به گزارش اصفهان زیبا؛ «ایران جزو ضعیف‌ترین کشورها از نظر کیفیت آموزشی و مدارس در منطقه است.» این موضوعی است که به تازگی نتایج آزمون «پرلز» 2021 نشان داده است تا مصداقی باشد بر اینکه دانشآموزان ایرانی از آموزش‌های باکیفیتی بهره نمی‌برند و به همین دلیل نیز جزو ضعیف‌ترین‌ها هستند و عملکرد قابل قبولی از خود به جای نـمی‌گـذارند.
مــطــالعـــه بین‌الــمـللی پیشرفت سواد خواندن پرلز (PIRLS) یک مطالعه تطبیقی در زمینه سواد خواندن است. بررسی عوامل گوناگونی که با یادگیری سواد خواندن در دانش آموزان مرتبط است تحت نظر انجمن بین المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی (IE A) انجام می‌شود. این مطالعه به فاصله هر پنج سال یک بار در سال‌های 2001، 2006 و 2011 میزان سواد خواندن را در دانشآموزان پایه بالاتر که بیشترین تعداد 9 ساله‌ها را در میان خود دارند مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
این سن در اکثر کشورها پایه چهارم است. انتخاب جمعیت فوق به این علت است که این مرحله گذرا مرحله مهمی از نظر رشد کودکان در مهارت خواندن تلقی می‌شود. در اکثر کشورها انتظار می‌رود که کودکان تا پایان پایه چهارم ابتدایی، چگونگی خواندن را یاد گرفته باشند. هدف سیاسی I E A ارتقای سطح یادگیری در درون نظام‌های آموزشی جهان و بهبود سیاست‌ها و برنامه ریزی‌های آموزشی مربوط به فرایند تدریس و یادگیری است.
همان‌طور که در چارچوب پرلز 2001 توصیف شده است، اهداف خواندن (خواندن برای تجربه ادبی، خواندن جهت کسب و به‌کارگیری اطلاعات) و فرایندهای درک مطلب (تمرکز به اطلاعات صریحا بیان شده و بازیابی آن‌ها، دستیابی به استنباط‌های روشن، تفسیر و تکمیل ایده‌ها و اطلاعات، بررسی و ارزیابی محتوای زبان و عناصر مربوط به متن) پایه و اساس طرح پرلز در ارزیابی کتبی توانایی دانش آموزان محسوب شده و عادت‌های خواندن (جنبه رفتارها و نگرش‌های خواندن) و محیط یادگیری با استفاده از پرسش‌نامه‌های پیشینه‌ای چهارگانه معلم، دانش آموزان، اولیا و مدرسه سنجیده می‌شود.
در بخش آزمون سواد خواندن، بیش از نیمی از پرسش‌ها به صورت پاسخ‌های تشریحی (پرسش‌های پاسخ‌ساز) و بقیه از نوع چند گزینه‌ای و پاسخ کوتاه است. معمولا هر یک از اهداف خواندن با نوع مشخصی از متون در ارتباط است؛ به عنوان مثال خواندن برای تجربه ادبی اغلب از طریق داستان به دست می‌آید؛ در حالی‌که معمولا خواندن در جهت کسب و به کارگیری اطلاعات با مقالات اطلاع‌رسانی و متون آموزشی میسر می‌شود.
خواندن بیشتر کودکان در سنین اولیه بر انواع متون ادبی و روایی متمرکز است. در پرلز 2001، متون ادبی، داستان یا حکایتی در قالب داستان کوتاه است. متون اطلاعاتی در پرلز شامل موارد اطلاعاتی کوتاهی همراه با متن، نقشه، تفسیر، نمودار و عکس بود که بر اساس موضوع یا تسلسل زمانی دسته‌بندی شده‌اند.
در هریک از متن‌های ادبی و اطلاعاتی سؤال‌ها طوری طراحی شده که چهار فرایند اصل درک مطلب در خواندن را اندازه گیری کردند. بررسی‌ها نشان می‌دهد جایگاه ایران در پرلز 2001 از میان 35 کشور شرکت‌کننده در رتبه 32 و در پرلز 2006 از میان 45 نظام آموزشی جهان در رتبه 40 قرار گرفته است. این در حالی است که رتبه کشور ایران نسبت به پرلز 2001 نه‌تنها کاهش نیافته است؛ بلکه اندکی پیشرفت را نشان می‌دهد.
