به گزارش اصفهان زیبا؛ بسیاری از کشورهای پیشرفته امروزه با استفاده از روش‌های نوین اکتشاف و استخراج از معادن خود بهره‌برداری می‌کنند و از این رو این بخش نقش مهمی در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی آن‌ها دارد.
این موضوع در ایران برعکس است. متأسفانه به دلایل بسیاری بخش معدن در اقتصاد ایران اهمیت خود را از دست داده و کمتر در این بخش سرمایه‌گذاری می‌شود.
بر اساس گزارش اخیر بانک مرکزی (تحولات بخش واقعی اقتصاد ایران در نیمه نخست سال 1402) سهم استخراج معدن در تولید ناخالص داخلی (بر حسب قیمت‌های جاری) در بهار سال جاری 2.3درصد و در تابستان نیز 2.1درصد بوده است.
سهم این بخش در شش‌ماه سال جاری 2.2درصد گزارش شده؛ این در حالی است که سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی نسبت به مدت مشابه سال قبل تقریبا ثابت بوده و تغییر چشمگیری نداشته است. قابل‌توجه است که سهم این بخش در رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت سال 95 در دوسال اخیر (به‌غیراز تابستان سال گذشته که 0.1درصد بوده) صفر بوده؛ این در حالی است که ایران ازجمله کشورهایی است که معادن ارزشمندی دارد و بهره‌برداری بهینه از این معادن می‌تواند موجب افزایش سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران شود.
وضعیت معادن در استان اصفهان
بر اساس آخرین آمار رسمی منتشر شده در تابستان 1402، 880 معدن فعال در استان وجود دارد که تعداد این معادن نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1.3درصد افزایش پیدا کرده است.
میزان برداشت از معادن استان با رشد 28.3درصدی نسبت به تابستان سال گذشته نیز به 11هزار و 550هزار تن رسیده است. قابل‌توجه است که در تابستان سال جاری نسبت به بهار میزان برداشت از معادن استان 450هزار تن کاهش پیدا کرده است.
در تابستان 1402 تعداد پروانه‌های بهره‌برداری هشت فقره گزارش شده که بیانگر کاهش 20درصدی نسبت به تابستان 1401 است.
میزان سرمایه‌گذاری در این بخش نیز به 418هزار و 439میلیون ریال گزارش شده که نسبت به بهار 1402 کاهش 26درصدی را تجربه کرده است.
تعداد اشتغال با توجه به پروانه‌های بهره‌برداری صادره 57 نفر گزارش شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش 12.3 درصد را ثبت کرده است.
گفتنی است که تعداد اشتغال از این حیث نسبت به بهار سال جاری نیز نزدیک به 36درصد کاهش پیدا کرده (این شاخص در بهار سال جاری 97نفر بود). ذخایر معادن بهره‌برداری با توجه به پروانه‌های صادره نیز پنج‌هزار و 646هزار تن گزارش شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز کاهش 30.9درصدی را به ثبت رسانده است. همان‌طور که از آمار معادن در استان مشخص است، وضعیت این بخش از اقتصاد در اصفهان مانند کل کشور قابل‌قبول نیست.
اما علت اصلی سهم تقریبا صفر استخراج معدن در تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران و وضعیت نامناسب معادن در استان اصفهان چیست؟ معضلات اصلی معادن و معدن‌داران در کشور کدم‌اند؟ راهکار بهبود وضع موجود چیست؟ به گفته کارشناسان و فعالان معدن در کشور، سرزمین ایران با توجه به وضعیت جغرافیایی ظرفیت‌های فراوانی در ذخایر معدنی دارد؛ اما به دلایلی تاکنون آن‌طور که باید، به این ظرفیت پرداخته نشده است. به‌عبارت‌دیگر، هنوز معادن و ظرفیت‌های بسیاری در ایران وجود دارد که تاکنون بکر و دست‌نخورده باقی مانده‌اند.
یکی از عناصری که احتمال داده می‌شود در بخش‌هایی از کشور به علت وجود منابع اصلی آن وجود داشته باشد، عنصر استراتژیک لیتیوم است که در بسیاری از صنایع مانند هواپیماسازی کاربرد دارد.
