به گزارش اصفهان زیبا؛ با پیروزی انقلاب و پس از هشت سال دفاع مقدسی که پشت سر گذاشتیم، به‌مرور نام کانون‌های فرهنگی در اوایل دهه هفتاد رونق پیدا می‌کند. کانون‌هایی که با ویژگی‌های مختلفی تشکیل می‌شوند و عموما هدف واحدی که برای آن‌ها می‌توان برشمرد، فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی است.
کانون‌ها و مراکز فرهنگی در طول چهاردهه گذشته شکل و محتوای متفاوتی به خود گرفته‌اند که بر اساس معیارهای مختلفی می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی کرد.از جمله:
کانون‌های مردم‌نهاد: گروه‌های غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیردولتی‌اند که با توجه به توان، ظرفیت و دغدغه‌مندی در خصوص مسائل و موضوعات پیرامون خود، فعالیتشان را آغاز می‌کنند. گستره فعالیت کانون‌ها یا منطقه‌ای است یا فرامنطقه‌ای (شهری). فعالیت کانون‌های شهری توسط مرکز مشارکت‌های فرهنگی‌هنری و فعالیت کانون‌های منطقه‌ای توسط مدیریت‌های فرهنگی‌هنری مناطق و فرهنگسراهای خاص تحت نظارت قرار می‌گیرد.
کانون فرهنگی‌تربیتی: مرکزی دانش‌آموزی است که تلاش دارد از طریق فعالیت‌های گروهی و اجرای برنامه‌های کاربردی، پویا و روزآمد در راستای تحقق اهداف وزارت آموزش‌وپرورش در دوره‌های مختلف تحصیلی به‌ویژه با استفاده از فرصت مناسب اوقات فراغت دانش‌آموزان، در محیطی سالم و امن، ضمن تقویت هویت فرهنگی «دینی و ملی» و آشنایی عموم دانش‌آموزان با ارزش‌های فرهنگی، زمینه ارتباط صمیمی و معاشرت سازنده اجتماعی دانش‌آموزان عضو را فراهم سازد تا وجدان جمعی، خوداتکایی و قدرت تصمیم‌گیری آنان را تقویت کند و برای زندگی اجتماعی و ایفای نقش مؤثر در تلاش هم‌سو برای رسیدن به اهداف مشترک، مهارت لازم را به دست آورند.
کانون‌های فرهنگی هنری مساجد: مراکزی هستند که در کنار مساجد و با استفاده از نیروهای متخصص و متعهد با انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی و هنری زمینه حضور مؤثر و معنوی نوجوانان و جوانان را در مساجد فراهم می‌کند.
با دست خالی کاری پیش نمی‌رود
آنچه بیان شد یک دسته‌بندی از مراکزی بود که حول ارزش‌های ایرانی و اسلامی به فعالیت‌های فرهنگی مشغول هستند. با این حال بی‌تردید هرگونه فعالیتی خصوصا فعالیت‌های فرهنگی، تربیتی و آموزشی نیازمندی‌هایی ازجمله تأمین مالی فعالیت‌های خود را دارند؛ نیازهای مالی که برخی از مراکز به سبب وابستگی به نهادها و ارگان‌های مختلف تأمین می‌کنند.
برخی از کمک‌های مردم‌نهاد استفاده می‌کنند و گروهی دیگر در سال‌های اخیر با دگرگونی‌هایی که در نحوه فعالیت‌هایشان پدید آمده تصمیم گرفته‌اند تا به حوزه فعالیت‌های اقتصادی نیز ورود کنند.
به‌این‌ترتیب در دهه گذشته شاهد فعالیت‌های اقتصادی مراکزی بودیم که از یک‌سو با این فعالیت‌ها قصد تأمین مالی فعالیت‌هایشان را داشتند و از سوی دیگر حیطه فعالیت‌های خود را گسترش می‌دادند و به‌این‌ترتیب زمینه پرورش مهارت‌های اقتصادی اعضایشان را نیز فراهم کردند.
