به گزارش اصفهان زیبا؛ قرض‌الحسنه نمونۀ کوچکی از یک جامعه دینی است که منافع مادی اولویت اصلی انسان‌های آن نیست، انسان‌هایی که به‌دنبال دستگیری از اطرافیانشان سرمایه‌گذاری‌هایی می‌کنند و بهره آن در برکت مال و زندگی‌شان نمود می‌کند.
یک نمونه از قرض‌الحسنه، قرض‌الحسنه‌های خانوادگی است، قرض‌الحسنه‌هایی که روابط گرم خانوادگی چاشنی این سنت حسنه می‌شود،خانواده‌ای که در میان ایرانیان از جایگاه و ارزش بالایی برخوردار است و همین ارزش از بسیاری از ضمانت‌های رسمی، اعتبار بیشتری دارد. در این رابطه با داوود کیخسروکیانی، فعال اقتصادی و مشاور کسب‌وکار به گفت‌وگو پرداختیم. این فعال حوزه اقتصادی در رابطه با فرصت‌های قرض‌الحسنه‌ها ،به‌ویژه قرض‌الحسنه‌های خانوادگی، این‌گونه می‌گوید.
قرض‌الحسنه‌های خانوادگی چگونه می‌تواند تأثیرات معنوی مثبتی بر افراد خانواده داشته باشد؟
برای پرداختن به موضوع قرض‌الحسنه‌های خانوادگی بهتر است مقدمه‌ای در این رابطه مطرح کنم. خداوند در این دنیا فرصت‌ها و نعمت‌هایی برای ما فراهم می‌کند، نعمت‌هایی که ما به دید رنج و زحمت به آن‌ها نگاه می‌کنیم.
در ادامه نظر شما را به یک مسئله علمی جلب می‌کنم. این مسئله بیان می‌کند، زمانی که انسان به دلیل درگیری‌ها و مشکلات زندگی دچار استرس می‌شود، هورمون‌هایی در بدن ترشح می‌شود که موجب کاهش عملکردهای بدن می‌شود؛ کاهش هوشیاری، کاهش سطح انرژی و نشاط ازجمله تأثیرات ترشح این هورمون‌ها است. در این شرایط لازم است بدن هورمون‌های دیگری ترشح کند و با خنثی‌سازی به سطح مطلوب عملکرد بازگردد. در این فرایند با خنثی‌شدن هورمون‌های نامطلوب انسان احساس آرامش می‌کند.
انسان برای رفع استرس و ایجاد آرامش همواره به دنبال راهکارهایی بوده است؛ برخی از این راه‌ها غیرطبیعی بوده و ممکن است آرامش مقطعی ایجاد کند؛ اما عوارض روحی و جسمی آن‌ها به‌مراتب بیشتر است.
تحقیق‌های علمی ثابت کرده‌اند، حضور در جمع، به‌ویژه جمع‌ها و محفل‌های خانوادگی، می‌تواند تا اندازه زیادی به آرامش و نشاط لازم برای کاهش استرس و تنش‌های روزمره انسان کمک کند. جمع‌هایی که سرشار از محبت و پیوندهای عمیق عاطفی است.
بهتر است این‌گونه بگویم، شاید راه رهایی از بسیاری بلاهایی که به آن‌ها دچار می‌شویم این است که به جمع بپیوندیم، جمع‌هایی که با معاشرت و همدلی نزدیک‌ترین افراد زندگی‌مان بتوانیم به حیات بانشاطمان ادامه دهیم. بسیاری از گرفتاری‌ها، افسردگی‌ها و پریشانی‌هایی که در زندگی انسان ایجاد می‌شود، شاید به‌ظاهر نامطلوب باشد، اما به‌واسطه اتصال به این جمع‌های پربرکت می‌تواند به نعمت تبدیل شود، نعمتی به نام آرامش. البته آرامش اصلی از ذات خداوند نشئت می‌گیرد.
آیا نمونه‌ای مشابه قرض‌الحسنه‌های خانوادگی در دنیا وجود دارد؟
بر اساس آیه قرآن، یهودیان معتقدند «یدالله مغلوله» به این معنی است که دستان خدا بسته است و خدا پس از خلقت انسان او را به خودش واگذار کرده. برای مثال مسلمانان معتقدند روزی‌رسان خداست و این اعتقاد ریشه در آیات قرآن دارد؛ درصورتی‌که یهودیان معتقدند برای کسب روزی باید خودشان تلاش کنند و خداوند در ارتزاقشان نقشی ندارد.