متأسفانه تاکنون اقدام جدی برای اکتشاف این عنصر صورت نگرفته است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده اصفهان نیز ظرفیت اکتشاف معادن سنگ‌آهن و مس را دارد؛ زیرا از گذشته‌های بسیار دور شواهدی دال بر فعالیت این معادن تاکنون در این استان به چشم می‌خورد.
اما نکته مهم‌تر از اکتشاف این معادن، گسترش صنایع فولادی در استان کم‌آب اصفهان است که باید از این اقدام جلوگیری شود. در مجموع اکتشاف معادن جدید نیازمند دانش اکتشاف روز و ماشین‌آلات و زیرساخت‌های جدید است که متأسفانه به علت محدودیت‌های ارزی در حال حاضر از این امکانات محروم هستیم.
یکی دیگر از پاشنه آشیل‌های معادن در کشور نیروی کار باتجربه و کارآزموده است. بر اساس پیگیری‌های صورت‌گرفته، یکی از معضلات معدن‌داران فقدان کارشناس ماهر در حوزه معدن است.
متأسفانه تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مربوط به معدن بسیار بیشتر از تعداد معادن فعال در کشور است. اغلب این فارغ‌التحصیلان در زمینه معدن بی‌تجربه هستند.
یکی دیگر از مشکلاتی که موجب عدم پیشرفت این بخش از اقتصاد شده، نبودسرمایه‌گذاری است.
به گفته معدن‌داران، به دلیل ریسک‌های زیاد معدن و آن هم در اقتصاد ایران، کمتر کسی حاضر به سرمایه‌گذاری در معادن کشور خواهد شد. علاوه بر این موارد، نبود شفافیت و داده‌های تخصصی در این بخش از دیگر مشکلاتی از است که فعالان معدن از آن‌ها به‌عنوان موانع سرمایه‌گذاری در معدن نام می‌برند.
به‌دلیل بررسی چالش‌ها و یافتن راهکار برای رفع مسائل حوزه معدن و معدن‌داری در ایران و اصفهان، میزگردی با حضور منصور قربانی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران و رئیس انجمن زمین‌شناسی کشور، رضا اسلامی کارشناس زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و حسام‌الدین فرهادی نایب رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی اصفهان در «روزنامه اصفهان» برگزار شد که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
حسام‌الدین فرهادی، نایب رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی اصفهان: راهبری در حوزه اکتشاف معادن در کشور باید به چه صورت باشد تا بتوان از ثمرات این بخش در آینده استفاده کرد؟ وضعیت اکتشاف عناصر استراتژیک مانند لیتیوم، نیکل و کبالت در استان و کشور چگونه است؟
منصور قربانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران: هر عنصری مسائل و روش اکتشافی خود را دارد. درمورد لیتیوم، نیکل و کبالت تاکنون اقدام جدی در کشور صورت نگرفته است.
در دنیا معمولا دو منبع برای لیتیوم موردنظر است؛ یکی پگماتیت‌ها و دیگری شورابه‌ها که هر دو این منابع در ایران وجود دارد. به نظر می‌رسد پگماتیت‌های ایران آنچنان توان لیتیوم‌زایی نداشته باشند.
البته در نقاطی پگماتیت‌هایی وجود داشته که توان لیتیوم‌زایی را دارا بودند؛ اما غالبا این ویژگی را ندارند. در مجموع، فعالیت اکتشافی در سطح کشور صورت نگرفته است.
در استان اصفهان که بخش‌هایی از آن مثل خوروبیابانک و جندق دارای شورابه‌ها هستند می‌طلبد که در این مناطق اقدامات اکتشافی صورت گیرد و احتمال زیاد اکتشاف در این مناطق می‌تواند نتایج خوبی به همراه داشته باشد.
ماجرای معدن لیتیوم همدان چیست؟ به گفته برخی مسئولان این معدن در برخی شاخص‌ها رتبه اول جهان را دارد. آیا این جمله را تأیید می‌کنید؟
قربانی: کسب رتبه اول جهان در خصوص معدن لیتیوم همدان نادرست است. در این معدن ابتدا گزارش کشف لیتیوم در همدان ارائه شد. این معدن نوع خاصی از لیتیوم را دارد که استحصال آن نسبت به انواع دیگر این عنصر مشکل‌تر بود. در زمینه استحصال لیتیوم در ابتدای راه هستیم و زیاد نمی‌توان این موضوع را بزرگ کرد و درمجموع اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاده است.
