به گزارش اصفهان زیبا؛ زیاده‌روی در مصرف قند و شکر معمولی و افزایش وزن ناشی از آن، عاملی شد تا تولید و استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی در صنعت غذا آغاز شود و از آنجایی که شیرینی این مواد چندین برابر شکر معمولی است، مقدار بسیار کمی از آن را می‌توان جایگزین شکر معمولی کرد.
این‌گونه شیرین‌کننده‌ها همچنین کالری بسیار کمتری نسبت به شکر معمولی دارند و استفاده از این محصولات برای کسانی که می‌خواهند وزن کم کنند و یا در افراد مبتلا به دیابت که می‌خواهند از بالا رفتن قندخون جلوگیری کنند، رایج است اما آیا این باور درست است؟
پاسخ این سؤال را از دکتر پروانه صانعی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان جویا شدیم.
بررسی شیرین‌کننده‌های مصنوعی
افراد بسیاری برای جلوگیری از چاقی به شیرین‌کننده‌های مصنوعی کم‌کالری روی آورده‌اند اما به نظر نمی‌رسد که این شیرین‌کننده‌ها جایگزین سالم‌تری باشند، چراکه خودشان باعث چاقی و انواع بیماری‌ها می‌شوند. افرادی که از مصرف قند پرهیز می‌کنند، دلیلشان این است که قند سرشار از کالری است و می‌تواند باعث چاقی شود اما افرادی هم هستند که مدعی‌اند قند برای سلامتی مضر است، نه فقط به این دلیل که شما را چاق می‌کند، بلکه خودش ذاتاً ماده‌ای خطرناک است که خیلی هم از این نظر به الکل و تنباکو بی‌شباهت نیست.
مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی نظیر ساخارین، با تحریک اشتهای افراد ممکن است حتی در نهایت به افزایش وزن آنان منجر شود.
قند ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که تغییراتی هورمونی را به راه می‌اندازد و در نهایت می‌تواند به احتمال بالاتر باعث بروز بیماری‌های قلبی، سکته و دیابت نوع 2 شود.
البته هنوز این ادعا از نظر علمی کاملاً تأیید نشده است اما مطالعاتی که نشان می‌دهند ادعای خطرناک بودن ذاتی قند واقعیت دارد، رو به افزایش است.
پذیرش این نتایج اما ساده نیست، حتی افرادی که به قوانین مربوط به سلامت عمومی اهمیت می‌دهند، احتمالاً نمی‌توانند بپذیرند که با شیرینی‌ها درست مانند سیگار رفتار شود ولی اگر قند این قدر خطرناک است، گزینه‌های دیگر مانند شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌توانند مشکل را برطرف کنند؟ برخی مطالعات نشان داده‌اند که جایگزین‌های قند همان مشکلات را به دنبال می‌آورند و حتی در مواردی بدتر هم هستند.
مطالعات همه‌گیرشناسی متعددی وجود دارند که نشان می‌دهند در نتیجه مصرف نوشابه‌های رژیمی که منبعی سرشار از شیرین‌کننده‌هاست، خطر سندرم متابولیک(اضافه وزن و چاقی همراه با اختلالات در قند و چربی خون) افزایش می‌یابد اما اینکه چه طور باید این نتایج را تفسیر کرد، هنوز هم روشن نیست.
این مطالعات، از دسته مطالعاتی هستند که رابطه همبستگی را بررسی می‌کنند و به ما نمی‌گویند که چه چیزی باعث چه چیز دیگری شده است.
به عبارت دیگر مشخص نیست که مصرف نوشابه‌های رژیمی باعث سندرم متابولیک شده است یا افراد پس از آنکه مبتلا به اختلالات متابولیک شده‌اند، به سمت مصرف بیشتر نوشابه‌های رژیمی متمایل شده‌اند.
شیرین‌کننده‌های مصنوعی محصولاتی چند میلیون دلاری هستند که خیلی سریع هم رشد کرده‌اند و امروزه در هزاران ماده خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
شیمیدان‌ها با همان اشتیاقی که داروسازان در پی تولید داروهای مؤثر هستند، این شیرین‌کننده‌ها را تولید کردند. اما دیری نگذشت که مشخص شد فواید سلامتی که انتظار می‌رفت با جایگزینی قند کم کالری به دست آیند، در واقعیت به دست نیامده است.
همچنان که آمریکایی‌ها به مصرف شیرین‌کننده‌های بیشتر روی می‌آوردند، اندازه دور کمر آنها همچنان افزایش می‌یافت.