این اعتقاد یهود، پایه و اساس نظام ربوی اقتصاد جهان است؛ چراکه نظام اقتصادی و اجتماعی دنیا، به‌ویژه دنیای غرب، بر اساس مفاهیم این دین پایه‌گذاری شده است، اعتقادی که حتی در مسائل عاطفی‌شان نیز به‌شدت رسوخ کرده است. آن‌ها معتقدند ثمرۀ محبت نیز باید سود مادی باشد. به‌این‌ترتیب تمام روابط بشری را به نظام ربوی آلوده ساخته‌اند،نظامی منفعت‌طلبانه و کاملا حسابگر.
نتیجه این تفکر، نگاه منفعت‌طلبانه به هرگونه دستاوردی است که انسان می‌تواند در زندگی خود کسب کند، دستاوردهایی همچون علم، محبوبیت، موقعیت و هر آنچه انسان برای پیشرفت خود می‌تواند به آن دست یابد. به‌این‌ترتیب اصلا قرض و صدقه در تفکر غربی جایگاهی ندارد؛ البته در کشورهای غربی نیز خیریه‌هایی وجود دارد؛ اما این خیریه‌ها جزئی از برنامه‌های بازاریابی و جلب اعتمادشان است؛ یعنی خیریه‌ها به دلیل اعتقادات مذهبی‌شان نیست؛ بلکه بر اساس بازاریابی غربی یکی از بنیادی‌ترین روش‌های جلب اعتماد، فعالیت‌های خیرانه است.
جالب است بدانید کمک‌های خیر آن‌ها علاوه بر اینکه آلوده به منت و چالش‌های بسیاری است، با شرط‌وشروط انجام می‌شود. در اینجا لازم است بگویم در غرب خانواده اهمیت چندانی ندارد. اصلا جمع‌های خانوادگی که به‌طور منظم دورهمی داشته باشند، وجود ندارد؛ چه رسد به آنکه بخواهند فعالیت خیرانه به این شکل داشته باشند.
با توجه به صحبت‌هایی که شد، قرض‌الحسنه‌های خانوادگی توجیه اقتصادی ندارند. دلیل ماندگاری و نهادینه‌شدن این سنت حسنه چیست؟
در مقابل نظام ربوی یهود، تفکر اسلامی است که برای نمونه معتقد است زکات علم نشر آن است؛ درصورتی‌که غرب معتقد است یک‌سری از علوم و جایگاه‌های اجتماعی و سیاسی باید طبقه‌بندی شود و همه امکان دسترسی به این علوم را نداشته باشند.
آنچه در غرب رواج دارد، حساب‌های دودوتا چهارتایی است که خلاف همه آن‌ها در تفکر توحیدی وجود دارد. خداوند می‌فرماید تأمین رزق، محبت و همه آنچه برای زندگی نیاز دارید، به عهده من است؛ کافی است سنت‌های الهی را رعایت کنید تا بدون حساب به شما ببخشم.
سنت‌های الهی همان چیزی است که حساب‌وکتاب‌های دنیا را برهم زده است؛ همان چیزی است که اثبات می‌کند نه‌تنها دستان خدا بسته نیست، بلکه همه‌چیز دست اوست. یک نمونه از حجت‌های خدا در این زمینه پیروزی مردمی است که سال‌هاست در محاصره هستند و با کمترین امکانات در مقابل ابرقدرت‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی جهان مقاومت کرده‌اند.
با یک حساب سرانگشتی این مردم نباید بیشتر از چند روز دوام بیاورند و مطمئنا در مقابل این هجمه‌ها باید نابود شده باشند؛ اما این مردم به سنت‌های الهی پایبند هستند و همین امر سبب پایداری و ماندگاری آن‌ها شده است.
چه شد که قرض‌الحسنه‌های فامیلی شکل گرفت؟
برخی از بزرگان اقتصادی و سیاسی کشور در مقاطعی به این نتیجه رسیدند که راه رشد و پیشرفت کشور، پیروی از قوانین جهانی است. به دنبال این مسئله تلاش کردند بسیاری از قراردادها و سندهای جهانی را در کشور پیاده کنند؛ به امید پیوستن به باشگاه توسعه جهانی.
در این خفقان توحیدی قرض‌الحسنه‌های خانوادگی و پیوندهای حاکم بر آن‌ها نشان داد راه دیگری به‌جز تبعیت از نظام‌های اقتصادی جهانی وجود دارد. این نمونه قرض‌الحسنه که حدودا از 20 سال پیش در میان مردم ایران رواج پیدا کرد، هیچ نمونه دیگری نداشته و ندارد. در زمان اهل‌بیت سنت قرض دادن بوده است؛ اما اینکه اسمی پیدا کند و رسم بشود، نبوده است.
