به گزارش اصفهان زیبا؛ اگر به دوره ریاست جمهوری باشد، چندین رئیس‌جمهور، اگر به دوره شورای شهر باشد، چندین شورا و شهردار، اگر به سال باشد چندین سال است که صحبت از خدمات الکترونیک برای ارگان‌های دولتی و حاکمیتی مطرح شده و کار در این زمینه شروع شده و بسیاری از خدمات الکترونیکی شده است.
اما متأسفانه همچنان سایت‌ها و نرم‌افزارهای دولتی و حاکمیتی با مشکلات بدیهی و جدی ظاهری و فنی روبه‌رو هستند؛ مشکلاتی که معمولا در سایر نرم‌افزارهای موفق موجود در بازار یافت نمی‌شود.
هرچند این یک مشکل سراسری است، اگر این مشکل در شهری مانند اصفهان که در این زمینه پیشرو بوده و شهرداری به‌خصوص در ادوار اخیر به مسئله دولت الکترونیک و شهر الکترونیک التزام داشته، برطرف شود و تبدیل به نقطه قوت آن گردد، می‌تواند الگویی مناسب برای سایر شهرها و کل کشور شود.
به‌عنوان نمونه سراغ اپلیکیشن اصلی شهرداری اصفهان یعنی «اصفهان من» رفتیم. نرم‌افزاری که شهرداری در آن تلاش کرده اصل یکپارچگی را رعایت کند و خدمات مختلف شهر در آن گردآوری شود تا از سردرگمی برای شهروندان در استفاده از خدمات الکترونیک کاسته شود.
این اپلیکیشن درواقع یک سوپر‌اپلیکیشن برای تجمیع خدمات مختلف مرتبط با شهر است. از سوت زنی و افشای فساد تا جانمایی پارکینگ‌های سطح شهر جزو امکاناتی است که برای این نرم‌افزار در نظر گرفته شده است.
برای تجربه این نرم‌افزار به سراغ کافه‌بازار در اندروید رفتیم. ۱۰ هزار نصب و امتیاز ۳.۶ از ۵ آماری است که در کافه‌بازار قابل‌مشاهده است. هرچند امتیاز نرم‌افزار پایین است، تعداد نصب این نرم‌افزار نشان می‌دهد شروع خوبی در استفاده از این نرم‌افزار صورت گرفته است و برای شروع، آمار قابل قبولی است.
اولین نکته درباره اپلیکیشن «اصفهان من» این است که این نرم‌افزار یک اپ PWA است که ترجمه آن «وب اپلیکیشن پیش‌رونده» می‌شود.
درواقع می‌توان نرم‌افزارهای اندروید را به دو دسته تقسیم کرد؛ یکی نرم‌افزارهایی که درنهایت به بسته‌های Java تبدیل می‌شوند، مستقیم توسط گوشی اجرا می‌گردند و اصطلاحا به آن Native هم می‌گویند و نوع دوم که در سال‌های اخیر معرفی شده PWA که در حقیقت صفحات وبی هستند که به‌واسطه مرورگر اجرا می‌شوند، اما تلاش می‌کنند ازنظر ظاهری شبیه همان نرم‌افزارهای نوع اول باشند.
چنین نرم‌افزارهایی به دلیل محدودیت‌هایی که دارند کمتر مورد استقبال قرار گرفته‌اند و معمولا به‌عنوان یک گزینه اضافه برای سایت‌های پربازدید در نظر گرفته می‌شوند تا در هزینه‌های تولید نرم‌افزار جداگانه صرفه‌جویی شود.
به‌صورت کلی نرم‌افزارهای PWA در مقایسه با نرم‌افزارهای Native تجربه کاربریِ خوبی به مخاطب ارائه نمی‌دهند و به همین دلیل کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند.
اپلیکیشن «اصفهان من» یک PWA است که درواقع یک وب‌اپلیکیشن است، نه یک نرم‌افزار اختصاصی اندروید.
دلیل محبوبیت این نوع نرم‌افزارها در ایران این است که چون آن‌ها به‌واسطه مرورگر اجرا می‌شوند، می‌توانند در پلتفرم‌های گوناگون مانند اندروید و IOS به‌عنوان یک نرم‌افزار گوشی همراه در نظر گرفته شوند و ضمن کاهش هزینه توسعه مجدد، مسئله تحریم را مخصوصا در مورد سیستم‌عامل IOS برطرف می‌کند؛ چراکه نرم‌افزارهای ایرانی، مخصوصا حاکمیتی در بازار اصلی نرم‌افزار این سیستم‌عامل در موارد متعدد شامل تحریم می‌شوند؛ ازاین‌رو این نرم‌افزار هم‌زمان در اندروید و IOS قابل‌استفاده است؛ ولی بسیار بهتر می‌شود اگر برای هر سیستم‌عامل نسخه‌ای جداگانه توسعه داده شود.