ازجمله این مراکز می‌توان به مرکز شهید آیت‌الله مدرس، مرکز شهید آیت‌الله بهشتی و عاشوراییان اشاره کرد؛ مراکزی که برخی به تولید و فروش محصولات بومی‌شان روی آوردند و برخی به ارائه خدمات.
دست آموزش بر گردن اقتصاد
مرکز فرهنگی شهید آیت‌الله مدرس، رسما فعالیت خود را از تیرماه سال 1366 با توکل به خدا و توجهات حضرت ولی‌عصر (عج) آغاز کرد و تبدیل به مؤسسه‌ای چندمنظوره شد.
بااین‌حال این کانون فرهنگی نیز مانند کانون‌های دیگر به دنبال تأمین نیازهای مالی برای گسترش و کیفیت بهتر فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی خود است. به همین علت به‌وسیله حق عضویت دانش‌آموزان، کمک خیرین، تأسیس مدرسه و انتشارات تلاش کردند تا قسمتی از نیازهای مالی را تأمین کنند.
به همین خاطر این مؤسسه از سال 1370 فعالیت فرهنگی خود را متنوع کرد، در حوزه انتشار کتاب و فرهنگ عمومی قدم گذاشت و در این راستا مرکز انتشارات مؤسسه فرهنگی شهید آیت‌الله مدرس را راه‌اندازی کرد. انتشاراتی که تاکنون کتاب‌های بسیاری در حوزه تربیتی، فرهنگی، دینی و مواردی از این قبیل منتشر کرده است.
به گفته مسئولان مرکز فرهنگی شهید آیت‌الله مدرس، مرکز اولین فعالیت اقتصادی خود را از انتشارات شروع کرد. یک کتاب‌فروشی در حدود سال‌های 67،68، راه‌اندازی و سپس یک دفتر فنی تأسیس شد که بعدها به علت مشکلاتی این شرکت از پیکره مجموعه جدا شد. چراکه کار اقتصادی مستقیم عوارض خاص خود را داشت.
سپس پروژه مدارس غیرانتفاعی با مدیریت مجموعه مرکز مدرس، راه‌اندازی شد. این مدارس که ازلحاظ مالی کاملا خودکفا هستند، هم امور خودشان را اداره می‌کنند و هم در شرایط خاص پشتیبان فعایت‌های مرکز هستند. هرچند به گفته هادی نصیری این مدارس درآمد قابل‌توجهی برای مرکز ندارند، اما در آموزش‌وپرورش، براساس آیین‌نامه مدارس غیرانتفاعی، مقداری از سود مدارس به دست هیئت مؤسس می‌رسد.
درنتیجه در مرکز شهید مدرس، این سود صرف هزینه‌های فرهنگی مجموعه می‌شود و بعضی مواقع که مجموعه در تنگنای مالی قرار می‌گیرد، قدیمی‌های مرکز دعوت می‌شوند، جلسه‌ای متشکل از کسانی که خود دانش‌آموز یا دانشجوی مرکز بوده‌اند تشکیل شود و مشکل مالی مطرح و با مساعدت افراد حل شود.
هزینه فعالیت‌های فرهنگ را نباید از جیب مردم پرداخت کرد
هادی نصیری، مسئول فرهنگی کانون شهید مدرس با اشاره به مشکلاتی که برای تأمین مالی هزینه‌های مرکز وجود دارد، معتقد است که عدم توانایی در تأمین نیاز مالی یک کانون، منجر به تأمین هزینه توسط مخاطب می‌شود و این یک نوع بی‌عدالتی فرهنگی است؛ زیرا کسانی که توان هزینه کردن برای فعالیت‌های فرنگی و تربیتی را دارند از آن بهره می‌برند و کسانی که توان مالی ندارند از این فرصت باز خواهند ماند؛ مسئله‌ای که باعث می‌شود تنها یک گروه خاص توان استفاده از مراکز فرهنگی را داشته باشند و به‌نوعی با مراکز فرهنگی طبقاتی مواجه شویم.
