بهشتی، شاگرد آقا روح‌الله بهشتی، مرد میدان عمل

به گزارش اصفهان زیبا؛ محمد، فرزند سید فضل الله بهشتی در آبان ۱۳۰۷ در اصفهان چشم به جهان گشود. چهار سال بیشتر نداشت که پا به مکتب‌خانه گذاشت. او قرائت قرآن را از مادرش آموخته بود و همین سبب شد خیلی سریع وارد درس و بحث شود.

پس از گذران دوران ابتدایی تحصیلش، با ورود به دبیرستان، یک پایش در مدرسه بود و یک پایش در حوزه.

او که از چهارده‌سالگی درس و مدرسه را نیمه‌تمام گذاشته بود، خیلی زودتر از معمول و با بهترین درجه، ادبیات عرب، منطق، کلام، فقه و اصول را پشت سر گذاشت؛ همچنین در سال‌های دبیرستان، زبان فرانسه را درکنار زبان انگلیسی آموخته و در این حوزه به مهارت رسیده بود.

در کنار یادگیری زبان، کمتر از شش ماه در قم بقیه‌ سطح مکاسب و کفایه را تکمیل کرد و هنوز ۱۹ سال بیشتر نداشت که به شاگردی درس بزرگانی همچون آیت‌الله محقق، آیت‌الله خمینی، آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری دست یافت.

او در 1۳۳۷ تصمیم گرفت تحصیلاتش در دانشگاه را نیز ادامه دهد. پس از دریافت دیپلم ادبی وارد دانشگاه معقول و منقول (دانشکده الهیات و معارف اسلامی فعلی) دانشگاه تهران شد و دوران لیسانس را نیز در این دانشگاه سپری کرد.

بهشتی؛ مرد میدان سیاست

سال‌های 1329 و 1330 که اوج مبارزه‌های سیاسی‌اجتماعی نهضت ملی‌شدن نفت به رهبری آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق بود، سیدمحمدحسینی بهشتی مشغول تحصیل در تهران بود؛ با این حال تظاهرات و اجتماعات را مشتاقانه با هیبت یک جوان معمم شرکت می‌کرد.

زمانی که تابستان 1331 به اصفهان رفته بود، اعتصاب‌های تیرماه شروع شد، اعتصابی که سخنرانی آن به عهده‌ او گذاشته شده بود و بهشتی قاطعانه به قوام‌السلطنه و شاه در خصوص خطر استعمار انگلستان هشدار می‌داد.

سید محمد بهشتی پس از پنج سال تحصیل و تدریس در شهر قم، در ۱۳۳۵ وارد دانشکده الهیات شد و تا 1338در آن دانشکده مشغول تحصیل در دوره دکترا بود؛ ولی پس از اتمام تحصیل در آن دانشکده به‌خاطر فعالیت‌های چشمگیر فرهنگی، تبلیغی و سیاسی که در داخل و خارج کشور به‌عهده داشت، نتوانست رساله دکترای خویش را ارائه دهد و این امر به تأخیر افتاد.

سرانجام در تاریخ 01/11/1335 رساله دکترای خود را با عنوان «مسائل ما بعد الطبیعه در قرآن» با راهنمایی استاد شهید مرتضی مطهری ارائه کرد و موفق به اخذ دکترا در رشته فلسفه شد.

بهشتی؛ مرد میدان فرهنگ

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، بهشتی را متوجه ضعف نیروهای مذهبی کرد؛ به همین جهت نخستین اقدام او برای تربیت نیروهای مذهبی کارآمد، تأسیس دبیرستان دین و دانش در ۱۳۳۳ باهمکاری شهید قدوسی در قم بود.

ورود به فرهنگ و فعالیت در این محیط و تماس با فرهنگیان، پیوند میان دانشجو و طلبه، برگزاری کلاس زبان انگلیسی برای طلاب، تدوین کتاب‌های تعلیماتی دینی، عزیمت به آلمان و ایجاد مرکز اسلامی هامبورگ و ایجاد هسته اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان گروه فارسی زبان و… بخشی از دستاوردهای دکتر بهشتی در حوزه‌ توسعه‌ فرهنگی کشور است.

در همین سال‌ها بهشتی، با طرح اندیشه‌های نو و افکار اصلاحی و انتقادی‌اش، درصدد ایجاد تحول و بهبود در حوزه علمیه قم برآمد. او علاوه بر تأسیس «کانون اسلامی دانش‌آموزان و فرهنگیان قم» زیر نظر روحانی شهید محمد مفتح، با همکاری روحانیون دیگر توانست روش و برنامه درسی جدیدی برای طلاب علوم دینی طراحی کند و با تأسیس مدرسه «منتظریه» یا مدرسه «حقانی» آن‌را اجرا کرد.

با اوج‌گیری مبارزه‌های ملت ایران به رهبری امام خمینی در ۱۳۵۶، فعالیت‌های بهشتی رنگ سیاسی بیشتری گرفت و توان و تجربه او در سازمان‌دهی، مدیریت و جذب نیروهای متعهد به ظهور رسید.

ازجمله نخستین اقدامات او، همکاری در ایجاد تشکلی به نام «جامعه روحانیت مبارز» در پاییز ۱۳۵۷ بود که خود در هسته مرکزی آن قرار گرفته بود. اندکی بعد «شورای انقلاب» به دستور امام خمینی تشکیل شد و بهشتی در شمار نخستین کسانی بود که از سوی امام خمینی به عضویت این شورا انتخاب شد.

در پاییز و زمستان ۱۳۵۷ بهشتی نقش بسیار مؤثری در هدایت و سازمان‌دهی مبارزه‌های اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی داشت. فعالیت‌ها و روابط او با دیگران در این ایام به‌شدت تحت مراقبت ساواک بود؛ باوجوداین نقش او در فعالیت‌هایی ازجمله برگزاری راهپیمایی معروف تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ در تهران و شهرستان‌ها شایان بود.

سیاست فرهنگی

هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بهشتی همراه با آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، هاشمی‌رفسنجانی و شهید باهنر تأسیس «حزبِ جمهوری اسلامی» را اعلام کرد که اندیشه آن از مدتی پیش در ذهن او و یارانش جوانه زده بود.

این حزب با استقبال عموم مردم انقلابی و متدین مواجه شد و بهشتی که دبیرکل حزب بود، آن را کانون فعالیت‌های سیاسی و انقلابی خود قرار داد.

به گفته آیت‌الله خامنه‌ای «در لحظه لحظه عمر پرماجرای این حزب از همه اخلاص و حلم و حکمت و درایت و هوش خدادادی برای رسیدن به آرمان‌های حزب که همان هدف‌های انقلاب اسلامی است، بهره می‌گرفت.» آیت‌الله بهشتی تا هنگام شهادت به‌عنوان دبیرکل حزب جمهوری اسلامی انجام‌وظیفه می‌کرد.