به گزارش اصفهان زیبا؛ میناکاری یکی از اصلی‌ترین شاخه‌های هنرهای تجسمی اصفهان است. این هنر چشم‌نواز به دلیل ویژگی‌های خاص و ظرافت بالا، یک هنر صنعتی و تجاری نیز محسوب می‌شود. میناکاری هنری است که با استفاده از آن می‌توان روی اشیای مختلف از جنس مس، طلا، نقره، برنج، برنز و غیره طرح‌های زیبا ایجاد کرد.
البته میناکاری بیشتر روی ظروف مسی انجام می‌شود؛ چون مس فلزی انعطاف‌پذیر، محکم و چکش‌خوار است و مهم‌تر از همه اینکه قابلیت جذب لعاب آن بیشتر از دیگر فلزات است. به غیر از مس، روی طلا نیز می‌توان میناکاری کرد. وقتی روی طلا میناکاری انجام می‌شود، طلا هیچ‌گونه آسیبی نمی‌بیند؛ برای همین است که می‌توان روی این فلز طرح‌های ظریف و زیبا ایجاد کرد. برای میناکاری از رنگ‌های مختلف مثل قرمز، سبز و رنگ‌های آبی استفاده می‌شود؛ اما اصلی‌ترین رنگ مورداستفاده برای زمینه زیر نقوش، آبی فیروزه‌ای است. در ادامه به بررسی بیشتر این هنر اصیل که پیشینه کهنی در اصفهان دارد، می‌پردازیم.
مینای خانه‌بندی
مینای خانه‌بندی شیوه‌ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است و از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می‌شود. مفتول‌ها را به شکل دلخواه درمی‌آورند و با چسب روی قطعه کار قرار می‌دهند و با یک لعاب شیشه‌ای روی آن را می‌پوشانند؛ سپس آن را در داخل کوره‌ای با حدود هزار درجه حرارت قرار می‌دهند. در مرحله بعد، رنگ‌های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر هستند، روی سطح کار پر می‌کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد، آن را به مدت سه دقیقه در داخل کوره‌ای با حرارتی حدود هزار درجه قرار می‌دهند. مفتول‌های با جنس برنجی بعد از قرارگرفتن در کوره سیاه می‌شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری به‌طور عمده در جنوب کشور و به‌ویژه در اهواز انجام می‌شود.
مینای نقاشی
مینای نقاشی در اصفهان رواج دارد و در آن نقش‌های مینا را روی لعابی شفاف شکل می‌دهند. ابتدا استاد مسگر یا دواتگر شیء موردنظر را بر اساس طرح می‌سازد؛ سپس میناکار با لعاب سفید آن را می‌پوشاند. لعاب‌دهی سه تا چهار بار تکرار می‌شود و هر بار قرارگرفتن شیء در کوره با ۷۰۰ درجه گرما همراه است تا لعاب رنگ ثابتی پیدا کند. در نهایت شیء به رنگ سفید درمی‌آید؛ سپس عملیات نقاشی روی آن آغاز می‌شود. پس از نقاشی دوباره شیء را در کوره‌ای با درجه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ می‌گذارند تا رنگ‌ها به شکل دلخواه در آیند.
در گذشته استفاده از رنگ‌های گیاهی و معدنی رواج داشت؛ اما امروزه رنگ‌های شیمیایی جای آن‌ها را گرفته‌اند. شفافیت مینا به دلیل وجود اکسید قلع است. در گذشته ابتدا ماده‌ای لعابی از سیلیس و زنگارهای فلزات را به‌صورت گرد درمی‌آوردند؛ سپس آن را با قلع کدر می‌ساختند و حرارت می‌دادند تا مینای کدر به فلز جوش بخورد. آنگاه طرح موردنظر را به رنگ‌های آبگینه‌ای بر این زمینه رسم و ذوب می‌کردند. رایج‌ترین روش‌های میناکاری نقاشی عبارت است از رنگ‌های پودری بسيار نرم که آن‌ها را با آب و کمی گليسيرين ترکیب کرده و آن را به‌وسیله کاردک‌های مخصوص روی صفحه شيشه‌ای يا عقيق حل می‌کنند؛ سپس نقش دلخواه را مانند نقاشی معمولی آب و رنگ، به تصویر می‌کشند. در یکی دیگر از روش‌ها به جای ترکیب رنگ با آب و گليسيرين، آن را با عصاره جوهر کاج يا جوهر اسطوخودوس می‌آمیزند و به شيوه نقاشی رنگ و روغن کار خود را ادامه می‌دهند.