وقتی صحبت از کشفیات در معدن لیتیوم همدان می‌شود، این‌گونه به نظر می‌رسد که هشت میلیون تن لیتیوم در همدان کشف شده؛ درصورتی‌که از هشت میلیون تن کانسنگی صحبت می‌شود که 0.2 پی پی‌ام است. نظر شما دراین‌باره چیست؟
قربانی: کانسنگی که از آن صحبت می‌شود، معمولا نرخ اقتصادی آن حدود 60 تا 80 پی پی‌ام است که معدن مربوط در همدان نیز تقریبا همین حدود است؛ منتها قیمت تمام‌شده نوع لیتیوم همدان برای استحصال متفاوت است. با روندی که وجود دارد به نظر می‌رسد در آینده نزدیک نمی‌توان به استحصال این عنصر امید داشته باشیم.
فرهادی: پیش‌قراولان اکتشاف لیتیوم در دنیا کدام کشورها هستند؟ در آینده عناصر لیتیوم، نیکل و مس در بحث انرژی بسیار کاربردی هستند. پیشروهای اکتشاف این عنصرها کدام کشورها هستند؟
قربانی: سوخت‌های فسیلی در ایران و جهان رو به اتمام نیستند؛ ولی مشکل آن است که گازهای گلخانه‌ای به وجود می‌آورند و به همین علت تلاش می‌شود تا از این عناصر کمتر استفاده شود و گمان می‌شود در آینده نزدیک کشورهایی که در حال استخراج و بهره‌برداری از این منابع هستند با مشکل تولید و بازار مواجه خواهند شد. نیکل در سرزمین‌هایی مثل کانادا، آمریکا و روسیه بیشتر است.
درمورد لیتیوم هم کشورهای غربی، آمریکا و چین دارای ذخایر قابل‌توجهی هستند. همه کشورها، به‌خصوص کشورهای صنعتی، اهمیت لیتیوم و فلزات کمیاب دیگر را متوجه شده‌اند و در فکر اکتشاف و فراوری این عناصر هستند.
با توجه به زمین‌شناسی ایران احتمال وجود لیتیوم در کشور ما وجود دارد؛ ولی هنوز اقدام جدی صورت نگرفته است.
در اکتشاف به‌خصوص معادن بیشترین تمرکز روی فلزات مخصوصا سنگ‌آهن است. به نظر شما اکتشاف کدام تیپ کانساری فلزی یا غیرفلزی در اصفهان اولویت دارد؟
قربانی: اصفهان با توجه به وسعت و صنعتی‌بودن آن، جایگاه معدنی خوبی دارد. چندین کارخانه بزرگ فولادی در استان وجود دارد؛ اما خود استان تأمین‌کننده سنگ‌آهن نیست و از استان‌های هم‌جوار مانند یزد سنگ‌آهن را تأمین می‌کند.
صنعت فولادی و آهنی در صورتی در اصفهان توسعه پیدا کرده که این صنایع باید در نقاطی بنا شود که تراکم جمعیت کمتر و آب زیادتری داشته باشند. از این نظر بهترین نقطه کشور برای توسعه و احداث صنایع آهنی و فولادی، سواحل مکران است.
در خصوص ذخایر معدنی تعداد محدودی سنگ‌آهن در اصفهان وجود دارد و اگر برنامه‌های اکتشافی در استان وجود داشته باشد اکتشاف سنگ‌آهن در اصفهان محتمل است. البته ذخایر دیگری مانند طلا در محدوده موته و خوروبیایانک وجود دارد و این معادن در حال تولید هستند؛ همچنین دیگر ذخایر قابل‌توجه مس نیز در این استان وجود دارد که برخی از این ذخایر مس به‌عنوان محصول جنبی دارای طلا نیز هستند.
عناصر سرب و روی در نخلک اصفهان نیز وجود دارد و شواهد نشان می‌دهد که این معدن دارای حدود سه‌هزار سال قدمت و در حال فعالیت است.
