به گزارش اصفهان زیبا؛ تغییر قبله واقعه‌ای است که در آن، قبله مسلمانان از مسجدالاقصی به سمت کعبه تغییر یافت.
این واقعه در رجب سال دوم هجری و پس از نزول آیه ۱۴۴ سوره بقره رخ داد. بنابر نقل بیشتر تاریخ‌نویسان، تغییر قبله در مسجد ذوالقبلتین در مدینه در بین نماز ظهر انجام شده است.
پیامبر اکرم(ص) در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه، به سوی بیت‌المقدس نماز می‌گزارد؛ اما دوست داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین‌جهت در انتظار وحی و تغییر قبله به سر می‌برد.
خداوند با نزول آیه قبله، او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به‌سوی کعبه فرمان داد: «قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِک فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّینَّک قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَک شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیثُ مَا کنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکتَابَ لَیعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یعْمَلُونَ»؛ «نگریستنت را به اطراف آسمان می‌بینیم. تو را به‌سوی قبله‌ای که می‌پسندی می‌گردانیم؛ پس روی به جانب مسجدالحرام کن و هرجا که باشید، روی بدان جانب کنید. اهل کتاب می‌دانند که این دگرگونی بحق و از جانب پروردگار آنان بوده است و خدا از آنچه می‌کنید، غافل نیست»(بقره، ۱۴۴).
درباره پیشینه قبله مسلمین روایات و نظرهای مختلفی وجود دارد. بنا بر برخی روایات، کعبه از زمان حضرت آدم(ع) قبله بوده است.
حضرت ابراهیم(ع) کعبه را بازسازی کرد و حضرت موسی(ع) برای نجات مسجدالاقصی از شرک و انحراف، به امر خداوند، بیت‌المقدس را قبله قرار داد؛ اما در برخی روایات دیگر چنین آمده است که قبله رسمی مسلمانان تا دو سال پس از هجرت، بیت‌المقدس بوده است.
کعبه در آن هنگام، به‌صورت بتخانه درآمده بود و نمازگزاردن به‌سوی آن، شبهه احترام به بت‌ها را برمی‌انگیخت. برخی نیز گفته‌اند که پیامبر اکرم(ص) پیش از هجرت، در صورت امکان، میان دو قبله جمع می‌کرد؛ بدین‌صورت که با توجه به موقعیت جغرافیایی مکه و بیت‌المقدس، امکان این بود که آن حضرت به‌گونه‌ای رو به بیت‌المقدس بایستد که کعبه میان او و بیت‌المقدس قرار گیرد و در صورت عدم امکان جمع، به‌سوی مسجدالاقصی نماز می‌گزارد. پس از هجرت، جمع میان دو قبله به سبب موقعیت جغرافیایی، ممکن نبود و بدین رو بیت‌المقدس تنها قبله پیامبر(ص) و مسلمانان بود.
نحوه تغییر قبله
بر پایه روایات، در روز تغییر قبله، پیامبر(ص) به‌سوی بیت‌المقدس نماز ظهر می‌گزارد و طبق معمول، مردان پشت سر ایشان و زنان پشت مردان به نماز ایستاده بودند. پس از ادای دو رکعت از نماز، جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و با ابلاغ آیه ۱۴۴ سوره بقره پیامبر(ص) را به سوی کعبه برگرداند. در خصوص زمان تغییر قبله نیز اختلاف است؛ اما علامه طباطبایی معتقد است که براساس بیشتر منابع و صحیح‌ترین نظر، زمان تغییر قبله، ماه رجب سال دوم هجری (هفده ماه پس از هجرت) است.
مکان وقوع تغییر قبله
درزمینه محل واقعه تغییر قبله، میان مورخان اتفاق‌نظر وجود ندارد. منابع تاریخی سه مکان را برای این واقعه ذکر کرده‌اند:
♦ مسجد محله بنی‌سَلمه در شمال غربی مدینه که به مسجد ذوالقبلتین معروف است. بیشتر مورخان این مسجد را مکان وقوع تغییر قبله دانسته‌اند؛
♦ مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛ مسجد النبی.
دلیل تغییر قبله
مفسران قرآن علل تغییر قبله را چنین برشمرده‌اند:
♦ در سال‌های حضور پیامبر(ص) در مکه، خانه کعبه محل نگهداری بت‌های مشرکان بود؛ ازاین‌رو، پیامبر(ص) به‌طور موقت با فرمان خداوند به بیت‌المقدس روی گرداند و به‌این‌ترتیب، صفوف مسلمانان از مشرکان که به کعبه اهتمام می‌ورزیدند، جدا شد.
♦ با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در مدینه، جامعه مسلمانان تا حدی استوار شده و صفوف آنان از دیگران کاملا مشخص شد؛ ازاین‌رو، دیگر قبله‌بودن بیت‌المقدس ضرورت نداشت و پیامبر(ص) خواستار تغییر آن شد؛ ضمن آنکه کعبه، کهن‌ترین خانه توحید و اصیل‌ترین کانون پیامبران بود؛ همچنین با صدور حکم تغییر قبله، مسلمانان از یهودیان که به‌سوی بیت‌المقدس متوجه بودند، مشخص می‌شدند.
♦ پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، یهودیان از قبله‌بودن بیت‌المقدس، سوءاستفاده کرده و آن را نشانه نقص اسلام و حقانیت خود معرفی می‌کردند (بقره، ۱۴۶؛ انعام، 20). بنابر برخی روایات، یهودیان مدینه مدعی بودند که مسلمانان قبله‌ای نداشته‌اند و آنان مسلمانان را به‌سوی بیت‌المقدس راهنمایی کرده‌اند.
♦ از حکمت‌های تغییر قبله، آزمایش مسلمانان بوده است؛ زیرا آنان که پیرو راستین فرمان خداوند بودند، بدون تعصب و اکراه این تغییر را پذیرفتند؛ ولی آنان که ایمان خالص نداشتند و به مقام تسلیم نرسیده بودند، هم‌آوا با یهودیان، بهانه‌جویی و چون‌وچرا را آغاز کردند.