تلاش‌های بی‌وقفه
مرکز فرهنگی شهید مظلوم آیت‌الله دکتر بهشتی، یکی از بخش‌های وابسته به مؤسسه خیریه فرهنگی شهید مظلوم آیت‌الله دکتر بهشتی است که در سال ۱۳۶۸ تأسیس شده است.
در این مجموعه نیز با گذشت دو دهه از آغاز به کارش به‌مرور فعالیت‌های اقتصادی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد؛ چراکه کمک خیرین به مجموعه مستمر نیست و برخی از خیرین برای بعضی از کارهای فرهنگی مؤسسه حاضر به کمک مالی نبودند. درنتیجه مسئولان کانون فرهنگی به دنبال راهی بودند تا قسمتی از نیازهای مالی خود را تأمین کنند. به همین علت کمک‌های مالی را سپرده‌گذاری کرده یا از وام‌های قرض‌الحسنه استفاده می‌کردند.
بااین‌حال این فعالیت‌ها نیز برای رفع مشکلات مالی خیلی کم تأثیرگذار بود. تا اینکه در سال 1385 به فکر تأسیس مدرسه می‌افتند. البته نکته قابل‌توجه اینجاست که تأسیس مدرسه‌ای تحت مدیریت مجموعه بهشتی صرفا یک فعالیت اقتصادی نبوده و بی‌شک تربیت دانش‌آموزانی متناسب با تفکرات مسئولان مرکز یکی از پررنگ‌ترین اهداف مجموعه برای این اقدام بوده است.
بااین‌حال مدیریت چنین مدرسه‌ای همچون سایر مراکز آموزشی نیازمند کادر آموزشی ممتاز و امکانات خوب بوده است و همین باعث می‌شود که این بار هم تلاش‌های مسئولان کانون شهید بهشتی برای دست یافتن به وضعیت مالی پایدار به سبب کار خدماتی، فرهنگی به نتیجه نرسد؛ چراکه به گفته هادی الهی‌نژاد از اعضای هیئت‌امنای مجموعه بهشتی، مرکز بهشتی برای اداره مدرسه نیازمند هزینه سنگین برای داشتن مکان مناسب است و با اجاره کردن مکان مدرسه نه‌تنها هزینه‌ای از مدرسه در کانون استفاده نمی‌شد، بلکه باید برای مخارج مدرسه نیز تدبیری جداگانه می‌اندیشیدند.
در ناامیدی بسی امید است
مشکلاتی همچون نداشتن مکان مناسب برای مدرسه و هزینه‌های آن اگرچه مشکلاتی برای مجموعه بهشتی ایجاد کرده اما از سوی دیگر زمینه پرورش خلاقیتشان برای گسترش فعالیت‌هایشان را به دنبال داشته است. این روزها فعالان فرهنگی مرکز شهید بهشتی باز هم برای داشتن درآمد پایدار تلاش می‌کنند و این بار ورزشگاه کوچکی را به‌عنوان زیرمجموعه تأسیس می‌کنند. با این کار هم نیازهای کانون برای فعالیت ورزشی نوجوانان و جوانان مؤسسه شهید بهشتی تأمین شود و هم برخی از سانس‌های ورزشگاه را اجاره می‌دهند و با این کار درآمدزایی ثابتی برای مجموعه رقم می‌خورد.
حضور مردم را غنیمت شمردند
همان‌طور که بیان شد، مجموعه فرهنگی عاشوراییان یکی از مراکزی است که در سال‌های اخیر روی به فعالیت‌های اقتصادی آورده و از این طریق نه‌تنها باعث درآمدزایی مجموعه شده، بلکه به ترویج اصول سبک زندگی ایرانی اسلامی نیز پرداخته است. این مجموعه اقدام به راه‌اندازی کانون محصولات کاربردی عاشوراییان تحت عنوان «کمک» کرده و از فرصت حضور مردم در هیئت‌های محرم استفاده کرده در غرفه‌های مجموعه محصولات تولیدی را به مخاطبان ارائه می‌کند.