بنابراین استان اصفهان سابقه معدنی کهنی دارد؛ به‌عنوان‌مثال تال مسی و مس کنی در این استان سابقه حداقل پنج‌هزارساله و اریسمان کاشان نیز قدمت چندهزارساله دارد. تمدن سیلک نیز شواهدی از به‌کارگیری مس دارد؛ بنابراین استان از گذشته خیلی دور منابع فلزی سرشاری داشته و اکنون نیز دارد. منتها نیاز به اکتشاف بیشتر است. البته باید در این راه به محیط‌زیست توجه شود.
روش‌های نوینی که در دنیا برای اکتشاف استفاده می‌شود کدام‌اند؟
قربانی: هر ماده معدنی روش اکتشاف خاص خود را دارد. متخصصان امر با روش‌های روز اکتشاف دنیا آشنا هستند. منتها در اغلب روش‌ها نیاز به دستگاه‌های پیشرفته وجود دارد که واردات آن‌ها ارزبر است و بخش خصوصی ما در خرید این ماشین‌آلات و دستگاه‌ها از کشورهای پیشرفته عقب است.
مشکل دیگر، آن است که مدت‌زمان پروژه‌ها در بخش معدن و زمین‌شناسی کوتاه است و مهندسان مشاور پس از انجام پروژه‌های شش‌ماهه و یک‌ساله نمی‌توانند نیروی زبده پرورش دهند.
در صنایع عمرانی و سدسازی مهندسان و کارشناسان حرفه‌ای‌تری داریم؛ چون مدت‌زمان پروژه‌ها در این صنایع طولانی‌تر است و کارشناسان آزموده و حرفه‌ای‌تر خواهند شد. از سوی دیگر به ماشین‌آلات صنعتی روز نیاز داریم. در ایران چند نوع ماشین تولید می‌شود؛ ولی متأسفانه ماشین‌آلات زیربنایی و عمرانی و معدنی ساخته و تولید نمی‌شود یا تعداد آن بسیار ناچیز است.
فرهادی: اکتشاف و ظرفیت‌های معدنی اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رضا اسلامی، کارشناس زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی: اصفهان در معادن نمی‌تواند به غنای یزد و کرمان باشد؛ اما چهار نقطه ساختاری در اصفهان وجود دارد. اصفهان بعد از انقلاب اولین استانی است که یک معدن پورفیری به اسم کهنگ با برآورد ظرفیت 178میلیون تن در آن اکتشاف شد؛ در صورتی که چادرملو، سنگان، گل‌گهر و سرب و روی مهدی‌آباد همه به قبل از انقلاب برمی‌گردد.
ذخایر چشمگیری در اصفهان وجود ندارد؛ اما نیمچه ذخایری مانند آهن بند نرگسی با ذخیره 20میلیون تن، مس ماهور اردستان، طلای کوه دم با ذخیره دومیلیون تنی و کال کافی در اصفهان وجود دارد و به لحاظ ظرفیت‌های فلزی و آهنی توانسته رتبه چهارم کشور را کسب کند.
متأسفانه اکتشافات ما اصولی نبوده و مردم و معدن‌داران اکتشاف را به چشم هزینه می‌بینند؛ در حالی که اساس معدنکاری اکتشاف درست و اصولی است. صرفا عادت کرده‌ایم آنچه را می‌بینیم برداشت کنیم و هنوز در اکتشافات عمیق ورود نکرده‌ایم. اکثر وسعت استرالیا دشت است؛ اما بیشترین معادن را در این کشور داریم و هر وقت اراده کند قیمت سنگ‌آهن را در دنیا تغییر می‌دهد. این مهم دلیلی جز اکتشافات عمیق در این کشور ندارد.
فرهادی: گلوگاه‌ها و ریسک‌های قبل از اکتشاف در ایران کدام‌اند؟
اسلامی: آنچه در چندسال اخیر در خصوص گواهی کشف معادن فلزی اتفاق افتاده، بیانگر تفاوت ایران با سایر کشورهاست. ایران در زمینه وجود کارشناس اکتشاف کشور فقیری است. سازمان زمین‌شناسی که موضع حاکمیتی در خصوص اکتشاف دارد ضعیف عمل کرده و دانشگاه نیز در این زمینه عملکرد مناسبی نداشته است. متأسفانه دانشجویان رشته معدن بازار کار مناسبی ندارند و باید برای این خصوص اقدامات جدی صورت گیرد.
