به گزارش اصفهان زیبا؛ سقاخانه مسجد لنبان به عنوان یکی از سقاخانه‌های مهم تاریخی شهر اصفهان، کارکرد اصیلش را از دست داده و مدت‌هاست که احوال نامناسبی دارد؛ اما آن‌طور که رئیس سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان می‌گوید، پروژه احیای سقاخانه‌های تاریخی اصفهان به مسجد لنبان هم رسیده و این سقاخانه چوبی در دست مرمت و احیا قرار گرفته است.
در گزارش پیش رو و در گفتوگو با محمدعلی ایزدخواستی از جزئیات طرح مرمت و احیای سقاخانه مسجد لنبان آگاه می‌شویم.
«مسجدی روی آب» توصیف جذاب و کوتاهی است درباره مسجد مهمی در همسایگی محله عباس‌آباد اصفهان که مادی فدن آن را در آغوش کشیده است. مسجد لنبان در محلهای به همین نام قرار دارد و از جایگاه معنوی خاصی میان محلی‌ها برخوردار است.
اما وقتی عکس‌های تاریخی و عکس‌های جدید بنا را مقایسه می‌کنیم، از حجم دخل و تصرف‌ها در این میراث، تعجب می‌کنیم. حالا البته قرار است بخشی از تغییراتی که در دهه‌های قبل در سقاخانه مسجد لنبان انجام شده پاک‌سازی و سقاخانه به ظاهر تاریخی اصیلش بازگردانده شود.
احیای سقاخانه‌های فراموش‌شده شهر
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در پاسخ به اینکه چرا احیای سقاخانه مسجد لنبان در دستور کار قرار گرفت، تصریح کرد: «سقاخانه‌ها به‌عنوان عنصر هویتی در زندگی معاصر ما نقش چندگانه‌ای دارند. از نگاه معنوی، در ارائه آب به تشنه‌لبان کارکرد دارند و از نگاه فرهنگی به عنوان یک جاذبه گردشگری در فضاهای شهری اصفهان نقش‌آفرینی می‌کنند.»
محمدعلی ایزدخواستی با تأکید بر اینکه در پهنه شهر اصفهان سقاخانه‌های بسیاری از سده‌های گذشته وجود دارد، افزود: «سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با نگاه ویژه در حال احیای سقاخانه‌های تاریخی فراموش‌شده شهر اصفهان است.»
او همچنین ادامه داد: «سقاخانه مسجد لنبان از سه طرف داخل مسجد و از یک طرف به فضای بیرون از مسجد و گذر راه دارد و امکان دسترسی مردم به آب آشامیدنی را فراهم کرده است؛ اما طی سال‌های اخیر دخل و تصرف‌هایی در سازه انجام شده بود. ما عملیات سونداژ و آزادسازی را انجام دادیم و در حال مرمت سقاخانه هستیم.»
پاک‌سازی، مرمت و آشکارسازی سقاخانه مسجد لنبان
ایزدخواستی با اشاره به اینکه بخشی از سنگ ازاره تاریخی سقاخانه در زیر آسفالت مدفون شده بود، از آزادسازی این سنگ ازاره و مرمت سنگاب و چاه و منبع آب سقاخانه خبر داد و اضافه کرد: «شیرسرهای سقاخانه هم طی دهه‌های گذشته حذف شده بودند؛ اما این شیرسرها با توجه به اسناد تصویری احیا می‌شوند. درهای چوبی که آسیب دیده و در یک ضلع سقاخانه کاملا حذف شده بودند، هم به حالت اولیه احیا خواهند شد و کاشی‌کاری گنبد سقاخانه نیز مرمت می‌شود. در آخر هم عملیات نورپردازی انجام می‌شود تا سقاخانه برای مردم بیشتر قابل‌رؤیت و محل ارجاع باشد.»
او از احیای کاربری اصیل سقاخانه هم خبر داد و افزود: «بعد از برطرف‌کردن مشکلات سازه‌ای و ایجاد پایداری سازه‌ای، سقاخانه با کارکرد اصیل که آب‌رساندن به مردم است، راه‌اندازی می‌شود. مدت مرمت سقاخانه نیز پنج ماه در نظر گرفته شده است.»
روایت‌ها و اسناد تاریخی ملاک‌های مرمت
مسجد لنبان از مساجد قرن هشتم هجری است که در دوره صفویه (شاه سلیمان صفوی) تعمیراتی در آن به عمل آمده است.