پخت نقاشی
پس از تمام شدن نقاشی روی لعاب، قطعه را دوباره در کوره می‌گذارند و آن را در معرض حرارت ۶۰۰ تا ۷۵۰ درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند. از آنجا که در مرحله نقاشی گلیسیرین یا اسطوخودوس یا روغن‌های مشابه جهت آماده‌کردن رنگ استفاده شده است، قبل از قراردادن شیء در کوره، آن را روی اجاق‌برقی یا شعله ملایم (چراغ الکلی) می‌گذارند یا قطعه را به کوره نزدیک می‌کنند تا روغن آن دود شود و از کار بیرون آید. در غیر این صورت ممکن است بر اثر جوشش این روغن‌ها منافذی در سطح مینا پدیدار شود و کار به‌صورت آبله‌گون درآید.
زیاد شدن رنگ نیز موجب شُره و خرابی کار در مرحله پخت می‌شود و اگر رنگ بیش‌ازحد در نقطه‌ای وجود داشته باشد، باید قبل از پخت آن را برداشت.اگر در رنگ‌آمیزی از طلا استفاده شده باشد، حرارت کوره باید حداکثر به 450 درجه سانتی‌گراد برسد؛ چرا که در دمای بالاتر طلا از بین مــی‌رود. حـرارت کوره در مــرحلــــه پخت نقاشی می‌بایست به‌دقت تنظیم شود و اگر حرارت یا زمان بیش‌ازحد باشد، جاری‌شدن رنگ یا نفوذ آن به داخل لعاب اولیه مینا را در پی خواهد داشت. اگر دما و زمان کمتر از میزان لازم باشد، پخت رنگ به‌خوبی صورت نمی‌گیرد و پس از پخت از روی لعاب پاک می‌شود یا به‌صورت کدر درمی‌آید.
پس از پایان پخت نقاشی، کار را با لعاب شفاف و نازکی می‌پوشانند و یک بار دیگر می‌پزند. لعاب، لبه دهانه و پایه اشیای مینایی مانند گلدان، بشقاب و ظروف را به‌صورت کامل نمی‌پوشاند و ظاهری ناخوشایند به آن می‌بخشد. برای رفع این مشکل تکمیل کاری صورت می‌گیرد. در این مرحله مفتول برنج یا نقره را به‌وسیله دستگاه نورد به‌صورت نواری با پهنای دو میلی‌متر درمی‌آورند؛ سپس این نوار را از سوراخ مخروطی شکل عبور می‌دهند تا به‌صورت یک ناودان دربیاید. با استفاده از محصول به‌دست‌آمده لبه اشیای مینایی را می‌پوشانند و با لحیم نقره، جوش می‌دهند.
مینا با روش‌های خم‌کاری و چکش‌کاری
در روش خم‌کاری، قالب مخصوص بشقاب، گلدان یا هر شیء دیگر موردنظر را بین قالب و گیره دستگاه قرار می‌دهند. هنگام چرخیدن ورقه به‌وسیله میله‌ای که سر آن کاملا گرد است، با فشار، وزنه را بر قالب خم می‌کنند؛ اما در روش چکش‌کاری، بدون استفاده از قالب و با استفاده از انواع چکش، میل قلوه، انبر و سندان اشیاء را به شکل موردنظر تهیه می‌کنند و پس از هر بار عمل چکش‌کاری، قطعه را در آتش قرار می‌دهند و مجدد آن را چکش‌کاری می‌کنند تا کاملا به شکل موردنظر درآید.