حسام‌الدین فرهادی، نایب رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی اصفهان: آیا سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو رسالت حاکمیتی خود را به‌درستی انجام داده‌اند؟
منصور قربانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران: سازمان زمین‌شناسی نسبت به سایر سازمان‌های حاکمیتی، سازمان موفقی بوده است.
یک مسئله کلی در اکتشاف وجود دارد. حدود 40درصد از تولید ناخالص داخلی کشور وابسته به علوم زمین است. اگر اکتشاف نفت و گاز نباشد، نمی‌توانیم انرژی خودمان را تأمین کنیم و حتی از آن درآمد به دست بیاوریم.
وقتی 40درصد از تولید ناخالص داخلی کشور وابسته به علوم زمین است. باید در دانشگاه و سایر بخش‌ها برای آن هزینه کرد؛ درصورتی‌که این اتفاق نمی‌افتد. دلیل این اتفاق و نادیده‌گرفتن بخش معدن در اقتصاد آن است که بانک مرکزی سهم معدن در GDP را یک‌درصد اعلام کرده و مسئولان به‌اندازه سهم یک‌درصدی آن در تولید ناخالص داخلی به آن نگاه می‌کنند.
فرهادی: آیا دسترسی عموم برای استفاده از گزارش‌ها، داده‌ها و اطلاعات زمین‌شناسی در کشور آزاد است؟
رضا اسلامی، کارشناس زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی: در دوره‌ای مسئولان امر دستور دادند تا اطلاعات مذکور در دسترس عموم قرار گیرد؛ ولی اکنون مشخص نیست که اطلاعات اجرای طرح تحول در کشور در دسترس عموم قرار می‌گیرد یا خیر.
سازمان زمین‌شناسی مجری طرح تحول است. در این طرح تمامی مناطق کشور زون‌بندی شده است.
25 برگ نقشه در استان خراسان جنوبی، 37 برگ نقشه در استان کردستان و آذربایجان شرقی، 27برگ نقشه در استان قم و مرکزی و بخشی از استان اصفهان و 20 برگ نقشه در استان یزد انجام شده و طی آن مکان‌های پرظرفیت شناسایی و به ایمیدرو معرفی خواهد شد. در این طرح مشخص خواهد شد که هر محدوده در چه عنصری ظرفیت دارد.
این اقدامات انجام شده؛ اما در سازمان زمین‌شناسی انگیزه مالی برای فعالیت وجود ندارد. امروزه رانندگان اسنپ درآمد بیشتری از یک دکتری زمین‌شناسی دارند و این امر موجب بی‌انگیزگی کارشناسان سازمان شده و به همین علت اکتشاف در کشور با مشکل مواجه شده است.
فرهادی: بسیاری از سازمان‌ها فعالیت اکتشافی کرده‌اند؛ اما هیچ‌کدام اطلاعاتی به بخش خصوصی نداده‌اند. یکی از مسائل مهم برای فعالان بخش خصوصی امنیت سرمایه‌گذاری است. در دنیا به این صورت است که در اکتشاف تا مرحله پی‌جویی با دولت است؛ چون ریسک بالایی دارد و در مراحل بعد بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری ورود پیدا خواهد کرد. نظر شما دراین‌باره چیست؟
قربانی: وظیفه سازمان زمین‌شناسی تهیه اطلاعات پایه است و تنها اکتشاف نیست.
یکی از اطلاعات پایه‌ای که تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی با مقیاس‌های مختلف است و هرچه این مقیاس بزرگ‌تر می‌شود، اطلاعات نیز جزئی‌تر و دقیق‌تر خواهد شد.
این اطلاعات و نقشه‌ها با هزینه‌های بسیار ناچیز در اختیار عموم قرار می‌گیرد و این هزینه به حساب دولت واریز می‌شود و درآمدی برای سازمان زمین‌شناسی ندارد؛ بنابراین اینکه سازمان زمین‌شناسی اطلاعات را در اختیار عموم و بخش خصوصی قرار نمی‌دهد، درست نیست.
