به گزارش اصفهان زیبا؛ روز جهانی تالابها درحالی طی می‌شود که بسیاری از تالاب‌های کشور ازجمله گاوخونی اوضاع خوبی ندارند و نفس‌های آخر خود را می‌کشند.
هر چند پیش‌ازاین معاون عمرانی استانداری گفته بود که طرح احیای تالاب گاوخونی روی میز رئیس‌جمهور است، به‌نظر می‌رسد گاوخونی در لابه‌لای سیل گردوغباری که این روزها آن را فرا گرفته، به فراموشی سپرده شده است و جز وعده‌ووعیدها و حرف‌های تکراری چیز دیگری عایدش نمی‌شود.
اوایل آذر بود که خبر روان‌شدن آب به سمت گاوخونی در رسانه‌ها منتشر شد: «هشتم آذر ذخیره موجود در سد انحرافی رودشتین و جریان موجود رودخانه در فاصله ۱۳۰ کیلومتری تالاب بین‌المللی گاوخونی با دبی حدود ۲۵ مترمکعب بر ثانیه به‌سمت تالاب جاری شد. ذخیره آب این سد و دبی ورودی موجود حاصل از زهاب کشاورزی است. با توجه به رطوبت بستر رودخانه در این مسیر انتظار می‌رود با دبی ثابت حدود ۲۰ مترمکعب بر ثانیه در این بازه از رودخانه، قسمتی از سهم حقابه زیست‌محیطی تالاب بین‌المللی گاوخونی تأمین شود.»
با‌وجوداین، اما جرعه آبی که (میزان آن مشخص نشد) در آبان گذشته و به‌صورت موقت، رها و به سمت این تالاب روانه شد، چندان تغییری در وضعیت گاوخونی ایجاد نکرد؛ چراکه همین چند وقت پیش بود که مسئولان حوزه محیط‌زیست از خشکی 99درصدی تالاب گاوخونی خبر دادند.
به گفته معاون سازمان محیط‌زیست، با وجود اینکه سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته با افزایش ذخیره ۸۸درصدی مواجه بوده، اما این افزایش سطح آب برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشده و در حال حاضر این میراث طبیعی کشور در حال نابودی بوده و ۹۹درصد سطح آن خشک شده است.
به گزارش «انصاف» در سال آبی جاری، یعنی از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۲۷ تیر ۱۴۰۲ با وجود بارش‌های بسیار خوب در سرشاخه‌ها و افزایش چشمگیر ذخایر سدهای حوضه آبریز زاینده‌رود، هیچ حقابه مشخصی برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشده و هم‌اکنون سطح تالاب به‌صورت ۹۹درصد خشک است.
این موضوع را افشین دانه‌کار، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با «ایرنا» نیز تأکید کرده است.
او با اشاره به اینکه تمام تالاب‌های فلات مرکزی دچار مرگ آبی شده‌اند، گفت: فلات مرکزی ایران با ۱۰میلیارد مترمکعب کمبود آب روبه‌روست و اگر برای تأمین این میزان آب برنامه‌ای نداشته باشیم، با یک بحران جدی در سطح ملی مواجه خواهیم شد.
او با اشاره به مشکلات و موانع موجود در امر حفاظت از تالابها، افزود: تالابها در چرخه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای دارند که از درجه حساسیت بالایی هم برخوردارند. این حوضه‌های آبی علاوه بر ارائه خدمات، به هرگونه تغییر در محیط واکنش نشان می‌دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جوامع محلی بیش از ۵۰ خدمت از تالابها دریافت می‌کنند.
به نظر می‌رسد باید سطح آگاهی مردم و مسئولان در خصوص این زیستگاه ارزشمند بیش‌ازپیش افزایش یابد. تجربه‌های چند سال اخیر نشان می‌دهد که بخش بزرگی از خدمات تالابها را دقیقا زمانی متوجه می‌شویم که آن‌ها را از دست داده‌ایم.
به گفته او، بیشتر تالاب‌های خشک‌شده در کشور اکنون به مرکز ریزگرد تبدیل شده‌اند یا خشک‌شدن آن‌ها به ازدست‌رفتن آب‌های زیرزمینی منجرشده که نخستین آسیب آن متوجه جوامع محلی است و در بلندمدت حتی می‌تواند مانعی در برابر توسعه باشد.
گاوخونی خشکیده!
در این میان گاوخونی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است؛ چراکه تابستان گذشته هم مانند اغلب سال‌های گذشته تالاب گاوخونی در بحرانی‌ترین وضعیت خود قرار داشت و اظهارات مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و تصاویر منتشرشده از این تالاب در رسانه‌ها و فضای مجازی، مؤید آن است که گاوخونی با بیش از ۴۷هزار هکتار وسعت که زمانی عمق متوسط آن ۱۵۰ سانتی‌متر بوده، هم‌اکنون در آستانه خشک‌شدن کامل قرار گرفته است.
براساس تصاویر ماهواره‌ای می‌توان گفت که این تالاب تقریبا به‌صورت صد‌درصد خشک‌شده و تنها 2 یا 3درصد در قسمت شمالی آن کمی مرطوب است.
در طول ۲۲ سال اخیر، به‌ندرت حقابه قابل‌قبولی به این تالاب اختصاص پیدا کرده و در سال آبی جاری (یکم مهر ۱۴۰۱ تا پایان شهریور ۱۴۰۲) نیز تاکنون تقریبا هیچ حقابه مشخصی به این تالاب نرسیده است و در ماه‌های اخیر تنها اندکی پساب کشاورزی وارد تالاب شده که حجم آن به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند حتی یک‌درصد از مساحت تالاب را هم مرطوب نگه دارد.
