وقتی ارمنیان از جلفا در کنارههای رود ارس به پایتخت ایران یعنی اصفهان، کوچیدند، این پرسش همواره با آنان بود که «آیا دوباره به زادگاهشان بازمیگردند؟» واقعیت این است که ارمنیان در شهر اصفهان، کنارههای جنوبی زایندهرود و در دامنه کوه صفه بهتدریج زندگی تازهای آغاز کردند، اندکاندک در بستر مطلوبی که شاهعباس بزرگ برایشان فراهم آورده بود، آرام گرفتند و به پاسخی رسیدند که دیگر بهعقبرفتن بیمعنا بود.
سرزمین ارمنستان از هزاران سال قبل تاکنون یکی از پرتلاطمترین مناطق در طول تاریخ بوده است. حضور در میان چندین کشور بزرگ و قدرتمند، این منطقه را همواره درگیر کشورگشایی و تاختوتاز آنها قرار داده است.
جلفا، اما هنوز این روزها که میشود و آغوشش را برای استقبال از کریسمس باز میکند، زیبایی خود را دارد و پر از تکاپو و صدای زندگی است! یلدا تازه رنگ باخته و دیگر ردپایی از سور و سات بلندترین شب سال نیست. شهر در شلوغی و هیاهو فرو رفته است. این طرف شهر در محله ارامنهنشین اصفهان، اما کریسمس آغاز و مسیح (ع) متولد شده است.
در بین این سه کلیسا که سالیان دراز مأوای شیفتگان حضرت مسیح(ع) بودهاند، سورپ هاکوپ بهلحاظ قدمت اهمیت ویژهای دارد؛ زیرا قدیمیترین کلیسای بهجامانده از روزگار صفوی است. اما اثری از اسپتانوس نیست. بنای هاکوپ به ۱۶۰۷میلادی یا ۱۰۱۶ هجری قمری برمیگردد. درحالیکه کلیسای مریم مقدس که نام مجموعه از او گرفته شده، به چند سال بعد از آن، یعنی ۱۶۱۳ میلادی یا ۱۰۲۲ هجری قمری میرسد و بانی آن نیز «خواجه آوتیک» نام دارد.
ساعت کلیسا وانک رأس ساعت ده صبح یازدهم دیماه 1401، ده ضربه نواخت. در چوبی کلیسا به روی ارامنه ایران و عده محدودی از خبرنگاران و عکاسان مسلمان اصفهان گشوده شد تا آیین مذهبی اولین روز سال نو میلادی برای 417 امین سال متوالی با حضور ارامنه در اصفهان اجرا شود؛ مراسمی که امسال رنگ رخسارش متفاوت بود.
مارتین بوبر فیلسوف، متفکر دینی، فعال سیاسی و آموزگار شهیر آلمانی-یهودی قرن بیستم است. او در رشته فلسفه و تاریخ هنر در دانشگاههای وین، برلین، لایپزیگ و زوریخ تحصیل کرد. رساله دکترایش در سال 1904 به نظریههای تمایز در اندیشههای نیکلاس کوزایی و یاکوب بومه پرداخت، اما بیانیه نیچه در باب هیچانگاری قهرمانانه و انتقادش از فرهنگ مدرن بیشترین تأثیر را بر بوبر گذاشتند که سبب تمایل هرچه بیشتر او به ریشه یهودی و فرهنگ مذهبیاش شد. گرچه بوبر با مقامات اسرائیلی همکاری تنگاتنگ و روابط دوستانهای داشت، همواره با سیاستهای دولتی آنان مخالف بود.