این نقشه‌ها نیز تنها برای اکتشاف کاربرد ندارد و در زمینه‌های سدسازی و جاده‌سازی و انتخاب مسیر برای عبور دکل‌های برق نیز استفاده می‌شود. سازمان زمین‌شناسی وظایف دیگری مانند پهنه‌بندی زلزله‌ها را نیز دارد. دسترسی به مرکز و پایگاه داده‌ها و اطلاعات در سازمان زمین‌شناسی نیز آزاد است؛ ولی اطلاعات بیشتر و جزئی‌تر باید توسط استفاده‌کنندگان خریداری شود که مبلغ آن بسیار ناچیز است.
اسلامی: داده‌های زمین‌شناسی و نقشه در دسترس عموم است؛ اما داده‌های اکتشافی و گزارش‌های ژئوشیمیایی امثال آن در اختیار عموم و بخش خصوصی نیست. افرادی بر اساس همین گزارش‌ها و استفاده از رانت اطلاعاتی معادن بسیار خوبی کشف کردند و صاحب معدن شدند. این داده‌ها در یک فضای برابر در اختیار عموم قرار نگرفته است.
قربانی: این نقشه‌های ژئوشیمی در سازمان زمین‌شناسی وجود دارد و هر کس مراجعه کند، در اختیار او قرار خواهد گرفت و سازمان منفعتی از این اقدام کسب نمی‌کند. البته وظیفه آن هم تهیه این نقشه‌هاست. مشکلی در کشور و میان دانشجویان وجود دارد و آن است که فارغ‌التحصیلان ما نمی‌دانند که آمار، داده‌ها و اطلاعات مختلف را کجا می‌توانند پیدا کنند؛ همچنین این قشر با وظایف سازمان زمین‌شناسی آشنا نیستند؛ بنابراین قسمتی از ضعف ما در بخش اکتشاف ناآگاهی فعالان این حوزه از وجود داده‌های مختلف است.
مورددیگر آن است که بودجه سازمان زمین‌شناسی برای حقوق کارمندان خود خرج می‌شود و این سازمان اعتباری برای اکتشاف ندارد.
متأسفانه حقوق کارشناسان سازمان زمین‌شناسی با کارشناسان ایمیدرو و شرکت نفت اختلاف چشمگیری دارد و این اختلافات موجب کاهش انگیزه کارکنان سازمان زمین‌شناسی شده است.
فرهادی: پایگاه ملی داده چند سال در دسترس نبوده و اکنون هم که در دسترس قرار گرفته بسیار از اطلاعاتی که در گذشته در این سامانه وجود داشته، پیدا نمی‌شود. حاکمیت باید راهکاری برای سرمایه‌گذار در نظر بگیرد تا ریسک او را کاهش دهد. دولت یا دولت‌ها برای کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری و حمایت از بخش خصوصی چه اقداماتی انجام دادند؟
اسلامی: سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی رانت‌های بزرگی به نام پهنه‌های اکتشافی دارند که بخش خصوصی از آن محروم است.
اگر بخش خصوصی محدوده‌ای فلزی را در اختیار داشته باشد، نهایت دوسال و نیم فرصت دارد تا اکتشاف را انجام دهد؛ اما ایمیدرو و سازمان انرژی اتمی در این زمینه محدودیتی ندارند.
قربانی: بخش خصوصی در زمینه معدن در کشور وجود ندارد و تمام ذخایر بزرگ در کشور را دولت‌ها راه‌اندازی کرده‌اند. فولادی‌های بزرگ نیز در اختیار دولت هستند و بخش خصوصی در معدن جایگاه خاصی ندارد. سازمان انرژی اتمی وظیفه اکتشاف اورانیوم را بر عهده دارد و دلیل ندارد تمام کشور را بلوکه کند و در فعالیت سایرین مانع‌تراشی کند. تولید در بخش معدن بسیار دشوار است و نیاز به حمایت دارد؛ اما متأسفانه هیچ شخص و ارگانی از آن حمایت نمی‌کند.
