به گزارش اصفهان زیبا؛ 17 مرداد روز خبرنگار است. در سال 77 مصادف با چنین روزی محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی به همراه ۸ نفر از کنسولگری ایران در مزارشریف افغانستان به شهادت رسیدند.
به این بهانه به سراغ مجموعه رویدادهای اکران و نقد فیلم «قرار تماشا» رفتیم. «قرار تماشا» به دنبال تبیین است: تبیین نظام‌های سیاسی. تماشاگران در این نشست‌ها چگونگی شناخت یک نظام سیاسی را تجربه خواهند کرد.
قرار تماشا؛ از شروع تا به امروز
چهارشنبه‌ها عصر در حوزۀ هنری، گذر سعدی، یا همان «قرار تماشا» چه خبر است؟
ظاهرش این است که عده‌ای قرار گذاشته‌اند بنشینند و فیلم‌های مهم سینما را از کلاسیک تا مدرن تماشا کنند و درباره‌اش حرف بزنند. ولی خُب روحی دارد که آن را از کلیشه‌ها متمایز می‌کند. ماجرا چیست؟
«محمدقاسم تولایی‌فرد» مسئول برگزاری این نشست‌ها است و حامد واعظ‌پور، رسول احمدی، مهدی کوچک‌زاده، عادل شکیبایی، علی منصوری، امیر آقادادی، حدیثه هادیان و سیده انسیه هادی نیز او را در این مسیر یاری می‌کنند.
«قرار تماشا» فصل اول نشست‌های خود را با گوشه چشم به «جهاد تبیین»، به انعکاس فیلم‌هایی با موضوع اهمیت رسانه‌ها و بازنمایی زشت و زیبای خبرنگاری در سینمای غرب برگزار کرده است.
تولایی‌فرد با هیجان از آغاز «قرار تماشا» پس از برگزاری جشنواره فیلم عمار می‌گوید: «عمار در زمان جنگ صفین ماهیت حکومت علی و معاویه را برای لشکریان تبیین می‌کرد و فرق میان اسلام علی و اسلام معاویه را بیان می‌کرد. تبیین چه می گوید؟ مگر تبیین روشنگری نیست؟ مگر با تبیین تفاوت میان دو چیز آشکار نمی‌شود؟
راستش را بخواهید خودمان نمی‌دانستیم ولی اختتامیه جشنواره فیلم عمار پایان کار تیم ما نبود، بلکه آغازی بود برای راه پر پیچ و خمی که هم اکنون در آن قرار گرفتیم.
مخاطبان ما ابتدا در کنار هم به تماشای فیلم می‌نشینند و در ادامه همه با هم راجع به فیلم گفت وگو می‌کنیم. انتخاب فیلم به گونه‌ای است که ذهن مخاطبین را درگیر کند و افراد مملو از سؤالات گوناگونی بشوند که هر لحظه به دنبال پاسخ آنها هستند. قرار تماشا قصد دارد عقبه فکری و نظری تمدن غرب را آنچنان روشن کند که هر کس آن را ببیند بر علیه دشمن قیام کند.»
سایر اعضای گروه نیز به درخواست ما درخصوص اهداف و رسالت این پروژه اینگونه پاسخ می‌دهند:
* اول بدانیم که پدیده‌ای به نام فیلم و سینما را به انحای مختلف می‌شود بررسی کرد. می‌توان وجوه فرمی آن را بررسی کرد که فیلمنامه‌اش چطور است؟ محصول کدام کمپانی است؟ کارگردانش کیست؟ و این چیزهایی که معمول است.
منتها در قرار تماشا، قرار این است که هر فیلم یک پیام بسیار مهم دربارۀ هستی و انسان و زندگی در بر دارد. سینما در غرب اصلاً شوخی نیست. شوخی نیست که توان ده‌ها هزار نفر به همراه میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری، برای هدفی کم‌مایه صرف شود. هر فیلم، حرفی بنیادین دربارۀ انسان و زندگی‌اش در بر دارد.
در قرار تماشا می‌خواهیم ببینیم پیام فیلم به عنوان یک پدیدۀ فوق‌العاده جدی تمدن فراگیر بشری، چیست و دربارۀ آن بحث کنیم.
* مفاهیمی چون رسانه، تبلیغات، حکمرانی، دموکراسی و مافیا، جعبه سیاه‌هایی هستند که ما هر روزه آنها را بکار می‌بریم ولی کاری به درونیات این مفاهیم نداریم چرا که نیازی به گشودن، بازخوانی و بررسی آنها احساس نمی‌کنیم؛ ولی زمانی که بحرانی شکل می‌گیرد و متوجه ناکارآمدی ساختارهای موجود می‌شویم زمان آن فرا می‌رسد که این ارابه‌ها را متوقف کنیم و جعبه سیاهشان را بگشاییم.