پس از نصب و ورود به نرم‌افزار در همان ابتدا با خطای «دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نیست» مواجه شدیم که درواقع به خاطر استفاده از فیلترشکن و مسئله Iran Access بود.
متأسفانه مورد دیگری که بسیار در وب‌سایت‌های نرم‌افزارهای دولتی اعم از برخی بانک‌ها مشاهده می‌شود همین مسئله‌ای است که به Iran Access مشهور شده است.
بنا به دلایلی که معمولا مسائل فنی امنیتی مطرح می‌شود، دسترسی به این خدمات از آی‌پی‌های غیر ایرانی محدود شده است با این که از نگاه فنی موارد امنیتی باید از روش‌های کارآمدتر برطرف شود، نه کاهش دسترسی و سخت‌تر شدن کار.
به بیان ساده‌تر، اگر شما در کشور دیگری باشید مثلا برای زیارت به کربلا رفته باشید، از دسترسی به خدمات «از راه دور!» دولتی محروم می‌شوید. موردی که احتمالا در هیچ وب‌سایت خدماتی و هیچ کشور دیگری یافت نمی‌شود و با فلسفه خدمات الکترونیک در تضاد است و نوعی خودتحریمی است.
البته همان‌طور که بیان شد، این مسئله در مورد سایت دانشگاه‌ها، خدمات بانکی و سایر موارد دولتی قابل‌مشاهده است. در اینجا نیز اصفهان می‌تواند با برطرف کردن این محدودیت به سایر بخش‌ها نشان دهد با توسعه صحیح می‌توان خدمات را بدون محدودیت در اختیار همه قرارداد.
پس از قطع فیلترشکن ابتدا نرم‌افزار صفحه اول را نمایش داد و چند لحظه بعد به‌طور اتوماتیک به صفحه ثبت‌نام رفت که همین مسئله انتقال بعد از نمایش صفحه اصلی یکی دیگر از مشکلات ظاهری نرم‌افزار بود.
در قسمت ثبت‌نام که ظاهر چندان جذابی هم ندارد باید تاریخ تولد و کد ملی را وارد کنید. البته این‌که در این مرحله اطلاعات کمی برای احراز هویت نیاز است بسیار قابل‌تقدیر است؛ زیرا در اکثر موارد شاهد هستیم نیاز است چندین مرحله احراز هویت انجام شود؛ اما در این نرم‌افزار این امر صرفا با کد ملی و تاریخ تولد قابل انجام است و نیاز به واردکردن اطلاعاتی که بارها یک شهروند در نرم‌افزارهای مختلف وارد کرده است، نیست.
صفحه ورود تاریخ تولد به‌هم‌ریخته شده است. روزهای ماه بدون فاصله کنار یکدیگر قرار دارند و در پایین صفحه یک ماه قمری هم دیده می‌شود که قاعدتا نباید نشان داده شود؛ چون هیچ قابلیتی برای تنظیم تاریخ تولد به ماه قمری وجود ندارد.
پس از واردکردن کد ملی و انتخاب تاریخ تولد در آن صفحه به‌هم‌ریخته با چند گزینه ثبت و استعلام و اضافه روبه‌رو می‌شوید.
با زدن استعلام با یکی دیگر از مشکلات عجیب نرم‌افزاری روبه‌رو شدیم که کمی نگران‌کننده است؛ زیرا ازنظر فنی نشان می‌دهد اصول اولیه امنیتی در نظر گرفته نشده است و خطایی که به کاربر نشان داده می‌شود آدرس دقیق یک پوشه در سرور اصلی است!
«Could not find D:\Website\ISFSSO.Citizen\SandbodAutorize.txt»
نمایش چنین پیام خطایی بدون انجام هیچ کار خاصی و صرفا به‌وسیله فشردن یک کلید، نشان می‌دهد روند نامناسبی برای توسعه این نرم‌افزار یا زیرساخت‌های آن انتخاب شده و اصول امنیتی استاندارد رعایت نشده است.