عملکرد ضعیف دانش آموزان ادامه دارد
متوسط عملکرد دانش آموزان ایران در پرلز 2001 از 214 به 241 در پرلز 2006 ارتقا یافته است. (میانگین جهانی در هر دو مطالعه پرلز 500 است.) عملکرد دانشآموزان در پرلز 2006 در متون اطلاعاتی با میانگین 420 و در متون ادبی با میانگین 426 تفاوت شش‌نمره‌ای را نشان می‌دهد.
هر چند عملکرد تمام دانشآموزان در متون ادبی در پرلز 2001 و پرلز 2006 نسبت به متون اطلاعاتی پایین‌تر است اما پیشرفت نسبی دانش آموزان را در متون اطلاعاتی در مقایسه با متون ادبی 2006 نشان می‌دهد. تفاوت عملکرد دختران نسبت به پسران در هر دو مطالعه پرلز 2001 و 2006 ناظر بر برتری عملکرد دختران به پسران در همه کشورهای شرکت‌کننده است.
در کشور ایران عملکرد دختران نسبت به پسران در پرلز 2001 با اختلاف 27 نمره (دختران با میانگین 427 و پسران با میانگین 399) و در پرلز 2006 با اختلاف 15 نمره (دختران با میانگین 429 و پسران با میانگین 414) نشان‌دهنده برتری عملکرد دختران در هر دو مطالعه است. نتایج آزمون «پرلز» که به تازگی منتشر شده است، نشان می‌دهد که آموزش در ایران، همچنان دارای کیفیت غیرقابل قبول است.
در این آزمون که به گزارش «تسنیم»57 کشور و 8 ایالت حضور داشته‌اند، دانشآموزان ایرانی در توانایی خواندن، نمره 413 را کسب کردند که در حد معیار بین‌المللی پایین است. ایران جزو کشورهای انتهای جدول در آزمون پرلز است (57 کشور شرکت‌کننده) و کشورهای اردن، مصر، مراکش و آفریقای جنوبی بعد از ایران قرار دارند. در آزمون پرلز 2021، معیار بین‌المللی پیشرفته (امتیاز 625)، معیار بین‌المللی بالا (امتیاز 550)، معیار بین‌المللی متوسط (امتیاز 475)، معیار بین‌المللی پایین (امتیاز 400) مدنظر است.
از کشورهای همسایه ایران، ترکیه، آذربایجان، عربستان، امارات، بحرین، قزاقستان و قطر حضور داشتند؛ کشورهای سنگاپور با نمره 587، ایرلند 577، هنگ‌کنگ 573 و روسیه 567 در صدر جدول قرار دارند. این رسانه اما یافته‌های دیگری از آزمون «پرلز» را هم منتشر کرده است که راوی وضعیت کنونی سیستم نظام آموزشی ایران است؛ مثلا اینکه ترکیه با نمره 496، قطر 485، امارات 483، بحرین 458، عربستان 449، آذربایجان، 440، ازبکستان 437 و عمان 429 در مقایسه با ایران وضعیت بهتری دارند.
دختران دانش‌آموز تقریبا در همه کشورها میانگین پیشرفت بالاتری نسبت به پسران داشتند؛ البته آذربایجان و ایران نسبت به سال 2016 افت داشتند. در ایران نمره دختران 422 و نمره پسران 405 است. 46 درصد دختران ایرانی نمره 422 و 54 درصد پسران نمره 405 را کسب کردند؛ اما در میانگین بین‌المللی 49درصد دختران نمره 509 و 51 درصد پسران نمره 493 را کسب کردند. در ایران، یک درصد دانشآموزان به معیار پیشرفته (625)، 7 درصد به معیار بالا (550)، 29 درصد معیار متوسط (475) و 59 درصد به معیارپایین (400) دست می‌یابند.
قابل ذکر است که نمره 400 حداقل معیار و پایین‌ترین سطح انتظارات خواندن است و تلاش کشورها باید رساندن تمام دانشآموزان به این معیار باشد؛ همچنین سنگاپور بیش از یک‌سوم (35 درصد) دانشآموزان کلاس چهارم خود را به سطح پیشرفته می‌رساند.
کرونا و افت تحصیلی دانشآموزان
شیوع کرونا و فراگیرشدن بیماری کووید 19، یکی از مهم‌ترین مسائلی بود که باعث شد در سال‌های گذشته دانشآموزان ایرانی با افت تحصیلی چشمگیری مواجه شوند و علی‌رغم برگزاری کلاس‌های جبرانی و سعی در جبران این عقب‌ماندگی‌ها نتوانستند خودشان را بالا بکشند.
