بر طبق روایات، سوره قدر، سوره نبوت و ولایت است و بعد از سوره توحید اعظم سوره‌های قرآن است. سوره‌های قرآن کریم را ظاهری است و باطنی. یکی از آن معانی باطنی سوره قدر و شب قدر که مفسران و اهل معرفت از دیرباز تاکنون به آن پرداخته‌اند، این است که: «حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها» شب قدر است. در شب قدر تقدیر و سرنوشت عالم و آدم شخص می‌شود و فاطمه زهرا سلام‌الله علیها که مصداق شب قدر است، ظرف تحقق این تقدیر الهی است. حقیقت وجودی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) همچون شب قدر قابل شناخت برای همگان نیست و همچون شب قدر پنهان و مستور است. در این مقاله این مصداق مورد بررسی قرار گرفته است.
حقیقت نوری حضرت زهرا (س)
همان‌طور که می‌دانیم آفرینش جسمی تمامی انسان‌ها از جمله انبیا و محمد(ص) و ائمه اطهار (ع) از خاک آفریده شده است. امیرالمؤمنین علی(ع) در محراب شهادت فرمودند: «مِنها خَلَقناکُم وَ فیها نُعیدُکم و مِنها نُخرجُکُم تارَةً اُخری» (طه: 55) «ما شما را از آن (زمین) آفریدیم و در آن باز می‌گردانیم، و بار دیگر شما را از آن بیرون می‌آوریم.» «اما در مورد خاک منشأ آفرینش بدن ظاهری و عنصری نشده است. و آن هم بدن مطهر فاطمه زهرا (س) است؛ چرا که خلقت و آفرینش ایشان نوری است، نه خاکی.» (ن ک: گنجی، 1393: ص 18)
در این باره شیخ صدوق، روایتی نورانی از رسول اکرم (ص) نقل کرده است که حضرت فرموده‌اند: «خداوند نور وجود فاطمه را قبل از آفرینش عالم ایجاد فرموده بود. هنگامی که آدم آفریده شد نور او بر آدم جلوه نمود و وقتی خداوند آدم را خلق کرد، نور وجود مرا در صلب او قرار داد، خداوند دوست داشت که فاطمه را از صلب من بیافریند، مبدأ وجود او را در سیبی در بهشت قرار داد، و جبرئیل گفت یا محمدا آن را تناول نما. من آن سیب را دو تکه نمودم و دیدم که نوری از آن می‌درخشد.
از آن هراسناک شدم، جبرئیل گفت: یا محمدا چرا آن را تناول نمی‌نمایی؟ آن را بخور و هراسی نداشته باش، زیرا آن نوری است که در آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه»خوانده می‌شود. گفتم: چرا در آسمان به منصوره و در زمین فاطمه نامیده می‌شده؟ جبرئیل گفت: چون شیعیان او از آتش در نجات، و دشمنان او از محبتش بی‌نصیب هستند و این که در آسمان «منصوره» خوانده شده، همان است که خداوند فرمود: «یَومَئِذٍ یَفرَحُ المؤمنون* بِنَصرِاللهِ یَنصُرُ من یشاءِ (روم: 5-4) و مراد از این، نصرت فاطمه به محبانش است.» (صدوق، 1399: 396)
حوریه انسیه
در روایتی پر رمز و راز از رسول اکرم (ص) درباره حوریه انسی بودن فاطمه (س) چنین آمده است: «خُلِقَ نُورُ فَاطِمَةَ قَبْلَ أَنْ یخْلَقَ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ. فَقَالَ بَعْضُ النَّاسِ یا نَبِی اللَّهِ! فَلَیسَتْ هِی إِنْسِیةً؟ قَالَ فَاطِمَةُ حَوْرَاءُ إِنْسِیةٌ، قَالوا: یا نَبِی اللَّهِ! وَ کیفَ هِی حَوْرَاءُ إِنْسِیةٌ؟ قَالَ: خلق‌ها اللَّهُ _عَزَّ وَ جَلَّ_ مِنْ نُورِهِ قَبْلَ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ، إِذْ کانَتِ الْأَرْوَاحُ، فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ عُرِضَتْ عَلَی آدَمَ قِیلَ: یا نَبِی اللَّهِ! وَ أَینَ کانَتْ فَاطِمَةُ؟ قَال: کانَتْ فِی حُقَّةٍ تَحْتَ سَاقِ الْعَرْشِ، قَالُوا: یا نَبِی اللَّهِ! فَمَا کانَ طعام‌ها؟ قَالَ التَّسْبِیحُ وَ التَّهْلِیلُ وَ التَّحْمِید» (شیخ‌صدوق، 1399، ص 396).