پس از ثبت‌نام ناموفق به صفحه اول برنامه رفتیم. زبان طراحی نرم‌افزار قدیمی و اصطلاحا از رده خارج شده است.
اصول طراحی نرم‌افزارهای مدرن در آن رعایت نشده و احتمالا نرم‌افزار، طراح UX و UI نداشته است. چیزی که امروزه در ساده‌ترین نرم‌افزارهای تجاری رعایت می‌شود و واقعا سؤال بسیار جدی را مطرح می‌کند که چرا چنین امر بدیهی در طول توسعه این نرم‌افزار رعایت نشده و از یک رابط کاربری مدرن و استاندارد که طراحی آن هزینه هنگفتی هم ندارد بهره‌مند نشده است.
در صفحه اول لیستی از خدمات قابل مشاهده است که به سراغ آن‌ها رفتیم. اولین بخش سوت‌زنی بود که غیر از مشکلات قبلی و وجود یک تکه آبی‌رنگ بزرگ که بخشی از پایین صفحه را پوشانده بود، به‌ظاهر مشکل دیگری نداشت؛ حتی به‌عنوان مهمان یک گزارش آزمایشی ثبت کردیم که تا مرحله آخر پیش رفت.
وجود چنین امکانی یعنی ثبت سوت‌زنی به‌عنوان مهمان نقطه مثبت این بخش بود؛ زیرا به‌صورت مناسب توضیح داده شده است که ثبت سوت‌زنی همراه با ثبت اطلاعات فرد افشاگر، می‌تواند به روند پیگیری کمک کند؛ بااین‌حال چنین امکانی بدون ثبت اطلاعات هویتی نیز مقدور بود که نشان می‌دهد سیاست‌گذاری درستی در این زمینه صورت گرفته است.
خدمت بعدی «درخواست از شهرداری اصفهان» بود که این خدمت و خدمات دیگری مثل «ملاقات با مدیران مناطق»، «ملاقات مردمی شهردار اصفهان»، «مردم سلام»، «تخلفات ساختمانی»، «تخلفات شهری»، «مجوز مراسمات» و «اجرای تبصره ۶» همه به صفحه‌ای منتقل می‌شد که دو گزینه داشت؛ «ورود از طریق دولت من» و «ثبت‌نام همکاران» که قاعدتا شهروندان باید از گزینه اول استفاده کنند که در هیچ‌کدام از این خدمات این گزینه کار نکرد و عملا تمام آن خدمات بی‌استفاده بود.
البته اگر مشکل این مورد یعنی ورود به‌وسیله «دولت من» برطرف شود، گام بسیار مهم و خوبی در یکپارچگی خدمات دولتی است؛ چرا که مدت‌ها یکپارچه سازی خدمات دولتی حتی در لایه وزارتخانه‌ها زمان برد، اما شهرداری اصفهان در ابتدای شروع این مسیر، یکپارچگی خدمات و اتصال به دولت الکترونیک را در نظر گرفته است. تا اینجای کار از ۲۳ خدمت قابل مشاهده در این صفحه هفت خدمت غیر قابل استفاده بود.
خدمت دیگری که در این صفحه به چشم می‌خورد نرخ‌نامه میوه و تره‌بار است که با وجود ظاهر بسیار نامناسب و غیرمدرن آن حداقل برعکس خدمات قبلی کار می‌کرد؛ البته بعد از مشاهده یک لودینگ و رسیدن به صد در صد آن هم برای یک لیست ساده و از رده خارج شده. البته همین امکان ساده می‌تواند کمک کند تا از بسیاری از تخلفات به‌واسطه خود شهروندان جلوگیری شود.
شاید لازم است همین‌جا درباره از رده خارج‌شده کمی صحبت کنیم. امروزه طراحی ظاهر نرم‌افزار در دو حوزه UI و UX تعریف می‌شود. مورد اول در حوزه ظواهر بصری مانند رنگ و زوایای گوشه‌ها و … و مورد دوم درباره تجربه کاربری و این‌که کجا از چه چیزی استفاده شود است.
درنهایت این دو تلاش می‌کنند کاربر استفاده راحت و دلپذیری از نرم‌افزار داشته باشد و حتی اگر تجربه دیجیتال کمی داشته باشد، به‌راحتی بتواند از نرم‌افزار بهترین استفاده را ببرد.
