به گزارش اصفهان زیبا؛ امروزه «هنرستان» به محلی برای آموزش رشته‌های بسیار متنوع هنری تبدیل شده و دانش‌آموزان پرشماری را به سمت خود جذب کرده است. علاوه بر رشته‌های پرطرفداری همچون عکاسی، گرافیک و نقاشی، سالانه بسیاری از هنرجویان خواسته یا ناخواسته به تحصیل در شاخه‌های دیگر هنر می‌پردازند که شاید بسیاری از مردم شناخت زیادی نسبت به آن‌ها ندارند. بااین‌وجود مسئولان آموزشی سعی کرده‌اند با گنجاندن رشته‌های هنری اصیل و متنوع، روزنه‌ای برای حفظ و پرورش هنرمندان در این زمینه ایجاد کنند.
یکی از رشته‌های حاضر در آموزشگاه‌ها و هنرستان‌ها رشته طراحی فرش است. به‌طورکلی فرش در میان تاریخ و سبک زندگی ایرانیان جایگاه مهمی دارد و نقوش روی آن‌ها از جمله عوامل شهرت و محبوبیت بالای آن در عرصه جهانی است. بااین‌وجود ورود دستگاه‌ها و نرم‌افزارهای طراحی به صنعت فرش، همچنین ماشینی شدن اکثر آن‌ها و روی آوردن مردم به انواع دیگر پوشش‌ها و تکنولوژی‌ها موجب تغییر و تحولاتی در این رشته تخصصی شده و امروزه شناخت کمی از این هنر اصیل وجود دارد.
مشابه هنر طراحی فرش، رشته‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد که با ورود تکنولوژی به بازار تولید آن‌ها، دایره فعالیت هنرمندان آن رشته تحت تأثیر قرار گرفته و بسیاری از آن‌ها رونق سابق را ندارند. یکی دیگر از رشته‌های هنری که ممکن است با روی کار آمدن شیوه‌های نوین معادل، به انزوا کشیده شده باشد، تذهیب و کتاب‌آرایی است. تذهیب نیز همانند طراحی فرش تحت تأثیر تغییرات متعدد صنعتی و بازار هدف قرار گرفته و نیازمند بازنگری جدی از سوی کارشناسان و اهالی این هنر است.
برای شناخت بیشتر این دو رشته هنری، «اصفهان‌زیبا» مصاحبه را با استاد زهرا صدیقی‌اصفهانی از مدرسان حوزه طراحی فرش و تذهیب و کتاب‌آرایی تدارک دیده است.
از حرفه خود بگویید. در حال حاضر مشغول چه فعالیت‌هایی هستید؟
رشته تخصصی من تذهیب است که در حال حاضر در هنرستان کار و دانش مکتبی مشغول به تدریس آن هستم. دروسی که به هنرجویان آموزش می‌دهیم شامل مهارت‌های تذهیب و تشعیر، نقوش جانوری، هندسی، فرنگی و اسلیمی و … است. از بین این دروس، برخی مهارت‌ها مانند نقوش هندسی و جانوری در هنر طراحی فرش هم وجود دارد و درواقع بین چند رشته هنری مشترک است.
هنر طراحی فرش شامل چه مهارت‌هایی است؟
رشته طراحی فرش شامل مهارت‌هایی مانند رنگرزی مقدماتی فرش، بافت مقدماتی فرش و طراحی سنتی فرش است که این مورد آخر شامل انواع گل و مرغ، اسلیمی خطایی، نقوش هندسی و طراحی عمومی است. در پایه یازدهم هنرجویان مهارت طراحی نقوش فرش را آموزش می‌بینند و در پایه دوازدهم ضمن ادامه طراحی فرش، نقاشی نقشه فرش را می‌آموزند. دراین‌بین، طراحی نقوش اسلیمی نیز به‌عنوان یک درس اختیاری تدریس می‌شود.
در حال حاضر جایگاه این هنر در اصفهان چگونه است؟
در حال حاضر رشته طراحی فرش جایگاه نسبتا خوبی دارد و علاقه‌مندان خودش را جذب می‌کند. البته متأسفانه بسیاری از هنرجویانی که وارد این رشته می‌شوند دارای معدل نسبتا پایینی بوده‌اند. بااین‌وجود حدود دوسوم دانش‌آموزانی که فارغ‌التحصیل می‌شوند، به ادامه تحصیل در همین رشته تمایل نشان می‌دهند.
متأسفانه ازنظر اقتصادی با توجه به اینکه در عرصه بازار جهانی جایگاه فرش ما به کشورهایی مانند چین و هند واگذار شده است، این رشته سود اقتصادی و شرایط مالی چندان ویژه‌ای برای هنرجویان خود ندارد و اگر حمایت‌های کافی و سرمایه‌گذاری صورت نگیرد، حتی احتمال حذف این رشته نیز وجود خواهد داشت.
