به گزارش اصفهان زیبا؛ هنر قلمدان‌سازی یکی از ظریف‌ترین هنرهای تجسمی است که در گذشته مورد اقبال زیادی از سوی کاتبان، خطاطان و نگارگران ایرانی قرار می‌گرفت. در گذشته هنرمندان با ساخت قلمدان‌های زینتی و قیمتی، آن‌ها را به‌عنوان کالایی نفیس و گرانمایه به پادشاهان و هنرمندان درباری اهدا می‌کردند. قلمدان ابزاری است که با وجود ساده بودن کارایی آن، به علت فرایند تولید و تزیین، به یکی از گران‌ترین سازه‌های هنری ایران تبدیل شد. نکته جالب این است که اصفهان یکی از پایگاه‌های اصلی این هنر به شمار می‌رود.
هنر قلمدان‌سازی در دوره صفوی و با تهیه قلمدان‌هایی به شیوه پاپیه ماشه به اوج شکوفایی خود رسید. در واقع، قلمدان تا نیم‌قرن پیش از وسایل ضروری خطاطان، نویسندگان و منشیان بود؛ چنانکه در منازل رجال و اشراف همیشه چندین قلمدان نفیس وجود داشت که هنرِ دست هنرمندان طراز اول این فن بود. ارزش قلمدان نیز به شکل ظاهری، نقوش و استحکام آن بستگی داشت.
این هنر در دوره صفویه تا اواخر دوره قاجار، در شهرهایی چون اصفهان، یزد، آذربایجان، کاشان، تهران و قزوین رواج داشت و هر کدام از این مناطق نوع خاصی از قلمدان را تولید می‌کردند؛ برای مثال، گروهی از چوب شمشاد یا گلابی قالب می‌ساختند، گروهی دیگر تکه‌های ریز مقوا و کاغذ را روی قالب می‌چسباندند و پس از خشک شدن آن‌ها را در اختیار نقاشان و خطاطان قرار می‌دادند.
یکی از انواع قلمدان که در بین هنرمندان اصفهانی رواج یافت، قلمدان مقوایی بود. ترقی قلمدان مقوایی نقش‌دار از اواخر دوران صفوی آغاز شد. از ویژگی‌های قلمدان دوره صفوی، استواری و مرغوبیت مقوا، وزن سبک و کم‌تصویر بودن آن‌ها در مقایسه با دوره‌های بعد است. از حیث اندازه و شکل نیز، قلمدان صفوی قدری بزرگ‌تر و مسطح‌تر از قلمدان‌های عصر قاجار است. در دیواره زبانه برخی از آن‌ها نیز گاهی معرق‌کاری با چرم دیده می‌شود.
ساخت قلمدان مقوایی به شیوه دوره صفوی به این صورت بود که کاغذ و روزنامه‌های باطله را در آب خیس می‌کردند سپس آب آن را با دستمال گرفته و با چسب «سریش» در هاون می‌کوبیدند. قالب قلمدان که اغلب با چوب گردو ساخته می‌شد را با کاغذ روغنی می‌پوشاندند و یک لایه خمیر روی قالب می‌ریختند و آن را به شکل مسطح در می‌آوردند. برای این کار یک کاغذ مرغوب را روی سطح صاف قلمدان می‌گذاشتند و این کار را چند بار تکرار می‌کردند. در نهایت قلمدان از قالب جدا شده و روی آن نقاشی‌های مختلفی کشیده می‌شد که زیبایی قلمدان را چندین برابر می‌کرد.
هنر قلمدان سازی هنوز هم در برخی کارگاه‌های قدیمی اصفهان توسط اساتید دلسوز و عاشق این هنر اصیل تداوم دارد. روی قلمدان‌ها نقاشی‌های گوناگونی کشیده می‌شود؛ نقاشی‌هایی شامل تذهیب، گل و بوته، گل و مرغ، ابری‌سازی، شکار، بزم و رزم، جنگ و ستیز، خوش‌نویسی، داستان‌ها و روایات تاریخی، چهره و منظره‌سازی و دورنمای طبیعت و بعضی مواقع نیز ترکیبی از این روش‌ها، زیبایی قابل توجهی به این سازه می‌دهد. همچنین یکی دیگر از شیوه‌های نقاشی بر روی قلمدان‌ها چهره‌سازی است که درواقع از اروپا وارد آثار نقاشی ایرانی شد.
صورتگران ایرانی آثار هنری غربی را مانند دورنماسازی، چهره‌سازی، صورت‌سازی جانوران، که پیش ازاین زمان نیز معمول بوده، به‌وجهی شایسته از هنر غرب اقتباس کردند و با هنرهای خود آمیختند و روی قلمدان‌ها با سبکی استادانه منعکس ساختند. این‌گونه تصاویر روی قلمدان‌ها آنچنان شیرین و جالب‌توجه بود که هنردوستان اروپایی را شیفته و فریفته خود می‌ساخت.
باید گفت در زمان صفویه، قلمدان‌های ایرانی بهترین رهاورد و ارمغان اروپاییان در بازگشت به کشورشان بود. امروزه تعداد محدودی از این قلمدان‌ها در موزه‌های سراسر جهان وجود دارند اما با توجه به دیجیتالی شدن نوشتار و رونق قلم‌ها و خودکار‌های جدید، بسیاری از مردم و به‌خصوص نسل جدید، شناخت کمی از این کالای هنری و ارزشمند ایرانی دارند.