یکی از اسناد تاریخی که سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان برای احیای سقاخانه به آن‌ها رجوع کرده، روایتی از محمد‌مهدی بن محمدرضا الاصفهانی در کتاب «نصف‌جهان فی تعریف الاصفهان» در خصوص این مسجد است که در آن ذکر شده: «دیگر از مساجد بسیار معروف اصفهان، مسجد لنبان است که در محله مذکور واقع است و آن وضع غریبی دارد، صحنی بیک طرف ساخته‌اند و عمارت طالار‌مانند و بلند به یک جانب آن. صحن بر روی نهر فدین زده و ساخته‌اند و تمام نهر مذکور از زیر طالار مزبور می‌گذرد.»
در ادامه همین روایت آمده: «عقب این طالار شبستان مانند محلی در همان بلندی ساخته‌اند؛ چنانچه این‌ها با هم قرن‌هاست که بپا و بی‌خلل است. مردم اصفهان این مسجد را مقام متبرک می‌دانند و چیزها حکایت می‌کنند. دو طرف دخول و خروج آن نهر در زیر این مسجد درختان بسیار و محل خوش‌هوا و مکان با‌صفائیست.»
همچنین روایت منصور دادمهر در کتاب «سقاخانه‌ها و سنگابهای اصفهان» به تاریخ چاپ بهار 1378 هم سند مکتوب دیگری است که در آن ذکر شده: «در ضلع شرقی مسجد لنبان سقاخانه‌ای وجود دارد که چهارگوشه آن را چهار ستون گرد از سنگ پارسی جا گرفته و سقفش روی آن‌هاست. این سقاخانه دارای چهار سنگاب است. دو تا گرد و دو تای دیگر بزرگ و چهارگوش است.»
در این روایت بیست‌و‌چهارساله، از سنگاب سقاخانه هم این‌گونه یاد شده است: «بر سنگابی که بر جاده مشرف است، اشعاری به خط نستعلیق برجسته حجاری شده و به شرح زیر خوانده می‌شود: تشنه فیض حق محمد خان/ که به کامش شراب جنت باد/ کرد این سنگاب را خیرات/ که بر او صد هزار رحمت باد/ از دم حضرت امام حسین/ روی او سرخ در قیامت باد/ دارم امید ازهری که به حشر/ کوثر او را نصیب و قسمت باد/ بهر تاریخ چون بنوشی آب/ گو به ریش یزید لعنت باد.»
و در ادامه ذکر شده: «یک فرد شعر نیز جدا از اشعار بالا حجاری شده در زیر می‌آید: یک جرعه هر که نوشد زین حوض آب رحمت/ گفت از برای تاریخ بادا به شمر لعنت (مشقه تقی) 1100».
از لنبان تا کتابخانه ملک و کتابخانه آیت‌الله مرعشی
روایت مکتوب دیگر در کتاب اعلام اصفهان نوشته مصلح‌الدین مهدوی نیز وجود دارد که در آن آمده: تقی، از خوش‌نویسان خط نستعلیق در زمان شاه سلیمان صفوی بوده، بر روی سنگ نوشته‌ای در یک سقاخانه واقع در مسجد لنبان به خط نستعلیق اشعاری را در سال 1100 ق نوشته و در پایان کتیبه “مشقه تقی” رقم زده است.
محمدتقی اصفهانی، از نویسندگان کتب در سده سیزدهم هجری است. او در 13 محرم 1233 ق کتابت نسخه‌ای از کتاب «الناقور» تألیف ملا محمد علی جدلی را به خط نسخ زیبا به پایان رسانیده است. نسخه به شماره 1787 در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم موجود است.
او کتاب «اسرار العلوم» در علم اعداد را در 50 باب و 100 فصل تألیف کرده است. این کتاب را محمدعلی بن محمد خراسانی قائنی در سال 1250 ق به خط شکسته نستعلیق کتابت کرده و به شماره 3232 در کتابخانه ملک در تهران موجود است.
گفتنی است مسجد لنبان در 29 آذر 1316 با شماره 293 به ثبت ملی رسیده است. بنای کنونی آن از آثار دوره صفوی است که بر روی بقایای بنا از قرن هشتم هجری ایجاد شده است، در زیر تالار بزرگ مسجد، نهر آبی جریان دارد و سردابه‌ای بنا شده است، منبر مسجد معروف به «منبر صاحب‌الزمان» از نفیس‌ترین منبرهای عهد صفوی محسوب می‌شود.
