به گزارش اصفهان زیبا؛ طراحی فرش یکی از جداناپذیرترین هنر‌ها نسبت به فرهنگ ایرانیان است. از زمان‌های بسیار دور که داشتن فرش دست‌باف لازمه شروع زندگی زوج‌ها بود تا امروز که فرش‌های خوش‌خط‌وخال ماشینی جایگزین آن‌ها شده است، طرح و رنگ فرش‌ها برای خانواده‌های ایرانی موضوعی مهم بوده است.
در اصفهان نیز فرش یکی از اصلی‌ترین کالا‌های حاضر در خانه‌هاست که نوین شدن سبک زندگی مردم نیز نتوانسته آن را به انزوا بکشاند. علاوه بر موضوع شیوه تولید فرش، ظاهر فرش‌ها نیز اهمیت بالایی در فرهنگ ایرانیان دارد که حاصل طراحی و رنگ است.
نقش‌های فرش دوران صفوی
ویژگی‌های عمده نقشه‌های اصفهان استفاده از اسلیمی‌های منظم و گردان است که مشتقات فراوان و زیبایی با توجه به هنر و مهارت در اطراف آن ایجاد می‌شود. از انواع اسلیمی‌ها می‌توان به اسلیمی یاری و اسلیمی دهان اژدری اشاره کرد. همراه با نقوش اسلیمی، معمولا گل‌های اناری وجود دارند که به علت کاربرد وسیع و متنوع آن‌ها در فرش‌های دوران شاه‌عباس، به گل شاه‌عباسی نیز معروف هستند. از مهم‌ترین نماد‌ها در فرش اصفهان، گل عباسی، طاووس، درخت و برگ، سیمرغ و سرو است. در ادامه به بررسی برخی از این نماد‌ها می‌پردازیم.
تجلی خورشید در گل عباسی
گل شاه‌عباسی معروف‌ترین گل در فرش ایرانی است. قدمت گل شاه‌عباسی که به آن گل انار و گل پنجه پلنگی نیز می‌گویند، به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد. گل شاه‌عباسی نمادی از خورشید است. نقش شاه‌عباسی در دوران صفویه موردتوجه قالی‌بافان قرار گرفت و رواج فراوانی پیدا کرد و از این جهت نام شاه‌عباسی را به خود گرفت. شاه‌عباسی به‌طورمعمول در طراحی نقشه فرش به همراه بندهای اسلیمی و ختایی اجرا می‌شود. از انواع ترکیب‌های شاه‌عباسی می‌توان به شاه‌عباسی با لچک و ترنج، شاه‌عباسی با طرح افشان، شاه‌عباسی با طرح حیوانی، شاه‌عباسی شیخ صفی و…اشاره کرد.
سرو؛ درخت زندگی
سرو در بین ایرانیان جایگاه بسیار بالا و مهمی دارد. این درخت به خاطر سرسبزی همیشگی، ریشه عمیقی در اعتقادات ما ایرانیان دارد و مفهوم آیینی، نشانه جاودانگی و تداعی‌کننده معاد است. این درخت در دوران هخامنشیان و ساسانیان درخت زندگی به شمار می‌رفته است؛ در دوران صفوی نیز طرح گل‌ها و گیاهان رونق خوبی در طراحی فرش‌ها پیدا کرد که نماد برکت و رونق کشاورزی نیز به‌شمار می‌رود.
سیمرغ؛ گنجینه نماد‌ها
یکی از مرغان ایرانی که همواره در فرهنگ، هنر، ادبیات و اساطیر ایـران حـضوری بارز و آشکار داشته، سیمرغ افسانه‌ای است که به‌خصوص در قالی‌های زمینه جانوری و شکارگاهی و مضامین شاهنامه به چشم می‌خورد. این مرغ نمادین ایرانی که در حافظـه جمعی ایرانیان دارای صفات و خصایص برجسته‌ای است، در ذهن هنرمنـد بافنـده نیـز جایگاه خاصی داشته. ازنظر نمـادین سـیمرغ بـه معنـای «آرزو، آتـش، آزادی، اعتقاد، اقتـدار، الوهیـت، الهـام، امپراتـوری، بردبـاری، بـی‌پروایـی، پاک‌دامنی و پرهیزگاری، پیروزی، تحمل و… است.
طاووس؛ پرنده کیهانی
در فرش‌های دوره صفوی نقش طاووس یکی از پرتکرارترین نماد‌هاست. این پرنده نماد کیهان و گاهی نیز نماد مرغ مقدس است. در فرش‌ها می‌توان طاووس را به‌صورت جفت و با بال‌هایی باز به صورت محرابی مشاهده کرد که مفهوم بهشت را نیز تداعی می‌سازد. پر طاووس گاهی به‌تنهایی در حاشیه فرش‌ها طراحی شده و کالبد این پرنده حذف می‌شود. پرتکرارترین نقش طاووسی در طراحی فرش صفوی نیز مربوط به تصاویری است که در آن دو طاووس به‌صورت رخ‌به‌رخ یکدیگر قرار گرفته‌اند و ساختاری قرینه را ایجاد کرده‌اند.
ترنج؛ ارمغانی از بهشت
طرح ترنج ابتدا در جلد کتب مذهبی به شکل تذهیب وجود داشت و در زمان صفوی با اقتباس از تذهیب به جهان فرش آمد. در باغ فرش ایرانی که تجلی باغ بهشت است، ترنج نماد حوض آب حیات و نقوش اسلیمی و ختایی تمثیلی از گل‌ها و درختان بهشتی هستند. از انواع ترنج می‌توان به ترنج هندسی، شمسه، ترنج بیرونی، ترنج چهارسر، ترنج دوسر، ترنج شاه‌عباسی و… اشاره کرد. گاهی اوقات درون ترنج‌ها نقش‌هایی دیگر کشیده می‌شود که ازجمله آن‌ها می‌توان به نقش ماهی اشاره کرد.
هفت مقدس و حاشیه فرش
فرش ایرانی معمولا هفت حاشیه دارد. فلسفه عدد هفت در حاشیه فرش ایرانی، هفت درب محافظ برای جلوگیری از ورود دشمن و اهریمن است. این باور را در معماری باستانی باغ‌های ایرانی نیز می‌توان یافت. ابعاد حاشیه هر فرش می‌تواند متغیر باشد؛ اما معمولا یک حاشیه پهن اصلی با عرض بیشتر و چندین حاشیه باریک بیرونی و درونی دارند که به آن‌ها حاشیه محافظ گفته می‌شود.
