به گزارش اصفهان زیبا؛ «تمدید شود!» این مطالبه‌ای است که دغدغه‌مندان حوزه میراث فرهنگی درباره پروژه کاوش کمرزرین دارند. عملیات کاوش قدم‌به‌قدم با یافته‌های بسیار مهمی همراه بود و دستاوردهایش تا اینجای کار شگفت‌انگیز است.
آیا این پروژه که می‌تواند نماد یک تغییر پارادایم در حوزه مدیریت شهری باشد، در مسیر تبدیل‌شدن به یک سایت‌موزه باستان‌شناسی مهم شهر به حرکت ادامه خواهد داد؟! این سؤال را از محمدعلی ایزدخواستی (مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان)، سجاد علی‌بیگی (رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران)، نوروز رجبی (مشاور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور) و علی شجاعی اصفهانی (سرپرست پروژه کاوش گذر کمرزرین) پرسیدیم و به پاسخ‌های مهمی هم رسیدیم.
یک گروه هفتاد نفره از دانشجویان تاریخ دانشگاه اصفهان به همراه استادشان صبح دیروز از پروژه کاوش کمرزرین بازدید کردند. از سمت مسجد کمرزرین به سمت پروژه می‌آمدند و وقتی نمای کلی محوطه را دیدند، شنیدم که یکی‌شان با تعجب و خیلی بلند گفت: «همین بود ما رو این همه راه براش آوردن؟!» منتظر ماندم تا وارد محوطه شوند و قدم به قدم صحبت‌های استادشان و روایت‌های سرپرست پروژه کاوش را بشنوند و با یافته‌ها و عملیات آشنا شوند و در انتها نظرش را بپرسم.
بازدیدشان که تمام شد، رفتم کنار دانشجوی ترم ششم رشته تاریخ و خواستم که برایم بگوید حالا نظرش چیست؟ کمی تأمل کرد و گفت: «اصلا چیز کمی نیست! خیلی برام جالب بود این بازدید.»
بعد اشاره کرد به سازه معماری که اولین یافته متمایز پروژه بود و پرسید: «به نظرتون اینجا به کجا می‌رسه؟» سؤالات زیادی داشت و از من خداحافظی کرد تا برود از سرپرست کاوش بپرسد: «دانشجویان تاریخ هم می‌توانند بیایند در پروژه کاوش کمک کنند؟» این روزها افراد زیادی از متخصصان حوزه‌های مرتبط گرفته تا مسئولان ملی و استانی و مدیران شهری و البته مردم و علاقه‌مندان میراث از پروژه کاوش کمرزرین دیدن می‌کنند.
کار کاوش فعلا چند روزی است که فقط در ترانشه جدید ادامه دارد و اعضای تیم کاوش مشغول رسیدگی به انبوه یافته‌ها و طبقه‌بندی و آرشیوسازی دقیقشان هستند؛ بنابراین اگر این روزها به پروژه کاوش کمرزرین سر بزنید، اعضای کم‌تعدادی را می‌بینید ؛چون بیشترشان در محل دیگری کار را پیش می‌برند تا بعد از انجام امور اداری تمدید پروژه و البته آرشیوبندی کامل یافته‌ها، به محل کاوش بازگردند.
از تمدید کاوش حمایت می‌کنیم
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان و رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران از تمدید پروژه کاوش گذر کمرزرین خبر داد.
محمدعلی ایزدخواستی با تأکید بر این که شهرداری اصفهان از ادامه پروژه کاوش گذر کمرزرین حمایت می‌کند، تصریح کرد: «طی یک ماه گذشته تقریبا در نیمی از محوطه گذر کمرزرین کاوش باستان‌شناسی انجام شده و لازم است که لایه‌های قدیمی‌تر نیز رصد شوند. به همین دلیل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان از ادامه این پروژه باستان‌شناسی شهری حمایت می‌کند و با تخصیص اعتبارات جدید به پروژه موافق است.»
او همچنین تصریح کرد: «روندی که تا امروز برای کاوش گذر کمرزرین رخ داده، در سطح پروژه‌های بافت تاریخی کم‌سابقه بوده است؛ از موج گسترده حمایت‌ها گرفته تا اتفاق‌هایی که در حوزه آموزش و یادگیری افتاد. در گام اول در همین مدت یک ماهه بسیاری از مدیران ارشد شهری و استانی از پروژه بازدید و اعلام حمایت کردند. شخص شهردار اصفهان و برخی از اعضای شورای اسلامی شهر هم طی این مدت به دیدن پروژه آمده‌اند و حمایتشان را از روند عملیات اعلام کرده‌اند. این اتفاق که درباره یک پروژه شهری در این جایگاه و با این ظرفیت علمی رخ داده، بسیار ارزشمند است.»