مینای مرصع
این روش میناکاری هنر ایرانی به‌صورت چســبــانــدن دانــه‌های یاقوتی‌شکل با رنگ‌های متنوع با کمی لعاب و آب انجام می‌شود. محل قرارگیری دانه‌ها لعاب نمی‌گیرند و مستقیما به سطح مس وصل می‌شوند. دانه‌های یاقوتی شکل از شیشه‌های رنگی مختلف که حاصل خرد کردن و حرارت دیدن هستند به دست می‌آیند. این روش ازجمله هنرهای میناکاری است که امروزه خیلی انجام نمی‌شود و طرفداران اندکی دارد.
مینای برجسته
در این روش میناکاری هنر دست استاد قلمزن و میناکار با کمک یکدیگر آثار زیبایی را خلق می‌کند. این سبک از میناکاری به دلیل برجسته‌شدن سطح فلز و مزین‌شدن به نقوش و خطوط مختلف به کمک استاد قلمزن، مینای برجسته لقب گرفته است. مینای برجسته با قلمزنی معمولی متفاوت است؛ چون اشکال مختلف تیزی و گودی زیادی ندارند و مایل هستند. گاهی اوقات نیز مینای برجسته، به شکل دو پوسته، مثل کاسه‌هایی که دارای سطح داخلی صاف و بیرونی برجسته هستند، تولید می‌شود. درواقع رمز این روش این است که هر کدام از لایه‌ها جداگانه تولید می‌شوند، سپس استاد مسگر با لحیم نقره آن‌ها را روی هم می‌چسباند.
مینای شکری
این مدل از هنر میناکاری در اصفهان مشابه با مینای نقاشی است؛ با این تفاوت که به جای لعاب سفید از لعاب رنگی استفاده می‌شود و مابقی مراحل مشابه است. در این روش پس از تثبیت لعاب رنگی در کوره، با مداد سفید روی آن طراحی
می‌شود.
میناکاری؛ از دیروز تا امروز
میناکاری از گذشته تا امروز کاربرد‌های زینتی متنوعی داشته است که از جمله آن‌ها می‌توان به بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قاب‌های عکس، تابلوهای مینا و … که در آن‌ها ترکیب میناکاری با هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری، مینیاتور و جواهرسازی است، اشاره کرد؛ همچنین اشیای تزیینی دیگری همچون جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های هدیه، سرویس چای‌خوری و شربت‌خوری، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حباب‌های میناکاری‌شده، گلاب‌پاش، قاب عکس، انفیه‌دان، غلاف خنجر و زیورآلات ازجمله اشیایی هستند که به کمک هنر میناکاری دارای ارزش بالایی شده‌اند.
مینا؛ فرصتی از جنس طلا
هنر میناکاری به‌عنوان یک هنر قدیمی و سنتی، نقش مهمی در حفظ و انتقال تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی دارد. حمایت از هنر میناکاری به‌عنوان یک صنعت دستی، می‌تواند به ایجاد شغل و درآمد برای هنرمندان و صنعتگران محلی منجر شود. ترویج هنر میناکاری و ارائه فضاهای فرهنگی و گردشگری مرتبط، می‌تواند به رشد صنعت گردشگری و توسعه اقتصاد استان کمک کند. به‌طورکلی، حمایت از هنر میناکاری به‌عنوان یک بخش از فرهنگ و هویت ایران، نقش مهمی در حفظ و ترویج هویت ملی و توسعه فرهنگی کشور دارد.
فراموش نکنید اصفهان گنجینه‌ای از هنرهای تجسمی رنگارنگ است که هر کشوری آرزوی داشتن یکی از این هنرهای ناب و اصیل را دارد! اصفهان می‌تواند بزرگ‌ترین پایگاه اقتصادی درزمینه هنرهای تجسمی باشد و لازمه این موضوع، برنامه‌ریزی و توجه چندجانبه به هنر‌هایی همچون میناکاری، نگارگری، طراحی فرش و … است.