قانون معادن باید اصلاح و به بخش خصوصی در این قانون نگاه ویژه شود. وزارت صمت نیز باید در قسمت اعطای مجوزات مختلف ورود کند تا دشواری‌های بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این بخش را کاهش دهد.
فرهادی: بخش خصوصی به علت ریسک زیاد در بخش معدن اجازه بزرگ‌شدن نداشته؛ اما بااین‌وجود در سالیان اخیر بسیاری از شرکت‌ها به این بخش وارد شدند و حتی از این اقدام به علت ریسک‌ها و مجوزهای گوناگون از سازمان‌های مختلف پشیمان هستند. متأسفانه از تمامی ظرفیت‌هایمان استفاده نمی‌کنیم. در استان اصفهان بین دو تا سه‌هزار دانش‌آموخته معدن و زمین‌شناسی داریم و به دلایل مختلف از این افراد استفاده نمی‌شود و در سازمان نظام مهندسی فعالیت می‌کنند. مورد دیگر کمبود نیروی کار و نیروی متخصص در بخش معدن است. پیشنهاد شما برای افزایش استفاده از ظرفیت سازمان نظام‌مهندسی و محدودیت‌ها چیست؟
قربانی: نظام‌مهندسی معدن در کشور نزدیک به 40هزار نفر عضو دارد. تعداد آن‌ها به‌مراتب از تعداد معادن کشور بیشتر است؛ بنابراین برای همه این افراد شغل وجود ندارد. افراد عضو این سازمان باید به معادن مشورت دهند و متأسفانه در این زمینه نیز ضعیف عمل می‌کنند.
علت آن است که درس‌هایی که دانشجویان رشته معدن در دانشگاه می‌خوانند، در محیط کار استفاده نخواهد شد.
به‌نوعی دانشگاه و صنعت در دو راه جداگانه حرکت می‌کنند؛ به همین علت نظام مهندسی آموزش‌های کاربردی به اعضای خود ارائه می‌دهد تا موردتوجه بخش خصوصی و معدن قرار گیرند. بنابراین دانش‌آموخته‌ها برای بخش معدن و زمین‌شناسی باید آموزش ببیند و اطلاعات و مهارت‌های مفید در اختیار اعضای خود قرار دهند و نظام‌مهندسی بدون نگاه به کسب درآمد باید این اقدام را انجام دهد.
اسلامی: متأسفانه یک اتفاق از اساس اشتباه برای نظام‌مهندسی رخ داد و این اتفاق آن بود که معدن‌داران را مجبور کردند که باید یک مسئول فنی در معدن خود استخدام کنند.
صاحبان معدن حقوقی که به مسئول فنی پرداخت می‌شود را پول زور تلقی می‌کنند و مسئول فنی هم غالبا اشراف کامل به حوزه معدن و معدنکاری ندارد و نمی‌تواند مشاوره بدهد؛ همچنین جایگاه نظام‌مهندسی نادرست تعریف شده است؛ چون نظام مهندسی موظف شده برای خود درآمدزایی کند.
فرهادی: پیشنهاد برای بهبود وضعیت سازمان نظام‌مهندسی چیست؟
اسلامی: احترام مسجد را باید متولی نگه دارد. وقتی مسئولان نظام‌مهندسی احترامی برای خودشان قائل نباشند، نمی‌توان وضعیت نظام‌مهندسی را بهبود بخشید. اکنون نظام‌مهندسی اصفهان با کمیسیون معدن اتاق بازرگانی اصفهان توافق کردند تا با استفاده از ظرفیت اتاق، آموزش‌های کاربردی در اختیار اعضای نظام‌مهندسی قرار داده شود؛ ولی آیا خود نظام‌مهندسی می‌تواند اعضای خود را برای استفاده از این آموزش‌ها تشویق کند؟ در پاسخ باید گفت که نظام‌مهندسی در این مورد توانمند نیست؛ چون جزیره‌ای عمل می‌کند و رابطه مهم‌تر از ضابطه است. باید در نظام‌مهندسی خانه‌تکانی شود و جراحی باید از داخل خود نظام‌مهندسی آغاز شود.