علت این امر مشخص نبود، ممکن است شیرین‌کننده‌ها باعث شده باشند یا اینکه مردمی که بیش از همه مستعد چاقی بودند، سبک زندگی ناسالم‌تری دارند و بیشتر از سایرین شیرین‌کننده مصرف می‌کردند.
مطالعه‌ای 9 ساله در مرکز علوم سلامت دانشگاه تگزاس بر روی 5158 بزرگسال، ارتباط مثبتی را بین مصرف شیرین‌کننده‌ها و چاقی پیدا کرد. محققین این مطالعه گزارش کردند که به نظر می‌رسد شیرین‌کننده‌ها به جای اینکه با چاقی مبارزه کنند، سوخت لازم را برای آن فراهم می‌کنند.
مطالعه دیگری بر روی 6184 بزرگسال ساکن آمریکا مصرف بیشتر نوشابه‌های رژیمی و احتمال بالاتر سندرم متابولیک را مرتبط دانست.
سندرم متابولیک همانطور که اشاره شد، نوعی اختلال فیزیولوژیکی است که منجر به بیماری قلبی، سکته و دیابت نوع 2 می‌شود. این همان اتفاقی است که به دنبال مصرف قند زیاد می‌افتد. اما چرا؟
در مطالعه‌ای در سال 2008 میلادی سویترز و همکاران انجام دادند، به موش‌ها نوعی مکمل ماست خوراندند که با گلوکز یا یک قند ساده یا ساخارین(شیرین‌کننده مصنوعی بدون کالری) شیرین شده بود.
به غیر از این مکمل، موش‌ها غذای معمولی موش می‌خوردند. بعد از مدتی مشاهده شد که موش‌هایی که ساخارین می‌خوردند، چربی بیشتری ذخیره و وزن بیشتری اضافه و کالری بیشتری مصرف کردند.
مطالعه دیگری در سال 2009 همین نتایج را تأیید کرد و نشان داد که حتی وقتی موش‌ها خوردن شیرین‌کننده‌ها را متوقف می‌کنند، روند افزایش وزن غیرعادی آنها همچنان ادامه می‌یابد. بنابراین این مطالعات پیشنهاد کردند که دو مکانیسم می‌تواند در این فرایند مؤثر باشد.
وقتی بدن موش یاد می‌گیرد که مزه شیرین، پیش‌بینی‌کننده خوبی برای میزان کالری وارد شده به بدن نیست، چنانکه در خصوص قند طبیعی باید باشد، بدن به طور خودکار وارد حالت ذخیره کالری می‌شود.
در همین حال، تسریع متابولیسم که به طور عادی وقتی غذاهای پرکالری می‌خوریم اتفاق می‌افتد، فعال می‌شود و به فرآوری آنها کمک می‌کند، فرایندی که ممکن است کند شده باشد. البته همه این آزمایش‌ها روی موش‌ها انجام گرفته‌اند.
دانشمندان گمان می‌کنند که در بدن انسان هم فرایند مشابهی اتفاق می‌افتد، اما هنوز آن را روی انسان‌ها بدین صورت آزمایش نکرده‌اند.
مقدار مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی
گرچه تصور بر این است که جانشین کردن شکر با این مواد به افراد دیابتی در کنترل قندخون کمک می‌کند، ولی باید توجه داشت مواد غذایی همچون آرد، لبنیات و یا میوه هم حاوی قند هستند که می‌توانند قندخون را افزایش دهند.
از طرفی مواد غذایی مرکب، ممکن است حاوی کالری قابل توجهی باشند و این جانشین‌ها، کالری را در همه مواد غذایی به صفر نمی‌رسانند.
در استاندارد مراقبت از بیماران دیابتی سال 2009 انجمن دیابت آمریکا آمده است که مصرف شیرین‌کننده‌های بدون کالری، تا زمانی که در محدوده توصیه شده توسط سازمان غذا و دارو است، امن تشخیص داده شده است.
در آمریکا سازمان غذا و دارو وظیفه نظارت بر این محصولات را بر عهده دارد. این سازمان مصرف برخی شیرین‌کننده‌ها را با توجه به تحقیقات انسانی و یا حیوانی محدود تأیید کرده و مقدار مصرف قابل قبول روزانه آنها را مشخص کرده است.
به دلیل محدودیت این بررسی‌ها، سازمان غذا و دارو امنیت این محصولات را به شکل دوره‌ای بررسی می‌کند.
مقدار تعیین شده توسط سازمان غذا و دارو حداکثر مقدار مصرفی است که برای سلامت ضرری ندارد و در حدود صد برابر کمتر از مقداری است که ممکن است مشکلی برای سلامتی ایجاد کند.