هر دو این موارد بر اساس دستگاهی که قرار است نرم‌افزار در آن استفاده شود (برای مثال مانیتور کامپیوتر یا صفحه گوشی) استانداردگذاری شده و نرم‌افزارهای امروزی تلاش می‌کنند این استانداردها را رعایت کنند. اما بسیاری از نرم‌افزارهای دولتی و ارگانی مانند همین نرم‌افزار «اصفهان من» هیچ توجهی به این امر بدیهی در تولید نرم‌افزار نداشته‌اند.
علاوه بر عدم رعایت استانداردها که مواردی مشخص و تعیین‌شده است، در طراحی سلیقه‌ای هم کوتاهی شده و در قسمت‌های مختلف بدسلیقگی‌های بسیاری مشاهده می‌شود؛ هرچند این امر یک مسئله فنی و علمی است، نه سلیقه‌ای.
به سراغ خدمات دیگر مانند رویدادها و پارکینگ‌ها و … رفتیم. مکان‌هایی برای هر مورد روی نقشه نشان داده می‌شد. اما در رویدادها توضیحی وجود نداشت که چه رویدادی و در چه زمانی و با چه مخاطبی در مکان نشان داده‌شده روی نقشه برگزار می‌شود.
در مواردی مثل پارکینگ هم بااینکه روی نقشه مکان پارکینگ مشخص بود، گزینه مسیریابی با خطای «مکان‌یاب تلفن همراه غیرفعال است» روبه‌رو می‌شد. بااینکه هم مکان‌یاب فعال بود و هم از تنظیمات اجازه استفاده از مکان‌یاب داده شده بود. یعنی عملا پنج خدمت دیگر هم علاوه بر آن هفت خدمت قبلی کارکرد خیلی مفیدی نداشتند.
در قسمت مسجد، غیر از جدولی از مساجد با گزینه نمایش روی نقشه (که قاعدتا انتظار می‌رود همان نقشه نشان داده شود و همه مساجد روی نقشه مشخص باشد) می‌توانستید به لیست بازار مرکزی گل و گیاه و بازارهای روز کوثر دسترسی داشته باشید که معلوم نبود چرا در قسمت مسجد قرار گرفته است. البته مسیریابی هیچ‌یک هم کار نمی‌کرد.
یک منوی همبرگری هم در این نرم‌افزار وجود دارد که با زدن بر روی آن به شکل بسیار کند و با انیمیشنی همراه با گیرکردن بازمی‌گردد که ازآنجا می‌توانید نسخه اندرویدی را دانلود کنید که در واقع همین نرم‌افزار است که یعنی از خود این نرم‌افزار، آن را می‌توانید دانلود که البته فایل دانلود شده از خود نرم‌افزار نصب نشد و احتمالا با نسخه موجود در کافه بازار متفاوت است.
یک قسمت اعلان‌ها هم در بالای نرم‌افزار وجود داشت که هرچه تلاش کردم دایره قرمزرنگ آن که نشان‌دهنده وجود اعلان جدید است از روی آن حذف نشد.
در قسمت پایین صفحه یک لوگوی «اصفهان من» هم وجود داشت که با ضربه زدن روی آن به چهار خدمت «پارکینگ»، «پمپ بنزین»، «سرویس بهداشتی» و «تفریح و گردشگری» دسترسی وجود داشت؛ اما آیکون همه آن‌ها کارت‌بانکی بود.
به نظر این سؤال جدی است که چرا فرایند توسعه این‌گونه نرم‌افزارها، فنی و اصولی تعیین نشده که پس از انتشار آن همچنان باگ‌های پررنگ و مشکلات بدیهی زیادی به چشم می‌خورد.
آیا بهتر نیست که اصفهان، به‌عنوان شهری که به هنر مشهور است، در این زمینه هنرمندانه عمل کند و الگوی سایر بخش‌ها در کشور شود؟ چراکه این مسئله مختص اصفهان نیست و بسیاری از سایت‌های دولتی و دانشگاهی با چنین مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
همچنین باید توجه داشت علاوه بر این مشکلات، «اصفهان من» تا اینجا صرفا به‌عنوان یک نرم‌افزار برای ارائه تعدادی خدمت تعریف شده است، در حالی که جا دارد این نرم‌افزار در اصفهان، فراتر از ارائه خدمت بتواند در حوزه محتوا نیز جهت‌دهی مشخصی بر مبنای هویت اصفهان داشته باشد. موضوعی که در گزارش‌های «آینده» به آن خواهیم پرداخت.