قربانی: این مسائل در بسیاری از بخش‌های کشور وجود دارد. باید اقداماتی انجام شود تا وقتی مسئول فنی از نظام‌مهندسی در معدن مستقر می‌شود، معدن‌دار گمان نکند که پول زور پرداخت می‌کند. به‌نوعی این مسئول فنی و نظام‌مهندسی واقعا باید به معدن‌دار کمک کند و مشاوره درست بدهد که راهکار آن آموزش است.
متأسفانه فردی که پروانه اکتشاف معدن مس می‌نویسد، برای معدن گچ هم پروانه می‌نویسد! در این مورد چند سال گذشته سازمان برنامه و بودجه تصمیم گرفت روش‌های اکتشاف هر ماده معدنی را استانداردسازی و برای هر ماده معدنی مراحل مختلف اکتشاف را به‌صورت یک کتابچه تخصصی تدوین کند. تعداد محدودی از این کتابچه‌ها چاپ شد که نظام‌مهندسی از این اقدام اطلاعی ندارد.
این کتابچه‌ها باید به تعداد چاپ شود و در اختیار تمام افراد قرار گیرد تا شخصی که می‌خواهد پروانه اکتشاف برای مس بنویسد جزئیات کار را بداند. تعداد افرادی که آموزش تخصصی این کار را می‌بینند نیز باید محدود باشد تا این اقدام به‌خوبی و باکیفیت انجام شود؛ به‌عنوان‌مثال در یک استان 10 نفر در معادن مس، 15 نفر در معادن آهن، همچنین استان‌هایی مثل بوشهر که مس ندارند باید تعدادی را در بخش گچ و سلستین و فسفات در نظام‌مهندسی تربیت کند و گزارش‌ها و آموزش‌ها را رایگان در اختیار فراگیران قرار دهد.
برای اینکه نظام‌مهندسی از نظر درآمدی موفق باشد، باید بر اساس قانون معادن، بخشی از حقوق دولتی خود را صرف امور پژوهشی کنند. معادن کوچک و بزرگ می‌توانند بخشی پژوهشی تأسیس کنند و نظام‌مهندسی را به‌عنوان مجری این بخش انتخاب کنند. نظام‌مهندسی نیز بخشی از بودجه‌ای که صرف امور پژوهشی می‌کند را از آن خود کند تا بتواند درآمدزایی داشته باشد.
فرهادی: یکی از مشکلات بخش اکتشاف این است که بعضی به اسم محیط زیست در فعالیت معدن اختلال ایجاد و به‌نوعی اخاذی می‌کنند. همچنین فرمانداران و شوراهای شهر انتظارات گوناگونی از معادن دارند.
قربانی: مسئولان محیط‌زیست باید در سطح ملی عمل کنند؛ ولی این سازمان از منابع طبیعی تنها معدن را می‌بینند و روی آن نظارت دارد؛ در صورتی که سخت‌گیری باید در تمامی بخش‌ها انجام شود.
کسی که پروانه اکتشاف می‌نویسد باید چگونگی اصلاح محیط‌زیست هم در پروانه لحاظ کند و یک کارشناس محیط‌زیستی باید آن را تأیید کند و بعد از آن سازمان محیط‌زیست نباید مشکلی در روند کار معدن ایجاد کند.
اسلامی: اگر فقط معدن‌های آهکی تعطیل شود، نزدیک به 60درصد صنایع بزرگ کشور خواهد خوابید. هنوز جایگاه معدن در کشور شناخته نشده است و اگر به آن بها داده می‌شد اکنون وضعیت معادن این نبود. منابع طبیعی برای جلوگیری از گرد و خاک صحراها و مناطق بیابانی را مالچ‌پاشی می‌کرد؛ در صورتی که نمی‌دانست این مالچ چه بلایی سر خاک آن منطقه می‌آورد. مورد دیگر درخت‌های تاغ است که به‌شدت مکش آب دارند و در استان هرجا از این درخت‌ها باشد، کنار آن‌ها شکاف فرونشست قابل‌مشاهده است.
شرکت‌ها و معادن بسیاری در استان وجود دارد که مسائل محیط زیستی را رعایت و حتی برای بهبود آن نیز تلاش می‌کنند؛ اما این اقدامات اطلاع‌رسانی نمی‌شود تا دیگران هم ازاین‌گونه اقدامات انجام دهند.
