ریشه‌ها و پیامدهای اضطراب در جامعه

کجباف می‌گوید: اعتراضات می‌توانست از مسیرهای قانونی طی شود؛ بنابراین به نظر می رسد این شرایط بیشتر از آنکه جنبه اعتراضی داشته باشد، دارای گروه دیگری پشت‌صحنه بازی است؛ گروهی که سعی دارد، مردم را به عصبانیت و خشونت وادار کند؛ بنابراین جنبه های عصبانیت این موضوع را باید در درون و بیرون افراد جست‌وجو کنیم.او با اشاره به نقش بحران کرونا و استفاده بیش از حد فضای مجازی در ایجاد خشونت، توضیح می‌دهد: در واقع افراد در فضای مجازی از فضای واقعی و حقیقی خود خارج شدند و ارتباطات اجتماعی آن‌ها که باید براساس واقعیت باشد، تبدیل به حالت مجازی و غیرواقعی شد که این موجب فرو‌رفتن افراد در درون خود و کاهش شادابی آن‌ها شد؛ بنابراین افراد دنبال فضایی برای تخلیه خود هستند و در شرایطی که کشور در بروز حادثه ای، نیاز به گفت‌وگو دارد، چون این فضا وجود ندارد، آن‌ها به جای گفت‌وگو، دنبال خشونت می روند.این استاد روان‌شناسی با بیان اینکه یکی از عوامل مهم در بروز خشم عوامل اقتصادی است، می‌گوید: طبیعتا اگر وضعیت اشتغال، کار، درآمد، ازدواج و… حل شده بود، آن‌ها به جای رفتن به خیابان، سر کار و زندگی خود بودند و قطعا این خشونت ها کاهش می‌یافت.او با اعتقاد بر اینکه عوامل بیرونی و سیاست‌گذاران خارجی بین‌المللی امروز متوجه شده اند که هدف اصلی که آن‌ها می خواستند مردم را به صحنه بیاورند و مخالف نظام جمهوری اسلامی نشان دهند، اتفاق نیفتاده آن‌ها ناچارند فکر دیگری کنند؛ بنابراین تصور می‌کنم به‌زودی این خشونت ها فروکش می‌کند و ما باید شاهد فعالیت جدید و طرحی نو برای جوانان باشیم تا این خشم در آینده دوباره بروز نکند.

از سوی دیگر به اعتقاد احمد مهرشاد،  استاد جامعه‌شناس، برخی مباحث همچون تجمیع مسائل و مشکلات موجب بروز رفتارهای خشن می شود.

او با تأکید بر اینکه مباحث علوم اجتماعی پدیده‌ها دارای دو بُعد عینی و ذهنی است، توضیح می دهد: موضوعات اجتماعی دارای ابعاد ملموس و مشهود و ابعاد انتزاعی و ذهنی است؛ اما باید به ابعاد ذهنی در تحلیل های خود از خشونت توجه کنیم.به گفته مهرشاد، تمام مسائل الزاما عینی و مشهود نیست و از سوی دیگر موضوعات عینی مشهود ما می‌توانند تبعات بیشتری پیدا کنند؛ مثلا آنچه به عنوان یک گزاره قابل قبول ذکر می‌شود وقتی احساس ناکارامدی و ناتوانی و ناامیدی داشته باشیم ترکیب و نتیجه آن خشونت است و از یک سو وقتی اوضاع نابسامانی داریم و از طرف دیگر تصور می‌کنیم که کسی به ما توجه نمی‌کند یا پاسخی درخور دریافت نمی‌کنیم، در این شرایط افراد بیشتر متمایز به رفتارهای خشونت‌آمیز می‌شوند. او توضیح می‌دهد: در موضوع ناامیدی انباشته و احساس از آینده نامعلوم باید دید چقدر آن پدیده ذهنی و چقدر آن پدیده عینی است. یعنی احساس ما ناامیدی است یا خود ناامیدی؟ احساس بی‌آیندگی است یا خود بی‌آیندگی است؟ متأسفانه این شرایط در جامعه ما در بین افراد ترکیب شده که امیدی را برای رسیدن به آینده تصور نمی‌کنند و در این حالت کنش های فرد دیگر از جنس گفت‌وگو و تعامل نیست.این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: به عنوان مثال در روزهای نخست اتفاقاتی درباره مهسا امینی صحبت‌ها و گفته‌های متفاوتی توسط مسئولان نسبت به این موضوع مطرح شد و به نوعی برخی صحبت‌ها و اتفاقات امکان گفت‌وگو را مسدود کرد. مهرشاد تأکید می‌کند: وقتی ابعاد ذهنی جامعه به سمت فهم از گسست مناسبات از یکدیگر می‌رود و تصویر تاریک و تلخی جلوی چشم افراد شکل می‌گیرد، دیگر انگیزه ای برای مقابله با این موارد نداریم و پیشاپیش تصور می‌کنیم هر گونه دیالوگ به معنای شکست است؛ به همین دلیل آنچه بین ما حکم می‌کند، زورورزی است. او تصریح می‌کند: در تاریخ تحولات جامعه ایران کمتر زمانی بوده که پدیده‌های ذهنی فرد با قدرت در جامعه عمل کنند و امروز ابعاد ذهنی فرد می‌تواند سرخوردگی او را به یک خشم انباشته تبدیل کند.این جامعه‌شناس می‌گوید: به تعبیری چالش‌ها، مشکلات و بی‌پاسخ ماندن مطالبات افراد الزاما نمی تواند این حجم خشونت را به‌تنهایی ایجاد کند و آنچه موجب تقویت آن می شود، پدیده های ذهنی است که فرد ممکن است نسبت به آن خودآگاه نباشد. مهرشاد درباره آینده این شرایط، معتقد است که باید دید این اتفاقات پایان زودهنگام پیدا می‌کند یا همچنان به عنوان یک پدیده با امتداد زمانی بیشتر ادامه می یابد و پیش‌بینی برای این جریان اندکی مشکل است؛ اما اگر این ماجرا تا این حد پیش نمی‌رفت، بیشتر امکان واکنش های اصلاحی وجود داشت؛ اما زمانی که این اتفاقات رنگ سیاسی و امنیتی پیدا می‌کند، معمولا در کوتاه‌مدت شاهد تغییرات مفصل رسمی نخواهیم بود.

