به گزارش اصفهان زیبا؛ قصه پرغصه فرونشست در اصفهان را همه دیگر از بَر شده‌اند؛ پدیده‌ای که دهان گشادش را باز کرده و روزبه‌روز اصفهان را بیشتر می‌بلعد.
فرونشست زمین، حالا سازه‌های مسکونی و تاریخی و زیرساخت‌های اساسی در شهر را درگیر کرده است و باعث شده تا نرخ این پدیده در اصفهان بالا باشد؛ به‌طوری‌که طبق آخرین داده‌های سازمان زمین‌شناسی در حال حاضر نرخ فرونشست در دشت اصفهان-برخوار در حدود 160 میلی‌متر در سال است و فرودگاه شهیدبهشتی اصفهان بین 8 تا 12 سانتی‌متر در سال نشست دارد.
حالا، اما این موضوع باعث شده تا شهرداری اصفهان خبر از اتمام مطالعه مدل‌سازی فرونشست بدهد.
به گزارش «ایمنا»، وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان از مدل‌سازی فرونشست در این باره گفته است: «سازمان نقشه‌برداری به‌عنوان متولی تولید اطلس‌های فرونشست در کشور، تاکنون دو اطلس برای اصفهان منتشر کرده است؛ همچنین طبق مطالعات سازمان زمین‌شناسی، بیشترین مقدار نرخ فرونشست ۱۸.۸ سانتی‌متر در سال اعلام شده است. پروژه بررسی و مدل‌سازی فرونشست شهر اصفهان در ۲۲ بند و هشت گزارش تهیه شده است که در فاز نخست این پروژه، مطالعات پیشین در این ناحیه موردبررسی قرار گرفت و داده‌های مرتبط با آن جمع‌آوری شد. مطالعات پیشین نشان می‌دهد که عمده رخدادهای فرونشست زمین در ایران، در اثر افت شدید سطح ایستابی ناشی از برداشت بیش‌ازحد مجاز از منابع آب زیرزمینی است؛ سازمان‌های نقشه‌برداری کشور و زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، به‌عنوان سازمان‌های دولتی در این حوزه، مطالعاتی را به سرانجام رسانده‌اند. سازمان نقشه‌برداری به‌عنوان متولی تولید اطلس‌های فرونشست در کشور، تاکنون دو اطلس برای اصفهان در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ منتشر کرده است؛ مطالعه سازمان زمین‌شناسی با شبکه GPS بیشترین مقدار نرخ نشست را در بین سایر مطالعات نشان می‌دهد که برابر با ۱۸.۸سانتی‌متر در سال است. همچنین کمترین مقدار بین بیشینه نرخ سالانه نشست مربوط به مطالعه (مهرابی و همکاران) در سال ۲۰۲۱ است که عدد ۶.۷ سانتی‌متر در سال با روش تداخل‌سنجی راداری محاسبه شده و می‌توان گفت که به‌طور تقریبی در تمام مطالعات قبلی، شمال شهر اصفهان متحمل مقادیر بیشتری از نشست زمین بوده است.»
به گفته او، صنایع مهم فولاد، پالایش نفت و سیمان در حاشیه زاینده‌رود قرار گرفته که به همراه صنایع کوچک‌تر برای حدود ۳۰۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است؛ همچنین این رودخانه، آب شرب مناطقی در خارج حوضه را در استان‌های یزد، اصفهان و چهارمحال و بختیاری تأمین می‌کند. حوضه آبریز زاینده‌رود از گذشته تاکنون درگیر کمبود آب بوده است؛ اما مداخلات چند دهه اخیر موجب شده کمبود آب به خشکی‌های مستمر بستر زاینده‌رود و تالاب گاوخونی تبدیل شود. تأمین‌کننده اصلی آب رودخانه زاینده‌رود، کوه‌های استان چهارمحال‌وبختیاری است؛ درحالی‌که عمده وسعت، جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی وابسته به زاینده‌رود در استان اصفهان قرار دارد.
در راستای بررسی سطح آب‌های زیرزمینی در محدوده شهر اصفهان و دشت اصفهان-برخوار، از آمار چاه‌های پیزومتری (پیزومتر چاهی به قطر ۱۰ تا ۲۰سانتی‌متر است که داخل آن جدار فلزی یا پلاستیکی به قطر ۵ تا ۱۵سانتی‌متر قرار داده شده است) استفاده شد که از آمار پنج‌چاه شامل امین‌آباد، یونارت، خاتون‌آباد، پل سرهنگ و تقاطع اتوبان خورزوق در یک دوره هفده‌ساله به‌منظور بررسی تغییرات استفاده شد.»