به گفته علی عشوری، مسئول مرکز عاشوراییان یکی از محصولاتی که چندسالی است در دستور کار تولید مجموعه قرار گرفته، دم‌نوش‌های گیاهی تحت‌عنوان «به سبک زندگی دینی بنوشید» است که در چند طعم به‌لیمو، سیب، به، چای ترش و بادرنجبویه تولید شده و با بسته‌بندی‌های متفاوت، ذکر خواص و طرز تهیه آن جهت اصلاح تغذیه عرضه می‌شود. همچنین تسبیح «سبحه» هم برای مخاطبان جوان ارائه می‌شود؛ علاوه بر این «دستمال‌های اشک» و «قاب‌های عاشورایی» از دیگر محصولات بومی این مرکز است که هرساله در هیئت مجموعه به فروش می‌رسد.
«استکان‌های روضه» دیگر محصول این مرکز است که با توجه به مضرات لیوان‌های یک‌بارمصرف با طرح‌های ایرانی تولید شده و مورداستفاده قرار می‌گیرد.
به نقل از عشوری از آنجا که ترویج فرهنگی کتاب‌خوانی برای مجموعه حائز اهمیت است، کتاب‌هایی نیز که برخی مجموعه سخنرانی‌های سخنرانان مجموعه است و برخی دیگر به‌طور خاص برای نوجوان تهیه شده است، در غرفه‌های مجموعه به فروش می‌رسد؛ محصولاتی که اگرچه درحال حاضر به‌طور کامل هزینه‌های مرکز را تأمین نمی‌کند، توانسته بخشی از نیاز مالی مجموعه را برطرف کند و باعث اشتغال‌زایی اعضای آن نیز بشود.
راه پیشرفت، خودکفایی اقتصادی
در طول چهاردهه‌ای که از تأسیس مراکز فرهنگی می‌گذرد، همواره یکی از مسائلی که کانون‌ها با آن دست‌وپنجه نرم کرده‌اند، فقدان منبع مالی برای اجراشدن طرح‌هایشان بوده است؛ مراکزی که برخی به دنبال رسیدن به این منبع مالی از طریق ارگان‌های دولتی بوده‌اند و برخی با بیان دلایلی استقلال از مراکز دولتی را مدنظر قرار داده و به وجوهات مردمی بسنده کرده‌اند.
همان‌طور که بیان شد حرکت از سمت فعالیت‌های نظری فرهنگی به ارائه محصولات فرهنگی یکی از تحولات سال‌های گذشته است. موردی که پیش‌ازاین گاهی مورد تقبیح هم قرار می‌گرفت و مراکز قصد داشتند که دستشان به فعالیت‌های تولیدی آلوده نشود. با این حال در چندسال گذشته تنوعی که در خدمات و فعالیت‌های مراکز ایجاد شده، نیاز مالی آن‌ها را گسترش داده است. همچنین با وجود تورم اقتصادی موجود دستیابی به حداقل‌های موردنیاز مراکز هم با دشواری همراه شده و مجموعه این تغییرات است که اقدامات فرهنگی مراکز را با فعالیت‌های اقتصادی همراه می‌کند.
همکاری دو عرصه‌ای که سبب شده نه‌تنها مراکز بتوانند به خود متکی باشند و نیازهایشان را برطرف کنند، زمینه شکوفایی توانایی اعضایشان و گسترش حوزه فرهنگی در سایر ابعاد جامعه را نیز فراهم می‌کنند. هرچند چنین اقداماتی در ابتدای راه است و دشواری‌های آن سبب شده که برخی مراکز به‌طور کامل به مقصودشان نرسند.