در این موقعیت لازم است ببینیم در هر یک ازاین واژه‌ها چه تعریفی نزد ما موجود است و با توجه به شرایط زمان، به بازتعریف آنها بپردازیم تا بتوانیم با ایجاد تغییراتی در تعریف و کارکرد آنها، مشکلات اساسی که موجب بروز مسئله و بحران شده است را کشف کنیم و بتوانیم برای آینده‌اش بیندیشیم.
جهاد تبیین و یک نسل فیلم‌بین
* در برهه‌ای از زمان قرار داریم که با دهه‌های گذشته متفاوت است. امروز از نوجوان ۱۲، ۱۳ ساله تا بالاتر صاحب فکر و ایده هستند و خواهان فراهم کردن محیطی برای یک زندگی بهتر. جوان و نوجوان امروز ما بسیار باهوش‌تر و مطالبه‌گرتر از گذشته ظاهر شده و همین باعث می‌شود که کار کردن سخت‌تر باشد چرا که عیب‌ها را هرچند کوچک می‌بینند و می‌خواهند که هرچه سریع‌تر آنها اصلاح شوند.
در این دوره که اینترنت در دسترس همه قرار دارد، آنها با دیدن شگفتی‌هایی در غرب، خواستار زندگی‌ای به سبک غربی هستند و خب حق هم دارند، چه کسی می‌تواند بگوید امکانات، علم، رفاه و غیره را دوست ندارد؟ اما مسئله این است که آیا واقعا چیزی که فضای مجازی به ما نشان می‌دهد حقیقت ماجراست؟ یا نه اصلا مسیر درست همین است؟ یا می‌خواهند ما باور کنیم که مسیر درست این است؟
* فرصت ما به قدری کوتاه است که توان تجربه مستقیم و آزمون و خطای همه مسائل را نداریم؛ پس اگر می‌خواهیم جامعه‌ای از هر نظر عالی داشته باشیم باید بتوانیم بهترین استفاده را از تجربه‌های دیگران داشته باشیم و با همفکری و صحبت پیرامون مسائل سعی در پیدا کردن بهترین راه حل داشته باشیم.
ما با دیدن فیلم‌ها و بررسی آنها و شنیدن نظرات مختلف افراد می‌توانیم دید وسیعی به مسائل پیدا کنیم و مسائل را از زاویه‌ی دیگری بررسی کنیم. مسئله مهم دیگر این است که همیشه در برابر حق، باطلی هست که سعی در نابودی حق دارد؛ ما باید بتوانیم این باطل را بشناسیم و نگذاریم از راه‌های مختلف ما را نابود کند.
به‌طور مثال چیزی که امروزه باعث خمودگی افراد (در هرجای دنیا) می‌شود، پمپاژ ناامیدی است. ما با ندیدن خود و ندیدن پیروزی‌ها، انگیزه‌ای برای انجام کاری نداریم؛ پس باید مدام به هم یادآوری کنیم که، جامعه‌ی تو، اگرچه گاهی کمبودهایی داشته اما پیشرفت‌هایی هم داشته است، باید آنها را نشان جوان‌ها و نوجوان‌هایمان بدهیم.
نباید اجازه دهیم دست‌آوردهایمان کوچک یا غلط فهم شود. البته این بدان معنی نیست که کاستی‌ها را نادیده بگیریم و برای بهبودی آنها تلاش نکنیم، قطعا ما هم در خیلی از زمینه‌ها مسیر را غلط رفته‌ایم اما مسئله این است که در تمام نقاط دنیا مشکلات خودشان را دارند و اگر ما به خودمان باور نداشته باشیم، چگونه می‌خواهیم پیشرفت کنیم؟
قدرت تفکر و تشخیص
* قرار تماشا برای من محلی است که می‌توان در آن قدرت تفکر و تشخیص را یاد گرفت. دیکته کردن فقط اثری چند روزه برای فرد دارد و وقتی افراد در معرض هجوم اخبار و شبهات قرار بگیرند تمام مسائل فراموش می‌شود. اما وقتی به آنها قدرت تفکر داده باشیم به راحتی توانایی تشخیص خوبی از بدی را دارند و دیگر نمی‌توان با اطلاعات غلط ذهن‌ها را منحرف کرد.
جنود عقل و جهل و جنگ جهانی رسانه‌ای
* قرار تماشا به دنبال آن است که واقعیت‌های مهم دموکراسی غربی را به تصویر بکشد. شناخت این واقعیت‌ها به تماشاگر کمک خواهد کرد از جامعه خود در برابر جهل به خوبی دفاع کند.