روند عدم تخصیص حقابه موردنیاز به تالاب گاوخونی به علت بارگذاری‌های بیش‌ازاندازه مصارف آبی در حوضه آبریز زاینده‌رود، به‌خصوص در بخش‌های کشاورزی و صنعت، در طول دو دهه اخیر ادامه داشته است و این مسئله باعث شده این تالاب در حال تبدیل‌شدن به یکی از کانون‌های اصلی گردوغبار در مرکز فلات ایران باشد.
خردادسال گذشته بود که حسن رئیسی به اصفهان آمد و به اصفهانی‌ها وعده‌هایی در رابطه با احیای گاوخونی داد: «طرح جامع احیای زاینده‌رود در دست تدوین است و از طرف وزارت نیرو به‌زودی در اختیار نخبگان قرارگرفته و پس‌ازآن به اطلاع مردم خواهد رسید.
در این میان اما یک‌سوم از اعتبارات این سفر استانی نیز به طرح‌های آب‌رسانی اختصاص یافت؛ اما حالا و در شرایطی که چندین ماه از سفر رئیس‌جمهور به اصفهان می‌گذرد، نه‌تنها اتفاقی در این زمینه رخ نداده، بلکه به نظر می‌رسد، احیای این تالاب به دست باد سپرده شده است!
احیای تالاب به کجا رسید؟
به گزارش «اصفهان‌زیبا» حسین اکبری، معاون طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان، با اشاره به اینکه طرح احیای تالاب گاوخونی ذیل ستاد ملی حفاظت و احیای تالاب‌های درخطر آماده می‌شود، می‌گوید: «دستگاه‌های مرتبطی که در قانون پیش‌بینی شده‌اند نیز موظف هستند برنامه‌های اولویت‌دار خود را به همراه اعتبارات موردنیاز و زمان اجرا ارائه دهند. پس از اینکه همه دستگاه‌ها برنامه‌های خود را ارائه دادند و در جلسه‌های کارشناسی این برنامه‌ها بررسی و جمع‌بندی شدند، در کمیته کارشناسی سازمان حفاظت محیط‌زیست دوباره این طرح‌ها مطرح می‌شوند و درنهایت، جمع‌بندی شده و به تأیید دبیرخانه ستاد ملی حفاظت و احیای تالابها می‌رسند.»
به گفته اکبری، «در حال حاضر، جلسه‌های اولیه در استان تشکیل شده و دستگاه‌های مختلف نیز برنامه‌های خود را ارائه داده‌اند و این برنامه‌ها به معاونت محیط‌زیست دریایی و تالابها ارسال شده است. لازم است که چنین اتفاقی در استان چهارمحال‌وبختیاری نیز بیفتد؛ چراکه زاینده‌رود در جغرافیای هر دو استان قرار دارد. تهیه و تدوین و تصویب و ارجاع این طرح از الزام‌های قانون حفاظت از محیط‌زیست دریایی و تالاب‌هاست؛ بنابراین این طرح قابل‌پیگیری و تصویب بوده و البته الزامی قانونی است؛ زیرا درحال حاضر تالاب گاوخونی ازجمله تالاب‌هایی با شرایط بد و بحرانی است؛ علاوه‌براین، اقدامات دیگری نیز به‌منظور احیای تالاب انجام شده است؛ مثلا اینکه با توجه به بازدید رئیس حوضه آبریز زاینده‌رود و شرکت مدیریت منابع آب ایران و معاون وزیر نیرو از تالاب گاوخونی و تأکید مسئولان استانی بر احیای رودخانه و استمرار آن، قرار بر این بود که در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ که در مقایسه با سنوات گذشته ذخیره سد بهتر بود و به ۶۰۰میلیون مترمکعب رسید و باران‌های خوبی که بارید، انتظار می‌رفت در تدوین جدول منابع و مصارف زاینده‌رود، موقع رهاسازی، حجمی نیز برای گاوخونی در نظر گرفته شود که این اتفاق نیفتاد؛ اما امید است که در زمستان حجمی برای گاوخونی رهاسازی شود.»
او همچنین گفته بود که «پیش‌بینی شده است بارش‌های خوبی در پاییز و زمستان امسال در سرشاخه‌ها رخ دهد؛ همچنین ذخیره سد نیز مناسب بوده و به همین خاطر قرار است در پاییز و زمستان حقابه خوبی به تالاب تعلق بگیرد؛ علاوه بر این، طرحی هم خود وزارت نیرو به‌منظور احیای زاینده‌رود و تالاب درنظر دارد؛ این درحالی است که برخلاف پیش‌بینی‌های هواشناسی بارش‌های بالای نرمال محقق نشد و میزان بارش‌ها نسبت به میانگین سالانه بسیار اندک بود؛ همین هم شده است که کارشناسان از وضعیت بد آبی در آینده خبر می‌دهند.
با این اوصاف چشم‌های گاوخونی به رسیدن آب به آن سفید شده است و همچنان در انتظار آب به‌سر می‌برد؛ درحالی‌که به نظر می‌رسد عزمی برای احیای این تالاب وجود ندارد؛ به‌ویژه حالا که بسیاری چشم به اجرای طرح‌هایی همچون انتقال آب از دریا دوخته‌اند و آن را ناجی مشکلات آبی اصفهان می‌دانند!