سهیل رحیمی، روان‌شناس و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه خشونت به معنای قراردادن افراد در وضعیتی خلاف میل خودشان است، بیان می‌کند: پس وقتی افرادی دست به خشونت می‌زنند، درحال بروز رفتاری در جامعه هستند که می خواهند خواسته خود را به زور به دیگران تحمیل کنند؛ این خشونت می‌تواند در قالب رفتار یا گفتار باشد که به منظور کنترل دیگران از سوی افراد صورت می‌گیرد. به گفته این استاد دانشگاه، خشونت و پرخاشگری دو معنای متفاوت از یکدیگر  دارند. همه ما می‌دانیم که انسان‌ها دارای یک سری از هیجانات منفی هستند؛ هیجاناتی که ممکن است جنبه بیرونی پیدا کند و موجب آسیب‌زدن به خود یا دیگران شود. درواقع در بروز پرخاشگری افراد چیزی را به دیگران تحمیل نمی‌کنند، ولی عواطفشان جریحه‌دار شده است. ‌پرخاشگری ریشه در ذات و فطرت انسان‌ها دارد و ابزاری است برای دستیابی به کامیابی‌ها. پس پرخاشگری ممکن است در برخی از مواقع اقدامی مطلوبی هم باشد؛ درحالی‌که در برخی از مواقع ممکن است آسیب‌زننده باشد. در بروز پرخاشگری عدم اعتماد به نفس و پختگی ناکافی افراد نقش مؤثری دارد؛ برای مثال ممکن است مردی به دلیل اینکه به خواسته خود نرسیده است خشم خود را در قالب زخم زبان به همسرش نشان دهد؛ این مصداق یک پرخاشگری است.

 این روان‌شناس در ادامه سخنانش با بیان اینکه پس باید بین خشونت و پرخاشگری به عنوان یک رفتار اجتماعی که فرد می خواهد خواسته خود را به زور تحمیل کند و به همین دلیل از ابزارهای خشونت استفاده می‌کند، تفاوت قائل شد، تصریح می‌کند: افراد در این حالت می خواهند هر طور که شده به خواسته خود برسند و به همین دلیل هم ممکن است دست به رفتارهایی عجیب‌غریب بزنند یا فحاشی و زورگویی کنند. به گفته رحیمی خشونت انواع مختلفی از جمله خشونت عریان و پنهان و نمادین دارد. بنگاه‌های خبررسانی معمولا از خشونت پنهان استفاده می‌کنند. این روان‌شناس در ادامه با بیان اینکه خشونت‌های جمعی تأثیر بسیاری بر افراد جامعه می‌گذارد و پیامدهای زیادی را به همراه دارد، بیان می‌کند: خشونت باعث کاهش عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس افراد می‌شود. این موضوع باعث می شود کودکان هم دست به پرخاشگری بزنند یا اینکه خودشان مبتلا به افسردگی یا اختلالات روحی و روانی دیگر شوند.

به گفته این مدرس دانشگاه، خشونت امید را از بین می‌برد و باعث افزایش ناامیدی و بی‌تفاوتی اجتماعی و همچنین افزایش رفتارهای هیجانی همچون مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و همچنین بازتولید خشونت در جامعه می‌شود.  از نظر او، خشونت‌های جمعی همچنین باعث افزایش اختلالات روحی و روانی و همچنین انواع جرائم و بزه و خودکشی در بلندمدت می‌شود. توجه داشته باشید که درحال حاضر30 درصد از افراد جامعه ایرانی دارای  اختلالات روحی و روانی هستند؛ آماری که بسیار بالاست؛ چرا که نرمال آن بین 3 تا 5 درصد است. این مسئله باعث می شود تا در آینده با انفجاری از این اختلالات روبه‌رو باشیم. به گفته رحیمی، راه برون‌رفت از این بحران‌ها گسترش گفت‌و‌گو و تفریح و عدم ترویج خشونت آگاهانه یا ناآگاهانه از سوی رسانه‌ها و همچنین افزایش شادی و نشاط اجتماعی است؛ چرا که جامعه ای که شادی نداشته باشد، به‌مرور افسرده می شود.