او افزود: «از سمت دیگر، یک فرصت آشنایی و آموزش بسیار ذی‌قیمت هم برای شهر اصفهان به واسطه این پروژه کاوش رقم خورد. کودکان و نوجوانان زیادی از پروژه دیدن کردند و نیروهای آموزشی مستقر در محل پروژه جریان کاوش و مسائل تاریخی را به آن‌ها آموزش دادند. تیم‌های دانشجویی از رشته‌های مختلف هم بازدیدهایی از سایت داشتند. به‌این‌ترتیب، در کنار انجام عملیات کاوش همزمان برنامه‌های آموزشی و فرهنگی مختلف در راستای افزایش آگاهی عمومی هم در جریان بود. همه این موارد باعث شد که همه متوجه شوند یک پروژه باستان‌شناسی چیست و چه ظرفیت‌های جدیدی را می‌تواند در کنار ظرفیت‌های فرهنگی تاریخی، برای شهر ایجاد کند.»
ایزدخواستی تأکید کرد: «این محوطه باستان‌شناسی به خودی خود به یک مقصد هدف تبدیل شده که هم بازدید از آن بسیار جذاب است و هم مسائل مختلفی را پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد. تیم کاوش هم با روی گشاده به مخاطبان روبه‌رو می‌شوند و روایت‌های پروژه را بیان می‌کنند.»
محمدعلی ایزدخواستی، با تأکید بر اینکه پروژه کاوش گذر کمرزرین، یک فرصت مطلوب شهری است، ادامه داد: «در کنار محوطه کاوش، یک کارگاه بسیار گسترده را هم تجهیز کرده‌ایم که به دسته‌بندی اشیای کشف شده می‌پردازیم. این کارگاه دارای بخش‌های مستقلی است؛ از جمله بخش شست‌وشو و تمیزکاری قطعات، دسته‌بندی و طبقه‌بندی آثار و شناسایی و مطالعه اثر. همه این موارد نشان‌دهنده ظرفیت زیاد امر باستان‌شناسی شهری در اصفهان است. همچنین ما در حال برنامه‌ریزی برای توسعه این مسئله هستیم.»
از ایزدخواستی درباره تمدید پروژه کاوش هم پرسیدیم و او پاسخ داد: «وقتی با سایت مواجه شدیم اصلی‌ترین مبنا و نقطه پایانی پروژه را اتمام کاوش‌ها در نظر گرفتیم که زمان پایان هم به جریان علمی پروژه کاوش بستگی دارد. تا جایی که گودبرداری ما را با آثار روبه‌رو کند و هنوز به بستر دست‌نخورده زمین نرسیده باشیم، کاوش ادامه پیدا می‌کند. بعد از پایان هم اطلاعات یافته‌ها و تحلیل پروژه طی گزارش‌هایی به اطلاع شهروندان خواهد رسید.»
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی در انتهای مصاحبه با تأکید بر اینکه «بی‌شک از ادامه کاوش حمایت می‌کنیم»، تصریح کرد: «تأمین مالی در حال انجام است و صحبت‌های اولیه با مدیریت شهری نتیجه خوبی داشته است.»
کاوش باید تا عمیق‌ترین لایه‌ها پیش برود
سجاد علی‌بیگی، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران که هم همین هفته برای دیدن عملیات کاوش همراه هیئتی از باستان‌شناسان به اصفهان سفر کرده بود، بعد از بازدید از محوطه کاوش گذر کمرزرین نظرش را پرسیدم و خواستم که روایتی از این بازدید را برایمان بگوید.
علی‌بیگی پاسخ داد: «بر اساس یکی از طرح‌های عمرانی شهرداری اصفهان باید در گذر کمرزرین فعالیت عمرانی صورت می‌گرفت. خاک‌برداری‌هایی صورت گرفت که طی این فعالیت‌ها، بقایای باستان‌شناسی آشکار شد. اصلا هم این موضوع برای ما غریب نبود؛ چون در قلب بافت تاریخی شهر اصفهان این فعالیت انجام شد. متأسفانه طی این خاک‌برداری‌ها آثار مهمی از بین رفته و در لایه‌های بالاتر تخریب شده اما خوشبختانه باستان‌شناسان توانستند طی کاوش‌های اخیر بقایای بسیار مهمی را آشکار کنند که مربوط به چند مرحله مختلف تاریخی است.»