رسول خدا (ص) فرمودند: نور فاطمه (س) پیش از خلقت زمین و آسمان آفریده شده است. بعضی از حاضران پرسیدند: مگر او انسان نیست؟ حضرت فرمودند: فاطمه (س) حوریه‌ای انسان‌گونه است. حاضران سؤال کردند: چگونه او حوریه‌ای انسان‌گونه است؟ حضرت فرمودند: خداوند (عزوجل) پیش از آن که آدم را بیافریند، فاطمه را از نور خود آفرید، آن هنگام که تنها ارواح بودند و چون خداوند (عزوجل) آدم را آفرید فاطمه را به او عرضه نمودند. سؤال کردند: فاطمه در آن هنگام کجا بود؟ فرمودند: در حقه و جایگاهی در زیر ساقه عرش. پرسیدند: ای پیامبر خدا! غذای او چه بود؟ فرمودند: غذای او «تسبیح» و «تقدیس» و «تهلیل» یعنی لا اله الا الله و «حمد و ثنای الهی» بود.
فاطمه انسان حوری است. یعنی حضرت فاطمه (س) در مقام خود هم جنبه روحانی بهشتی دارد و هم جنبه جسمانی و زمینی دارد «در ظاهر به صورت انسان است؛ ولی در صفات و اخلاق مانند حوریه است» (گنجی، 1393: ص 19).
روایات لیلة القدر بودن حضرت فاطمه (س)
در بسیاری از کتاب‌های روایی و تفسیری به لیله القدر بودن حضرت فاطمه زهرا (س) اشاره شده است. در بین این روایات شاید روایت جناب (فرات کوفی) که از امام صادق (ع) نقل شده است، کامل‌ترین این روایت است. جناب فرات کوفی (رحمت‌الله) در تفسیر شریف «فرات کوفی» درباره این معنی روایتی بس نورانی را نقل کرده است. فرات گوید: محمد بن قسم بن عبید معنعن از حضرت امام جعفر صادق روایت کرده است که آن جناب در تفسیر سوره قدر فرموده است: «اِنّا اَنزَلناهُ فی لَیلَةِ الْقَدْر» (قدر: 1) «لیلة» فاطمه «سلام الله علیها» است و «قدر» «الله» است، و آن جناب یعنی حضرت فاطمه «سلام الله علیها» است. بدین جهت فاطمه نامیده شده است که خلایق از معرفت او بریده شده‌اند.
و قول او «وَمَا أَدْرَاک مَا لَیلَةُ الْقَدْر* لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» یعنی چه چیز تو را دانا گردانید که شب قدر چیست؟ شب قدر بهتر از هزار ماه است، یعنی بهتر از هزار مؤمن است، و آن حضرت (یعنی عصمت الله الکبری فاطمه «سلام الله علیها») ام‌المومنین است. «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکةُ وَالرُّوحُ فیها» (قدر: 4) و ملائکه مؤمنانی‌اند که مالک یعنی واجد و دارنده علم آل محمد «صلی الله علیه و آله و سلم» اند. و «روح القدوس» همان فاطمه «سلام الله علیها» است. «بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِی حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ» (قدر: 5-4). به اذن و فرمان آفریدگارشان از جهت هر کاری، این شب سلام است، یعنی سلامت و برکت و فضیلت است تا وقت طلوع فجر یعنی تا زمان خروج قائم آل محمد «صلوات الله علیهم».
روایت ابن عباس بن ماهیار در کتاب «تأویل الآیات الظاهره فی العترة الطاهره»، روایت علامه سید هاشم بحرانی در تفسیر «البرهان» و کتاب «المحجه فی ما نزل فی القائم الحجه»، و روایت منقول از امام موسی کاظم (ع) در اصول کافی از دیگر احادیث منقول در این خصوص است. منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