مراحل طراحی یک فرش چگونه است؟
اولین مرحله در طراحی فرش انتخاب موضوع است؛ موضوعاتی همچون ابنیه تاریخی، لچک و ترنج، شکارگاهی، محرمات و انواع دیگر نقوشی که می‌توان در یک فرش به کار برد. مرحله بعدی شامل طراحی و انتقال طرح به روی کاغذ شطرنجی است که در این مرحله بین فرش‌های درشت‌بافت و ریزبافت تفاوت‌های تخصصی وجود خواهد داشت. مرحله بعدی رنگ‌گذاری به‌صورت آبرنگی است و پس آن نیز نقطه‌گذاری فرش را داریم که به‌صورت برجسته انجام می‌شود. در ادامه برش فرش را داریم که درنهایت به روی فیبر یا چوب منتقل می‌شود.
وضعیت استعدادیابی درزمینه طراحی فرش چگونه است؟
معمولا استعدادیابی صورت نمی‌گیرد و هنرجویانی که به این رشته وارد می‌شوند اکثرا آگاهی زیادی از این رشته هنری ندارند. همان‌طور که گفتم متأسفانه برخی تنها به دلیل داشتن سطح معدل پایین به این رشته می‌آیند که این یکی از معضلات مهمی است که در حوزه آموزش و استعدادیابی وجود دارد. در حال حاضر دانش‌آموزانِ با معدل‌های پایین را به رشته‌هایی مانند طراحی فرش، تذهیب و صنایع‌دستی هدایت می‌کنند. در حال حاضر تنها کسانی که علاقه شخصی به این رشته تخصصی دارند با مراجعه به آموزشگاه‌های آزاد سعی می‌کنند فنون و تخصص کافی را نزد اساتید این رشته فرا بگیرند. هنرجویان این رشته هر سال در مسابقات فرهنگی، هنری و جشنواره‌های هنرهای سنتی، هنرهای تجسمی و صنایع‌دستی شرکت کرده و رتبه‌های ممتاز در سطوح ناحیه تا کشوری به دست می‌آورند که امیدوارکننده است.
مسیر هنری شما چگونه به سمت تذهیب کشیده شد؟
ورود من به آموزش‌وپرورش برای تدریس طراحی فرش بود و سپس با تغییر هنرستان تصمیم به تدریس تذهیب گرفتم که با توجه به سرفصل‌های موجود در این رشته، آمادگی لازم برای تدریس این هنر را داشتم. دلیل این موضوع نیز شاگردی اساتیدی همچون رضا فتاحی در رشته گل و مرغ، استاد آقا رخ در حوزه نقاشی روی چرم، استاد مهرداد صدری در زمینه نگارگری، استاد خوشنویس زاده در حوزه سوخت و معرق چرم و مرحوم استاد شادمان در رشته خوشنویسی بود.
درباره هنر تذهیب بگویید. چه کاربردهایی دارد؟
قدمت این رشته با پدید کتاب‌آرایی در ایران برابر است. از دوران مانویان تمام نقاشی‌هایی که دارای ارزش بودند با رنگ‌های طلایی و نقره‌ای تزیین می‌شدند و این پدیده به‌مرور وارد کتاب‌ها شد. بهترین تذهیب‌ها را در دوره ایلخانیان و تیموریان می‌توان مشاهده کرد که بسیار نفیس و پرزحمت طراحی شده‌اند. در دوران صفویه به دلیل علاقه پادشاهان به ساخت بناهای تاریخی کمی کتاب‌آرایی افت پیدا کرد ولی در دوره قاجار مجدد به کار گرفته شد. در حال حاضر نیز هنر تذهیب نه‌فقط در زمینه کتاب‌آرایی بلکه در تابلو‌ها و نقوش مختلف به کار گرفته می‌شود.
با توجه به پیدایش شیوه‌های نوین کتاب‌آرایی، آیا هنر تذهیب رونق سابق خود را دارد؟
علی‌رغم صنعتی و ماشینی شدن کتاب‌آرایی در قرن اخیر، همچنان هنر تذهیب در تولید آثار نفیس، قباله‌های ازدواج، قرارداد‌های بسیار وزین و تابلو‌های هنری گوناگون کاربرد دارد. امروزه هنر تذهیب در سطح جهانی نیز در حال گسترش است و برای مثال سالانه مسابقات جهانی در کشور‌های ترکیه، اندونزی و مالزی در این حوزه تخصصی برگزار می‌شود که هنرمندان ایرانی حضور موفقی در این رویداد‌ها دارند.
تذهیب به شیوه حل کاری چگونه است؟
حلکاری بخشی از هنر کتاب‌آرایی و تذهیب است که بدون طراحی قبلی و با قلم و رنگ ایجاد می‌شود. رنگ به‌کاررفته در این بخش عمدتا طلایی است و ممکن است از سایر رنگ‌ها مانند قرمز و لاجوردی نیز در این آثار استفاده شود. حلکاری به این صورت است که در حاشیه تابلو‌ها و کتاب‌ها نقوش تذهیب و تشعیر به صورت فی‌البداهه طراحی می‌شود و مراحل قلم‌گیری و پرداز آن معمولا به صورت تک‌رنگ صورت می‌گیرد.
