به گزارش اصفهان زیبا؛ فرونشست تنها مساله اصفهان نیست و گریبانگیر مناطق مختلف کشورمان شده است. رضا شهبازی، مدیر کل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اعتقاد دارد راهکارهای مقابله با این پدیده، مشخص‌است اما فشارهای اقتصادی و اجتماعی، اجرای آن را پیچیده می‌کند.
به نظر می‌رسد میزان حساسیت نسبت به فرونشست زمین در اصفهان کمتر از گذشته شده است، آیا دلیل آن، روند کند پیشروی این پدیده است؟
تا جایی که مشخص است فرونشست زمین تفاوت خاصی نسبت به گذشته نداشته و هنوز برای کاهش روند فرونشست زمین اقدام خاصی انجام نشده است. همان‌گونه که آثار فرونشست زمین در یک بازه زمانی و بعد از فعل و انفعالات زیر زمین، خود را بر روی زمین هم نشان می‌دهد، آثار و پیامد اقدامات و تحولات در خصوص اراضی زیر کشت، احیای آبخوان و… خود را در یک بازه زمانی نشان می‌دهد و این‌گونه نیست که ما کاری انجام دهیم و بعد از بازه زمانی دو ماه، شاهد تغییرات و نتیجه مطلوب آن باشیم؛ البته معتقدم در یک بازه زمانی هیجان درباره این موضوع شکل گرفت، در حالی که از قبل نیز اصفهان درگیر فرونشست زمین بود و اما اکنون این هیجان فروکش کرد؛ این درحالی است که مشکل فرونشست زمین در اصفهان حل نشده است.
اما هنوز اصفهان جزو نخستین شهرهایی است که شاهد بیشترین آثار فرونشست زمین است.
این نکته را باید بگویم که اصفهان نخستین کلان‌شهری بود که فرونشست زمین را درون خود به‌صورت گسترده تجربه کرد و به این مفهوم نیست که ما نشست‌های بدتر از اصفهان را در دیگر نقاط کشور نداشته باشیم. ممکن است فرونشست با شدت بیشتر در دیگر نقاط کشور باشد؛ همان‌گونه که در جنوب تهران شاهد هستیم، اما اینکه کلان‌شهری با این ابعاد، اندازه و تراکم جمعیت در معرض فرونشست قرار گیرد، مشابه آن را در کشور نداریم و اصفهان همچنان با این چالش مواجه است.
تفاوت اصفهان با دیگر نقاط درگیر فرونشست زمین در کشور چیست؟
این به ویژگی‌های زمین‌شناسی برمی‌گردد. شاید وضعیت تهران در یک بازه زمانی بدتر بود، اما اصفهان یک دشت ریزدانه گسترده است. به هر ترتیب فرونشست زمین در اصفهان متوقف نشده و همچنان با چالش‌های زیادی مواجه است. اگر نرخ فرونشست زمین در بخشی از آن خفیف باشد، قطعاً منابع آب زیرزمینی پایان یافته؛ وگرنه اصفهان زنده به زاینده‌رود است و اگر این رودخانه جریان باثباتی نداشته باشد، شرایط اکولوژیکی و مسئله آبخوان و فرونشست زمین و… در اصفهان تداوم خواهد یافت. آنچه عجیب است اینکه ما حدود سه سال پیش در اصفهان چالش کشاورزی داشتیم، در حالی‌که مسئله مهم نبودن آب بود؛ بنابراین اگر آب نباشد چطور می‌توان کشاورزی کرد و اکنون علاوه بر مشکل کشاورزی با چالش فضای سبز متراکم، رودخانه خشک و مشکلات و پیامدهای آن همچون فرونشست زمین، آلودگی هوا و… مواجه هستیم؛ درحالی‌که در اصفهان باید تعادل ایجاد شود.