آن‌طور که او می‌گوید: «طرح خدمات پیشنهادی برای طراحی یک برنامه عملیاتی مقابله با فرونشست در شهر اصفهان نیز آماده شده است که این شرح خدمات در پنج گام از شناخت وضع موجود تا پیاده‌سازی راهکارها، تصویر دقیقی از آنچه در ادامه باید برای مقابله با فرونشست در شهر اصفهان انجام شود، به‌دست‌آمده و دو سطح بلندمدت و کوتاه‌مدت را در برگرفته است.»
فرونشست، همه شهر را تهدید می‌کند
در همین باره مسعود مجرب، پژوهشگر حوزه مخاطرات، نیز در این‌باره به «اصفهان زیبا» می‌گوید: مطالعه این طرح از سال 1400 شروع شد و الان پس از دو سال ازنظر ما مرحله اول به اتمام رسیده است. مرحله اول فاز شناخت بود. مدام می‌شنویم که فرونشست در اصفهان درحال وقوع و پیشروی است؛ اما نه می‌دانیم این پدیده در کجا بیشتر اتفاق افتاده و کدام مناطق را درگیر کرده و نه نرخ میزان آن چقدر است. در شهرداری اصفهان نیز بانک اطلاعاتی جامع موجود نبود که این اطلاعات جمع‌آوری شد؛ به این نحو که در وهله اول، هزار گمانه عمیق و نیمه‌عمیق ژئوتکنیک گردآوری شد؛ سپس بانک اطلاعاتی قوی شامل گمانه‌های عمیق، اطلاعات مربوط به سرعت موج برشی و سنگ، شناسایی منطقه و… جمع‌آوری شد.
او می افزاید: محدوده‌ای که موردمطالعه قرار گرفت، آبخوان اصفهان-برخوار بود؛ چون نباید صرفا بر شهر متمرکز می‌شدیم. عامل اصلی فرونشست نیز برداشت آب از خود آبخوان است که تأثیر خود را بر حاشیه‌ها گذاشته است؛ متأسفانه شهر اصفهان هم کاملا روی این آبخوان قرار گرفته است؛ در حالی که در تهران، عمده مناطق بیست‌ودوگانه آن خارج از آبخوان و دشت تهران قرار گرفته‌اند و به خاطر همین هم جنوب‌غربی تهران مثل شهریار و رباط‌کریم درگیر فرونشست است. از آنجا که اصفهان روی آبخوان قرار گرفته، تغییراتی که روی آبخوان اعمال می‌شود (مثل برداشت‌های اضافه) منجر به بروز فرونشست در شهر می‌شود؛ یعنی جایی که عمده تأسیسات و ابنیه تاریخی در آن قرار گرفته است و باید از آن حفاظت شود.
مجرب تصریح می کند: پس در مرحله اول که فاز شناخت نام داشت، به مطالعه همه مناطق پرداختیم و نرخ فرونشست را به دست آوردیم و بعد به مقایسه اطلاعات با گزارش‌های سازمان زمین‌شناسی پرداختیم و مدلی را برای فرونشست اصفهان بازسازی کردیم؛ مدلی که مبتنی بر واقعیت است و نشان می‌دهد کدام مناطق بیشترین نرخ فرونشست در اصفهان را دارا هستند؛ همچنین بازدیدهای میدانی نیز صورت گرفت و شواهدی به دست آمد که نشان می‌داد کجا بیشترین نرخ فرونشست را دارد و نوع ترک‌ها چیست.
این کارشناس خاطرنشان می کند: متأسفانه بررسی‌ها نشان داد که آثار تاریخی نیز تحت تأثیر این پدیده قرار گرفته‌اند. این مطالعات به‌صورت نقشه‌های ریسک درآمدند تا مدیران بدانند وضعیت چگونه است و کدام مناطق بیشترین درگیری‌ها را دارند. مدل‌سازی‌ها نیز نشان می‌دهند که اگر بخواهید با این وضعیت کنونی ادامه دهید چه اتفاقی خواهد افتاد.