در این مطالعه به بررسی تأثیر همه‌گیری کرونا بر روند یادگیری دانشآموزان اشاره شده است. بر این اساس دوسوم کشورهای شرکت‌کننده در آزمون پرلز 2021 در بین سال‌های 2016 تا 2021 کاهش متوسطی در عملکرد دانشآموزان داشتند و این نشان‌دهنده تأثیر منفی گسترده این بیماری بر پیشرفت خواندن دانشآموزان در کلاس چهارم دبستان است.
در سراسر کشورها فقط 14 درصد از دانشآموزان کلاس چهارم در سال تحصیلی 2020-2021 در مدارسی شرکت کردند که عملکرد عادی آن‌ها تحت‌تأثیر همه‌گیری کرونا قرار نگرفت. در مقابل، 47درصد به مدت «بیش از 8 هفته» آموزش آن‌ها تحت تأثیر قرار گرفته است. 10 درصد از دانشآموزان در مدارسی بودند که «کمتر از 2 هفته» آموزش تحت‌تأثیر همه‌گیری کرونا قرار گرفته است.
این دانش آموزان محروم!
عـدم دسترسی بسیاری از دانشآموزان به کیفیت بالای آموزش به دلیل قرار‌گرفتن در پایگاه‌های اجتماعی و اقتصادی پایین، یکی از مشکلاتی است که باعـث عــقب‌مــانـدگی تـحصـیلی شده است؛ به طوری‌که در سطح بین‌المللی، به‌طور متوسط، 30درصد از دانشآموزان دارای امکانات اجتماعی و اقتصادی خانوادگی «بالاتر»، 48 درصد «متوسط» و 22 درصد با امکانات خانوادگی «پایین‌تر» طبقه‌بندی شدند.
در سطح بین‌المللی، نتایج نشان می‌دهد که تفاوت زیاد 86 امتیاز در میانگین پیشرفت خواندن بین دانشآموزان با سطح اجتماعی و اقتصادی «بالاتر» خانوار و سطح «پایین‌تر» وجود دارد (543 در مقابل 457). از نمونه دانشآموزان ایرانی 7 درصد در گروه بالا، 37 درصد متوسط و 55 درصد در دسته پایین قرار گرفته‌اند. دانش‌آموزانی که به لحاظ اجتماعی‌اقتصادی در گروه بالا قرار دارند، نمره 493 و آن‌هایی که در گروه پایین اقتصادی و اجتماعی قرار دارند، نمره 381 و در گروه متوسط نمره 445 کسب کرده‌اند.
دانش‌آموزانی که در مدارسی با نسبت‌های بالاتر دانشآموزان ثروتمند تحصیل می‌کنند، نسبت به دانش‌آموزانی که در مدارسی با نسبت دانشآموزان مرفه اقتصادی کمتری تحصیل می‌کنند، پیشرفت خواندن بیشتری دارند. 29 درصد دانشآموزان ایرانی در مدارس مرفه، 21 درصد در مدارس متوسط و 50 درصد در مدارس محروم تحصیل می‌کنند. از سوی دیگر، اما کیفیت پایین مدارس به ویژه مدارس دولتی موضوع دیگری است که شاید در کسب این نمره توسط دانشآموزان ایرانی، مؤثر باشد؛ مدارسی که معمولا دانشآموزان آن نمی‌توانند شانه به شانه سایر دانش‌آموزانی که در مدارس دیگر تحصیل می‌کنند، حرکت کنند و همواره از خود ضعف نشان می‌دهند.
براوردها نشان می‌دهد که این دانشآموزان، سهم بسیار اندکی در موفقیت‌های تحصیلی دارند. نتایج کنکور سال قبل نیز آخرین هشدار درباره اوضاع نامناسب مدارس دولتی به لحاظ سطح کیفی بود؛ به گونه‌ای که بیش از 70درصد رتبه‌های برتر کنکور 98 در رشته‌های ریاضی، تجربی و انسانی دانشآموزان مدارس سمپاد هستند، سهم غیردولتی‌ها 14 درصد و نمونه‌دولتی‌ها 13 درصد است و در این میان جای مدارس دولتی عادی خالی بود.