او افزود: «از جمله مهم‌ترین یافته‌ها، کشف یک کوره سفال‌پزی است که احتمالا قدمتش به حوالی قرن هشتم هجری می‌رسد و در نوع خود بسیار بااهمیت است. به این دلیل که کوره‌هایی که ما در ایران دوره اسلامی می‌شناختیم معمولا پیش از انقلاب و با فناوری آن روز کاوش، مطالعه و مستندنگاری شده‌اند. این یافته جدید فرصت بسیار مهمی را برای مطالعه این اثر به ما می‌دهد و از این بابت باستان‌شناسان می‌توانند اینجا اطلاعات خیلی مهمی را از مرکز شهر اصفهان در دوره اسلامی به دست بیاورند.»
علی‌بیگی در پاسخ به اینکه آینده این پروژه چگونه خواهد بود، نیز بیان کرد: «بنا به اهمیت محوطه و تشخیص سرپرست تیم کاوش، کاوش‌های باستان‌شناسی باید در این محوطه ادامه پیدا کنند. پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی از ادامه این وضعیت استقبال می‌کند و موافق ادامه کاوش‌ها در اینجاست. در بازدید امروز هم ضرورت ادامه کاوش‌ها مشخص شد. بنابراین آقای دکتر شجاعی کاوش را ادامه خواهد داد و کاوش باید تا قدیمی‌ترین لایه‌ها، ادامه داشته باشد و سپس یافته‌های باستان‌شناسی به ما می‌گوید که وضعیت این گذر چه خواهد شد.»
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران ادامه داد: «هم اصفهان به‌عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و تمدنی ایران و هم این محدوده به‌عنوان قلب شهر تاریخی اصضهان نیازمند توجه بیشتر هستند؛ به‌ویژه مسئولان شهری باید همراهی شایسته‌ای را با پروژه‌های کاوش در اصفهان داشته باشند تا در کنار فعالیت‌های عمرانی که اینجا اتفاق افتاده شناسنامه و پیشینه شهر را بتوان به‌خوبی حفظ کرد و به مردم و گردشگران ارائه داد.»
پس از توقف عملیات «ساخت گذر کمرزرین»، شهرداری اصفهان پروژه جدیدی به نام «کاوش باستان‌شناسی گذر کمرزرین» را تعریف کرد که متولی این پروژه باستان‌شناسی شهری، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان است و دانشگاه هنر اصفهان اجرای عملیات کاوش را با نظارت اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان برعهده دارد.
بازدید هیئت باستان‌شناسان از پروژه کاوش نتایج مهمی دارد
علی شجاعی اصفهانی، سرپرست پروژه کاوش کمرزرین و عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، این روزها سرپرستی گروه پرتعدادی از اعضای تیم کاوش را برعهده دارد.به روایت شجاعی درخواست تمدید مجوز نیز از طریق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به پژوهشکده باستان‌شناسی کشور ارسال شده و روند اداری در حال طی شدن است.
از او درباره تمدید مجوز پروژه که فاز یکش تا آخر فروردین 1403 است، پرسیدم و او با تأکید بر طی شدن روند اداری تمدید، درباره بازدیدهای پژوهشی از پروژه توضیح داد: «معمولا چون مجوز کاوش توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی صادر می‌شود، نظارت عالی هم برعهده آن‌هاست. این بازدیدها هم اهمیت ویژه‌ای دارند و نتایج هم به تهران منتقل می‌شود. ضمن این که نقطه عطفی هم برای ادامه کاوش هستند.»
تا به حال چنین چیزی ندیده بودم!
از بازدیدهای باستان‌شناسان که بگذریم، به بازدیدهای دانشجویی و دانش‌آموزی می‌رسیم. دکتر نزهت احمدی، عضو هیئت‌علمی دانشکده تاریخ دانشگاه اصفهان، که دوشنبه 28 فروردین 1403 دو گروه پرتعداد از دانشجویان ترم 2 و 6 رشته تاریخ این دانشگاه را به دیدن پروژه کاوش کمرزرین آورده بود، درباره این بازدید تصریح کرد: «امروز برای من روز خیلی خوبی بود؛ چون با دانشجویانم از سایت باستان‌شناسی کمرزرین دیدن کردیم. من خیلی خوشحال شدن از کاری که اینجا انجام شده و بازتابی که داشت. همان اول که آمدیم یکی دو تا از بچه‌ها گفتند: آمدیم اینجا را ببینیم؟ اما بعد آن‌قدر برایشان جذاب بود که می‌خواستند بمانند و سؤالات زیادی هم داشتند. خیلی این اهمیت دارد. اینکه اطلاع‌رسانی کنیم و سطح آگاهی مردم را بالا ببریم و به میراث فرهنگی توجه داشته باشند و بدانند که میراث فرهنگی گنجینه‌هایی هستند در خاک خفته و ما می‌توانیم از این‌ها برای نسل‌های آینده استفاده کنیم و خودمان را به جهان معرفی کنیم. قسمت کوره برای من خیلی جالب بود؛ مخصوصا که مرتبط با سفال‌هی زرین‌فام بود و تنبوشه‌ها هم خیلی برایم جالب بودند؛ تابه‌حال چنین چیزی ندیده بودم.»