اگر می‌خواهید از ملت ایران در جنگ جهانی رسانه‌ای محافظت کنید تماشای این فیلم‌ها درس‌های بسیار مهمی برای شما خواهد داشت. سینمای جهان تصویر مفیدی برای مردم ایران است. این تصویر مردم ایران را هشیار خواهد کرد.
در ادامه به معرفی فیلم‌های اکران شده در فصل اول قرار تماشا و سؤالات مطرح شده در این رویداد می‌پردازیم:
1- فیلم «منشی همه‌کاره او» یا «دستیار تمام وقت- 1940» (His Girl Friday)
والتر برنز یک روزنامه‌نگار حرفه‌ای است و زن سابق او که همکار او بوده است تصمیم می‌گیرد پیش او برگردد تا خبر نامزدی‌اش را با مردی به نام بروس به او بدهد. ولی این برگشت مصادف با زمانی است که روزنامه درگیر یک خبر داغ می‌شود و والتر از این موضوع استفاده می‌کند تا ازدواج را به هم بزند و…
سؤال قرار تماشا: «هاوارد هاکس» 80 سال پیش درباره رسانه‌های جمعی فیلم ساخته است. چرا روزنامه‌نگاری برای یکی از بهترین فیلمسازان تاریخ سینما مسأله می‌شود؟ او می‌خواهد با نشان دادن زندگی این دختر به ما چه بگوید؟ قرار تماشا یک عملیات است. عملیاتی برای جهاد تبیین.
2- فیلم «تک‌خال در حفره- 1951» (Ace in the Hole)
این فیلم به کارگردانی «بیلی وایلدر» و بازی «کرک داگلاس» در نقش روزنامه‌نگاری بدبین و فرصت‌طلب است که همه چیزش را از دست داده و به دنبال فرصتی است تا دوباره به شغل پیشینش در روزنامه‌ای بزرگ بازگردد.
وی حاضر است برای خبرسازی، جان یک کارگر که در معدنی قدیمی گیرافتاده است را 10 روز به بازی گرفته و پس از یک شوی پولساز رسانه‌ای، موجبات مرگ او را فراهم سازد.
سؤال قرار تماشا: کارگردان می‌خواهد همه مردم دنیا بفهمند رسانه‌های جمعی چگونه جامعه آمریکایی را می‌سازند. اما آیا در غرب کارکنان رسانه‌های جمعی جنایتکارند؟ به هرحال این فیلم یک هشدار واقعی است. آیا تماشای آثار شاهکار سینمای کلاسیک می‌تواند حق را از باطل تبیین کند؟ آیا سینمای آمریکا می‌تواند در جهاد تبیین به ما کمک کند؟ در قرار تماشا به دنبال این هستیم.
3- فیلم «یگان ویژه ۲: دشمن درمیان- 2010» Elite Squad: The Enemy Within
این فیلم واقعیت‌های مهم یکی از شاخص‌ترین کشورهای آمریکای جنوبی (هشتمین اقتصاد بزرگ جهان) را به کمک سینما به تصویر می‌کشد. سرگذشت یک پلیس برزیلی که با فساد پیچیده درگیر است. اما این فساد از بیرون کشور نیست، بلکه انگل‌ها در داخل لانه کرده‌اند. چگونه احزاب فاسد به کمک رسانه‌ها و زورگیری رأی می‌آورند و به حیات خود ادامه می‌دهند؟
سؤال قرار تماشا: جمهوری اسلامی ایران و مردم ایران چگونه می‌توانند به مردم جهان کمک کنند؟ فیلمساز برزیلی چه می‌خواهد و چرا به برزیلِ در سایه نور می‌تاباند تا آن را به ما نشان می‌دهد؟
4- فیلم «دسته جمعی- 2019» (Collective)
حوادث مستند پس از یک آتش سوزی در کنسرتی در رومانی را روایت می‌کند که علاوه بر کشته شدن ده‌ها نفر در آتش‌سوزی، 20 نفر از حادثه‌دیدگان نیز پس از گذشت 1 ماه در بیمارستان جان خود را از دست دادند.
درواقع سیستم پزشکی رومانی نتوانست جلوی عفونت بدن این افراد را بگیرد. یک تیم تحقیقاتی روزنامه رومانیایی، تلاش می‌کند تا کلاهبرداری، فساد سیستماتیک و دزدی مخفی سیستم بهداشت را افشا کند که موجب مرگ هزاران نفر در طی چندین سال شده است.