او تشریح می کند: پس‌از آن هم این داده‌ها را مستندسازی کردیم و به سمت و سویی رفتیم که این مستندها را شناسنامه‌دار کنیم؛ اینکه کدام ساختمان‌ها ترک‌خورده‌اند و کدام مناطق قابل سکونت نیستند. اکنون رسیده‌ایم به‌جایی که می‌دانیم وضیعت فرونشست در اصفهان چگونه است و کدام مناطق درگیری بیشتری دارند و با شهرداری نیز توافق‌هایی انجام داده‌ایم تا در مرحله دوم به شناسایی راهکارها برای حل این مشکل بپردازیم؛ راهکارهای عملی و کارشناسی‌شده، به‌گونه‌ای که بتوان با به کارگرفتن آن‌ها فرونشست را کنترل کرد. عوارض فرونشست فاجعه‌بار است و این موضوع در مطالعات نیز پیش‌بینی‌شده؛ چراکه این پدیده حتی ساختمان‌های مهم و همچنین ابنیه تاریخی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث مهاجرت از این استان و سرخوردگی در سرمایه‌گذاری می‌شود؛ مثل همین‌الان که برخی از اصفهانی‌ها تمایل به مهاجرت به شهرهای شمالی را دارند و در آنجا سرمایه‌گذاری می‌کنند. این اتفاق فاجعه است و کوچ اجباری را به‌دنبال دارد؛ بنابراین می‌طلبد که خیلی زود جلوی آن گرفته شود.
با فرونشست چه کنیم؟
مجرب تصریح کرد: در فاز راهکارها ما چندین مرحله را به شهرداری پیشنهاد داده‌ایم که یکی از آن‌ها افزایش آگاهی عمومی تخصصی است. راهکارهای کوتاه‌مدت برای کنترل این پدیده نیز پیشنهادشده است؛ مثل افزایش نفوذپذیری منابع زیرزمینی تا بتوان این‌گونه کسری‌ها را جبران کرد.
این کارشناس حوزه مخاطرات بیان می کند: استفاده از مادی‌ها و چاه‌های جذبی و نفوذپذیرکردن زاینده‌رود ازاین‌دست راهکارها هستند. می‌دانیم در زیر شهر اصفهان، سنگ‌های دانه‌درشتی قرار گرفته‌اند که اجازه نفوذ آب را می‌دهند؛ بنابراین اگر بتوانیم در بالادست، حقابه زاینده‌رود را احیا کنیم و در پایین‌دست نفوذپذیری را افزایش دهیم، کسری تا حدودی جبران خواهد شد.»
او ادامه می دهد: مرحله بعدی، نظام پایش است. پیشنهاد داده‌ایم که فرونشست مدام پایش و راهکارهای عملی به کار بسته شود؛ مثلا شهرداری دیگر چمن‌کاری نکند و سیستم آبیاری غلط را کنار بگذارد و از روش‌های نوین برای توسعه شهر استفاده کنند. راهکارهای بلندمدت نیز مهم هستند؛ درواقع باید به این موضوع پرداخت که در کشورهای دیگر برای کنترل فرونشست چه اقداماتی انجام شده است یا اینکه باید تعادلی در بالادست ایجاد شود و حقابه زاینده‌رود به آن اختصاص یابد.
مجرب عنوان می کند: همه ارگان‌ها باید دست‌به‌دست هم دهند تا بتوان به کنترل فرونشست در اصفهان پرداخت. در برخی از سازه‌ها مثل مدارس، نیاز است که راهکارهای کوتاه‌مدت به کار گرفته شوند؛ چراکه فرونشست تغییر الگو می‌دهد و ممکن است زیرساخت‌هایی مثل لوله‌های گاز و … را درگیر کند؛ اتفاقی که با یک جرقه فاجعه به بار خواهد آورد.
او در پایان گفت: ما از مدیران مدارس خواسته‌ایم که حفاظ پنجره‌ها را بردارند تا اگر اتفاق ناگهانی رخ داد، دانش‌آموزان امکان نجات‌دادن خودشان را داشته باشند. پس برای کاهش تبعات، ابتدا باید راهکارهای کوتاه‌مدت به کار بست و بعد با به‌کارگیری راهکارهای بلندمدت به کنترل فرونشست پرداخت؛ مثلا باید پیش‌بینی شود که اگر قرار است سازه جدیدی ساخته شود، چه ویژگی‌هایی را باید در نظر گرفت.