علاوه بر این و براساس بررسی‌ها در آموزش و پرورش بودجه فعلی فقط برای تحت پوشش قرار دادن 60 درصد دانشآموزان است. با اینکه یکی از بند‌های برنامه ششم توسعه، ارتقای جایگاه آموزش و پرورش به مثابه مهم‌ترین نهاد تربیت نیروی انسانی است و در قانون اساسی کشورمان هم به آموزش رایگان تأکید زیادی شده است، اما آن‌طور که رسانه‌ها گفته‌اند در سال 98، ۱۳/۹ درصد از بودجه عمومی کشور، به وزارت آموزش و پرورش تعلق گرفت؛ در حالی که این بودجه در بسیاری از کشورها حداقل بین ۲۰ تا ۲۵ درصد از اعتبارات کشور را شامل می‌شود.
بنا به نظر مسئولان، همین بودجه اندک هم همیشه با یک سوم کسری بسته می‌شود؛ به طور مثال در سال ۹۸، با کسری ۱۵ هزار میلیارد تومانی روبه‌رو بود. همچنین سرانه دانش آموزان ایران، ۶۰۰ دلار است. در حالی که میانگین سرانه دانش آموزان کشورهای جهان، ۹۳۱۳ دلار است. یعنی در سایر کشورها، دولت ۱۵ برابر بیشتر از ایران، هزینه صرف دانش‌آموزانش می‌کند. رقمی که اوج بی‌توجهی را نسبت به مقوله آموزش و پرورش نشان می‌دهد.
جالب است بدانید که سرانه دانشآموزان ایرانی، حتی از کشورهای آفریقایی که آخرین رتبه‌های مدارس جهان هستند نیز کمتر است. مثلا آفریقای جنوبی سالانه به ازای هر دانش‌آموز ۳۳۷۱ دلار هزینه می‌کند؛ اما در ایران سرانه هر دانش‌آموز فقط ۶۰۰ دلار است!
از آموزش غافل شده‌اند!
محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزشی در گفتوگو با «اصفهان‌زیبا» عدم توجه به آموزش و پرورش در کشور را دلیل اصلی وضعیت کنونی نظام آموزش می‌داند و می‌گوید: «ایران در چند سال گذشته روند رو‌به‌پایینی را در چنین آزمون‌هایی پشت سر گذاشته است. البته باید توجه داشت که برخی از کشورها مثل چین در یک مقطع زمانی برای دستیابی به نتایج بهتر برنامه ریزی می‌کنند و سیاست‌های آموزشی را تغییر می‌دهند.»
آن‌طور که او می‌گوید: «نتایج این آزمون‌ها اما حکایت از این دارد که نه تنها در ایران بلکه در خیلی از کشورهای دیگر سیستم آموزشی ناکارآمد است و باید در راستای کیفیت‌بخشی به آن تلاش کنند. متأسفانه آموزش در کشور ما در اولویت قرار نگرفته است و مسئولان این امر را در دستیابی به توسعه چندان مؤثر نمی‌دانند و برای نیل به توسعه بیشتر ترجیح می‌دهند از منابع استفاده کنند.
همین هم شده است که آموزش حتی به اهداف سنتی خود نیز نتوانسته دست یابد؛ درحالی‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد بدون بهره‌وری از نیروی انسانی دستیابی به توسعه ناممکن است؛ البته شاید برخی از کشورها بدون توجه به این مسئله توانسته‌اند به توسعه دست یابند؛ اما این توسعه قطعا پایدار نخواهد بود.»
به گفته این کارشناس آموزشی، این آزمون نتایج مثبتی هم دارد؛ مثلا اینکه نشان می‌دهد کودکان و نوجوانان ایرانی به کتاب‌خوانی علاقه دارند؛ اما از آنجا که آن‌ها این رویکرد را از خانواده‌هایشان وام گرفته‌اند، معمولا پس از اینکه وارد جامعه می‌شوند میل به کتاب‌خوانی در آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.»
او در لابه‌لای حرف‌هایش به مقایسه ایران با کشورهای توسعه‌یافته‌ای مثل آمریکا نیز می‌پردازد و می‌گوید که آموزش علی رغم توسعه‌یافتگی این کشورها نتوانسته در آنجا نیز امری موفق باشد: «کشوری مثل آمریکا نیز در آزمون پرلز رتبه قابل قبولی را کسب نکرده است؛ درحالی‌که این کشور از نظر اقتصادی در جایگاه خوبی قرار دارد و پیشرفت تکنولوژی و فناوری در آن هویداست.»