سؤال قرار تماشا: در این فیلم عملکرد نظام سیاسی رومانی را در حوزه بهداشت و درمان قضاوت کردیم. کدام نظام سیاسی در حوزه بهداشت و درمان در دنیا موفق‌تر است؟ کدام نظام سیاسی می‌تواند به بهترین نحو بهداشت عمومی و خدمات درمانی را برای عموم مردم تأمین کند؟ آیا رسانه‌های جمعی می‌توانند به مردم کمک کنند؟
5- فیلم «لحظه والدو- 2013» (The Waldo Moment)
این فیلم سومین قسمت از فصل دوم مجموعه بریتانیایی «آینه سیاه» است که واقعیت‌های مهم یک دموکراسی را به تصویر می‌کشد. «والدو» شخصیت انیمیشنی فحاشی است که توسط یک کمدین اداره می‌شود و در کنار دیگر نامزدها در انتخابات انگلستان حاضر می‌شود، و با متلک گویی به رقبا، آراء زیادی از مردم را از آن خود می‌کند.
سؤال قرار تماشا: در این قسمت از سریال آینه سیاه، با نیمرخی از دموکراسی روبرو می‌شویم، که سال‌هاست در غرب در پشت چهره زیبایی پنهان مانده است. اینکه مردم به ابتذال و سطحی‌نگری رو بیاورند، آیا فقط درد جامعه انگلستان و غرب است؟ آیا جمهوری اسلامی ممکن است به چنین دردی دچار شود؟ اینکه مردم انگلستان از سیاست‌های مسئولین موجود خسته شده و به یک شخصیت فحاش انیمیشنی رو آورده‌اند، چه پیامی برای مردم ما می‌تواند داشته باشد؟
6- فیلم «نفوذی-1999» (The Insider)
این فیلم با بازی «آل پاچینو» و «راسل کرو»، بر اساس داستان تولید یکی از قسمت‌های برنامه گفتگومحور ۶۰ دقیقه (شبکه سی‌بی‌اس آمریکا) ساخته شده است.
این قسمت 60 دقیقه مربوط به افشاگری «جفری ویگاند» است که اطلاعات و افشاگری‌های مهمی درباره پشت پرده صنعت تنباکو و دخانیات در ایالات متحده را برملا می‌کرد. این قسمت از برنامه با اعمال نظر مدیران شبکه CBS با حذف بخش‌هایی از آن و به صورت مبهم بر روی آنتن رفت.
سؤال قرار تماشا: چرا در جایی که رسانه، وظیفه انتشار حقایق را دارد، خودش عاملی برای کشف نشدن حقایق می‌شود؟ مگر وظیفه رسانه آگاه‌سازی مردم نبود؟ این فیلم برای مردم ایران چه پیامی دارد؟ قدرت و ثروت تا وقتی که به دست مستضعفان عالم نباشد، حتی قوی‌ترین و مستقل‌ترین رسانه‌ها هم با همه ادعا و آرمان‌خواهی‌شان نمی‌توانند جلوی بی‌عدالتی بایستند.
7- فیلم «پیغام‌رسان را بکش-2014» (kill the messenger)
«گری وب» خبرنگار یک روزنامه نه‌چندان‌سرشناس به نام مرکوری نیوز، در جریان تحقیق روی یک پرونده فروش مواد مخدر، متوجه وجود پرونده‌ای درباره نقش دولت آمریکا در ورود کوکائین به این کشور می‌شود.
با پی‌گیری قضیه متوجه نقش سازمان سیا در ورود مواد مخدر به آمریکا و اختصاص درآمدش به نفع گروه‌های شورشی در نیکاراگوئه می‌شود.
او مقالاتی در این رابطه می‌نویسد که باعث غوغای بسیاری شد. ولی در ادامه به او اتهام دروغ‌پراکنی زده شده و تحت فشار قرار می‌گیرد تا آنجا که ناچار به کناره‌گیری از حرفه‌اش می‌شود.
سؤال قرار تماشا: انتشار چنین خبری در آمریکا، با اینکه مردم این کشور را به خشم آورد، ولی هیچ‌گاه نتوانست سیستم آمریکا را از پا در آورد… چرا؟!
8- فیلم «خزنده شب» یا «شبگرد-2014» (Nightcrawler)
ستاره فیلم «جیک جیلنهال» در نقش یک خبرنگار است که از صحنه‌های تصادف و جرم و جنایت در لس‌آنجلس فیلمبرداری می‌کند و آنها را به شبکه‌های اخبار تلویزیونی می‌فروشد. گاه برای جذاب شدن تصاویر، خود نیز دست به قانون‌شکنی می‌زند.
سؤال قرار تماشا: چرا مردم جهان نباید احساس امنیت کنند؟ چرا رسانه‌های جمعی ترس را در اذهان عمومی تقویت می‌کنند؟ چرا در یک جامعه جرم و جنایت ارزش خبری دارد؟ چرا رسانه‌ها با شکوه و جذابیت بالا جرم و جنایت را منعکس می‌کنند؟
9- شروع فصل جدید «قرار تماشا»
(این داستان ادامه دارد…)