درواقع در آن زمان ادبیات چنین فعالیت‌های مالی در بستر خانواده وجود نداشته است. قرض‌الحسنه‌های فامیلی به نظر بنده حجت خدا بود برای آنان که گشایش اقتصادی را در تفکر و قواعد غربی جست‌وجو می‌کردند. قرض‌الحسنه‌های خانوادگی در راستای یک سنت الهی بود و همین امر موجب ماندگاری و نهادینه‌شدن آن در فرهنگ ایرانیان شد.
در قرض‌الحسنه‌های خانوادگی، معمولا افراد بی‌نیاز انتظاری از قرض‌الحسنه ندارند. درواقع بدون چشمداشت مبلغی در صندوق قرض‌الحسنه قرار می‌دهند تا آنان که به این پول نیاز دارند، بدون منت بتوانند از آن استفاده کنند. مطمئنا در این قرض‌الحسنه‌ها کسی به‌دنبال سود و منفعت شخصی نیست.
جایگاه قرض در تفکر توحیدی چگونه است؟
نظام ربوی معتقد است؛ اگر به کسی پولی قرض می‌دهی، باید بهره و سود از آن کسب کنی؛ یعنی قرضی که با شرط همراه است. درصورتی‌که اسلام قرض‌دادن با شرط‌وشروط این‌چنینی را باطل می‌داند. درواقع قرض با حساب‌وکتاب‌های مالی توجیه اقتصادی ندارد؛ اما تفکر توحیدی معتقد است قرض دادن 18 برابر ثواب و پاداش دارد که این اعتقاد موجب شده است مسلمانان برای قرض‌دادن به دنبال سود و منفعت‌های دنیوی نباشند؛ هرچند برکات این سنت حسنه در زندگی آن‌ها جاری خواهد شد.
شما ببینید دریافت یک وام بانکی چه شرایطی دارد. جدای از ضمانت‌هایی که لازم است، وقت و انرژی بسیاری باید برای دریافت آن صرف کرد؛ درصورتی‌که قرض‌الحسنه‌های خانوادگی بدون دردسر و با ضمانت پیوندهای فامیلی گره‌گشای اعضای خانواده می‌شوند؛ همچنین در این قرض‌الحسنه‌ها قواعد خداپسندانه وجود دارد.
یکی از قواعد این قرض‌الحسنه‌ها خانواده‌محوربودنشان است. حرمت خانه و خانواده چیزی است که بر هیچ‌کس پوشیده نیست. یکی دیگر از قواعد حاکم بر این برنامه‌ها، وعدۀ خداوند است؛ بدون منت قرض بدهید، خداوند 18 برابر به شما بازمی‌گرداند. وعده‌ای که در کنار برکاتش حجتی بر بن‌بست تفکرات غیرتوحیدی است.
چه باید کرد تا این قرض‌الحسنه‌ها در عین حفظ روابط خانوادگی همواره پابرجا باشند؟
طبیعی است که در رابطه با قرض‌الحسنه‌های خانوادگی دلیل‌تراشی‌های کاذب و شبهات بسیاری ایجاد شود. قطعا این قرض‌الحسنه‌ها با این حجم برکات و فراوانی‌ها مخالفان سرسخت خود را دارند. خانواده‌ها باید بدانند این دورهمی‌ها محل نزول برکات الهی است، برکاتی که هم اثرات معنوی بسیاری دارد و هم اثرات مادی آن مشکل‌گشای اعضای خانواده است.
اگر اعضای خانواده با دید رحمت الهی به قرض‌الحسنه نگاه نکنند، ممکن است با کوچک‌ترین اختلاف خانوادگی ازهم‌پاشیده شود. همواره حرمت و شأن این قرض‌الحسنه‌ها باید رعایت شود؛برای مثال، همه اعضا باید بدانند اگر با یکدیگر کدورتی دارند، این کدورت نباید در برنامه قرض‌الحسنه خللی ایجاد کند.
کدورت‌ها و اختلاف‌هایی که احتمال دارد میان اعضا به وجود آید، نباید موجب غیبت یا ترک فعل افراد شود. اگر این‌گونه باشد و اعضا به قوانین قرض‌الحسنه پایبند باشند، قرض‌الحسنه خانوادگی پابرجا خواهد ماند، پیوندهای خانوادگی مستحکم‌تر شده و برکات این سنت حسنه شامل همه اعضای خانواده خواهد شد.
