ها آبی ندارند و متروکه هستند.
همین هم شده است که لاهیجان زاده در ادامه سخنانش که «مهر» آن‌ها را منتشر کرده است، از ضرورت دائمی‌شدن جریان زاینده‌رود سخن می‌گوید: «اگر امروز تصمیم بگیرند که این آب در اصفهان بدون توقف جاری شود، طی دوسال می‌تواند نرخ فرونشست را از ۱۵ سانتیمتر در سال به پنج سانتیمتر برساند تا در نهایت به دو سانتیمتر و شرایط پایداری برسد. بنابراین مسئله فرونشست زمین در اصفهان باید در اولویت اول استان قرار گیرد؛ زیرا پایداری سرزمین مطرح است، شاید وجود یک معدن در منطقه‌ای به یک نقطه آسیب بزند اما فرونشست زمین تمدنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تلاش می‌شود رودخانه زاینده رود ولو با دبی‌های مختلف به‌طور دائم آب داشته باشد تا به شرایطی پایدار برسیم که سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه شود.»
ستاد زاینده رود باید تشکیل شود
تشکیل ستاد احیای زاینده‌رود، اما مطالبه‌ای است که مدت‌هاست فعالان محیط زیست خواستار آن هستند و حالا هم مدیر کل اداره حفاظت محیط زیست دوباره بر لزوم تشکیل آن تأکید می‌کند: «درخواست کردیم که ستاد ملی احیای زاینده‌رود تشکیل شود؛ زیرا مسائل این حوضه بین دو استان مطرح است و زمانی که تصمیمی گرفته می‌شود، باید ملی و جامع باشد؛ ضمن اینکه لازم است برنامه‌ای برای کشاورزی و صنعت این حوضه تدوین شود و باید نیاز صنعت و به‌ویژه صنایع بزرگ را به زاینده‌رود به صفر برسانیم و به سمت استفاده از آب‌های غیرمتعارف همچون پساب شهری و آب دریا بروند.»
کاهش مصارف و همچنین صرفه‌جویی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری به گفته بسیاری از کارشناسان می‌تواند در کاهش تنش آبی اصفهان مؤثر باشد: «الگوی کشاورزی این حوضه باید اصلاح شود و طبق مطالعات آمایش سرزمینی بارگذاری جدید نباید در حوضه زاینده رود اتفاق افتد. مدیریت هرآنچه در حوضه تاکنون بارگذاری شده نیز ضروری است و اگر این کارها انجام شود، ظرف مدت ۱۰ سال می‌توانیم جریان آب دائمی زاینده‌رود را داشته باشیم.»
فرجام کلاه‌قاضی؟
عبور بخشی از آزادراه اصفهان‌شیراز از پارک ملی کلاه‌قاضی نیز یکی دیگر از چالش‌های محیط‌زیستی اصفهان است؛ منطقه حفاظت‌شده‌ای که با وسعت بیش از ۴۷ هزار هکتار در ۳۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و در مجاورت شهر جدید بهارستان واقع شده که غرب این منطقه به گردنه گریژنه، گردنه لاشتر و اتوبان اصفهان‌شهرضا محدود می‌شود: «تا پیش از آمدنم به محیط‌زیست اصفهان نسخه کلاه قاضی پیچیده شده بود و تصمیم بر این بود که بر اساس طرح اولیه جاده از داخل پارک عبور کند که سبب گسست منطقه می‌شد؛ از زمانی که آمدم گزینه‌های دوم و سومی را مطرح کردیم که این مسیر صرفا یک مسیر عبور ترانشه نباشد و توانستیم این پیچ عبوری را به منتهی الیه پارک ملی و نزدیک خط گاز برسانیم تا بخش بزرگی از پارک آزاد شود. پیشنهاد تونل ترانشه مطرح و محاسبات آن انجام و مسیر استخراج شده و این گزینه آماده است که به شورای عالی محیط زیست برود. تلاش کردیم که برای این طرح در شورای عالی محیط‌زیست تصمیم‌گیری شود. اکنون بحث این است که کجا تونل باید ایجاد کرد ضمن اینکه تمهیدات بسیار مفصلی برای حفاظت از پارک ملی کلاه قاضی جزو تعهدات پیمانکار لحاظ شده که اگر در شورای عالی به تصویب برسد، یک ضمانت برای حفاظت دائم پارک کلاه‌قاضی خواهد بود.»
موضوع دیگری که لاهیجان‌زاده به آن پرداخت، فشارها برای اکتشاف و بهره‌برداری از معدن نقره در پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد اصفهان بود که خبرنگار «مهر» در رابطه با آن پرسید و جواب شنید: «متقاضیان این معدن از ما استعلام کردند و ما مخالفت کردیم، مجدد این موضوع را با استفاده از ماده ۲۴ قانون معادن پیگیری و در کمیته شورای معادن استان مطرح کردند و درحالی که در این کمیته نسبت افراد توسعه‌دهنده و رأی آنان غالب است، خوشبختانه با مساعدت استانداری در آن کمیته نیز رد شد و تا این لحظه پیگیری خاصی در خصوص این معدن نداریم. امیداست که خلأ‌های لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی جبران شود و اصلاحات خوبی در این برنامه برای محیط‌زیست صورت گیرد.»
او در پاسخ به دیگر سؤال خبرنگار مهر درخصوص فرجام قلعه تاریخی در پارک ملی قمیشلو که سال ۱۳۹۸ سند ۱۸ هکتار آن به نام وزارت میراث فرهنگی صادر شد، اظهار داشت: «اداره کل محیط‌زیست استان ۲۵ سال پیش سند این قلعه را گرفته بود؛ ۹هزار و ۶۰۰ متر مساحت قلعه است و محیط‌زیست توانست با جانمایی درست سند آن را اخذ کند؛ اما ثبت سند که سامانه‌ای شد، اداره ثبت برای تبدیل سند کاغذی به سامانه‌ای اقدام کرده و متوجه نبوده که ۲۰ سال قبل روی این عرصه سند صادر کرده و میراث فرهنگی شهرستان تیران براساس ضوابط خود اقدام به اخذ سند می‌کند و به جای یک هکتار قلعه را سند بگیرد کل باغ قمیشلو و عرصه پناهگاه حیات وحش در ۱۸ هکتار سند می‌گیرد. این موضوع تبدیل شده به پرونده قطور و شکایت محیط زیست، نهایتا موضوع رفته به معاونت حقوقی ریاست جمهوری و در نوبت رسیدگی معاونت حقوقی است و تصمیم معاونت حقوقی فصل‌الخطاب این مسئله است. در ۱۵ سال گذشته سرمایه‌گذاران متعددی درخواست سرمایه‌گذاری برای گردشگری در قمیشلو را داشتند؛ گردشگری اصولی در این منطقه می‌تواند تحولی ایجاد کند زیرا قمیشلو جزو استثناهای کشور است که یک قلعه تاریخی در محیط طبیعی هم اکوتوریسم و هم توریسم تاریخی را دارد. سرمایه‌گذاری اخیرا گزارش اولیه خود را تحویل داده و لازم است اهلیت سرمایه‌گذار از نظر توانمندی مالی ارزیابی شود؛ هنوز مراحل ارسال طرح به سازمان محیط زیست انجام نشده و قطعا چون حساسیت منطقه بالاست، با حساسیت بسیاری درخصوص آن تصمیم‌گیری می‌شود، ظرفیت برد منطقه و تعداد ورود گردشگر براساس توان منطقه ملاک اول محیط زیست برای طرح گردشگری است.