میراث فرهنگی عامل توسعه پایدار است
نوروز رجبی، مشاور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، یکی از اعضای هیئت باستان‌شناسان بود که از تهران برای دیدن عملیات و یافته‌های کاوش کمرزرین به اصفهان سفر کرد.
او پس از بازدید از محل نگهداری یافته‌ها و محل کاوش، تصریح کرد: «اصفهان شهر معمولی نیست که بتوانیم به‌سادگی از کنارش بگذریم. متأسفانه یکی از آسیب‌هایی که به میراث فرهنگی ما وارد شده تخریب و سلاخی شدن بافت‌های تاریخی شهری ماست که در اثر اشتباهات و کاهلی که مرتکب شدیم رخ داده و بخش قابل توجهی از میراثمان را از دست دادیم. یکی از شهرهایی که بافت های تاریخی‌اش به‌شدت آسیب‌دیده، اصفهان است. درحالی‌که بسیاری در جهان آرزو دارند لحظاتی در این شهر نفس بکشند و آثار مهم تاریخی‌اش را ببینند. اصفهان، بخارا، سمرقند و شیراز شهرهایی نیستند که بتوانیم راحت از کنارشان بگذریم.»
او ادامه داد: «کاوش کمرزرین نقطه عطفی در مطالعات باستان‌شناسی استان اصفهان خواهد بود. عزیزان در شهرداری اصفهان که مایل به توسعه و آبادانی شهر هستند، باید بدانند که میراث شهری مانع توسعه نیست و به عبارت درست، عامل توسعه بهتر و پایدارتر خواهد بود. مجموعه آثاری که در این گذر پیدا شد هرگز باعث نمی‌شود که توسعه متوقف شود؛ اما توسعه ملاحظاتی دارد و باید ملاحظات میراث فرهنگی حتما دیده شود. گردشگر و بازدیدکننده باید در کنار همه جاذبه‌ها آثار تاریخی و یافته‌های کاوش‌های باستان‌شناسی را هم ببیند. این آثار تاریخی برای شهرها ارزش‌افزوده دارند.»
او همچنین بیان کرد: «کاوش‌های باستان‌شناسی در گذر کمرزرین و بقیه مناطق اصفهان باید ادامه داشته باشد و این فرصت در اختیار شهر قرار گیرد تا گردشگران بیایند بازدید کنند و باستان شناسان کارشان را برای مردم توضیح دهند تا آگاهی عمومی ایجاد شود. در کنار پژوهش باید به آموزش عمومی توجه شود و دست آخر آثار تاریخی به شکل موزه باز در دید مردم قرار بگیرند تا مردم به موازاتی که آثار امروز را می‌بینند آثار گذشته را هم ببیند. شهرهای ما شهرهای پویا و زنده‌ای هستند. شهرهای ما شهرهایی نیستند که بین گذشته و امروز و آینده‌شان گسست فرهنگی ایجاد شده باشد. بین امروز و آینده و گذشته اصفهان باید ارتباط منطقی وجود داشته باشد و کاوش‌های باستان‌شناسی نباید محدود به این کاوش شود. ده‌ها و صدها پروژه در شهر اصفهان و شهرها و روستاهای با بافت تاریخی باید اتفاق بیفتد.»
از رجبی درباره جذاب‌ترین یافته کاوش هم پرسیدم و او پاسخ داد: «در کاوش‌های باستان‌شناسی که طی یک‌صد سال اخیر در ایران اتفاق افتاد، انبوهی مدارک باستان‌شناسی وجود دارد که به‌خوبی مستندنگاری نشده‌اند. کوره‌ای که در این پروژه از زیر خاک درآمده باید ثبت و ضبط و مستندسازی شود تا بتوانیم چگونگی ساخت و استفاده از کوره‌ها را متوجه شویم. متأسفانه کوره‌هایی که از کاوش‌های باستان‌شناسی در گذشته به دست آوردیم خیلی خوب مستندنگاری نشده‌اند اما اینجا در گذر کمرزرین یافته‌های باستان‌شناسی خیلی خوبی شناسایی شده که در ادامه بیشتر مورد توجه قرار خواهند گرفت.»