به نظر می‌رسد هنوز در اصفهان شاهد توسعه صنعت هستیم؟
این مسئله به مدیریت منابع و مصارف آب برمی‌گردد و به‌نوعی موضوع تازه‌ای نیست و در ارتباط با خود آب، زاینده‌رود یک سال پرآب و یک سال کم‌آب را تجربه می‌کند و گاهی دیگر دستخوش تغییر اقلیم است؛ اما راهکار پایه‌ای این شرایط سازگاری با کم‌آبی و تغییرات آب و هوایی است؛ کاری که تمام جوامع به آن توجه می‌کنند. این موضوع در کلان مدیریت منابع و مصارف آب باید رخ دهد؛ به این معنا که باید دید چقدر منابع داریم و چه میزان آن را باید مصرف کنیم تا ثبات را در این منطقه حفظ و بخشی از منابع آبی را برای آیندگان نگهداری کنیم.
آیا راهکار مقابله با فرونشست زمین پیچیده است؟
این راهکار از نظر فنی زیاد پیچیده نیست، اما فشارهای اقتصادی و اجتماعی، موضوع را پیچیده می‌کند. موضوع این است که بخش صنعت، کشاورزی شهری، فضای عمومی و… باید مدیریت منابع آب داشته باشند؛ به عنوان مثال خانواده‌ای میزان درآمد مشخصی دارد و باید متناسب با آن هزینه کند تا دخل و خرجش با یکدیگر برابری کند؛ اما اگر این خانواده بیش از درآمدش خرج کند، ورشکسته می‌شود. متأسفانه فشارهای اقتصادی، اجتماعی، اشتغال و… در مقابل محیط زیست دست جولان می‌دهند و عامل محدودکننده‌ای هم در این مسیر وجود ندارد. همچنین اقتصاد ما سبز و مبتنی بر ویژگی‌های اکولوژیک منطقه نیست. این‌ها همه در حالی است که اصفهان ظرفیت بهره‌مندی از یک اقتصاد سبز را دارد، یک مرکز توریستی و صنعتی با قابلیت خاص کشاورزی در کشور است؛ اما بر روی ظرفیت‌های خود سرمایه‌گذاری نمی‌کند و به نوعی ما در برابر منابع محدود فشار می‌آوریم.
آیا زاینده‌رود تنها راه توقف پیش روی فرونشست در اصفهان است؟
حتی جریان زاینده‌رود هم یکی از پیامدهای این طرز تفکر است. تنها راه توقف فرونشست زمین، توسعه تفکر مدیریت متعادل و سازگار با ویژگی‌های زیست‌بوم اصفهان است؛ یعنی باید تفکر توسعه‌ای سازگار با زیست‌بوم اصفهان را گسترش داد.
و در نهایت چه راهکاری برای مقابله با گسترش پدیده فرونشست زمین در اصفهان پیشنهاد می‌دهید؟
برای مقابله با فرونشست زمین هیچ راهی به جز آنچه در مصوبه شورای عالی آب درباره طرح احیا و تعادل‌بخشی آمده، نداریم. راهکارها در این مصوبه گفته شده و اقدام دیگر، بیش از این دور خود چرخیدن است. حدود شش سال این راهکارها را داده‌ایم و کارگروه سازگاری با کم‌آبی هم تشکیل شده است. این‌ها مباحث و مسئله جدیدی نیست و اگر این‌ها اصول اولیه باشند، با پایبندی به سامانه خردورز به نتیجه خواهیم رسید و دست کم شرایط را متعادل خواهیم کرد، در غیر این صورت با نادیده گرفتن این راهکارها و ادامه مسیر گذشته و نداشتن برنامه آمایشی و جایگزین‌های اقتصادی و معیشتی، پیشروی فرونشست زمین قطعی است.
ما باید ریل‌گذاری خود را برای رسیدن به این هدف اصلی که توسعه سازگار با زیست‌بوم است بازنگری کنیم و علاوه بر تصمیم‌گیری مسئولان، با آگاه‌سازی جامعه، آنان را در رفع این چالش مشارکت دهیم. به طور قطع نگاه صرفا از بالا به پایین و دستوری برای مقابله با آثار فرونشست زمین مؤثر نیست و ما نیاز به فرهنگسازی داریم. البته این موارد زمان‌بر است و باید واقعیت‌ها را بهتر درک کنیم و از آن فرار نکنیم.
