به گزارش اصفهان زیبا؛ پروژه احداث گذر کمرزرین این روزها به نفع شناخت ریشه‌های کهن اصفهان، متوقف شده است و باستان‌شناسان در این منطقه مشغول‌به‌کارند.
پژوهشگاه میراث فرهنگی به‌تازگی مجوز رسمی کاوش را صادر کرده و به‌این‌ترتیب کار آغاز شده است. دیروز صبح به دیدن این منطقه رفتم و در گفت‌وگو با مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، سرپرست و ناظر پروژه درباره سازه آجری که تازه شناسایی شده است و چشم‌اندازی که برای این فعالیت‌ها در نظر گرفته‌اند، پرس‌وجو کردم.
«مردم کنجکاوند و این خوب است!» ایستاده‌ام رو به منار مسجد علی و گنبد خاکی مسجدجامع عتیق اصفهان (میراث جهانی بشر)، کمی جلوتر از مقبره پیر پینه‌دوز و در انتهای گذر کمر زرین؛ جایی که منظرهای کنیسایی‌اش وجه دیگری از اصفهان را برای گردشگران نمایان می‌کند.
اینجا داربست‌هایی زده شده و باستان‌شناسان و کارگران کارگاه دارند یک سازه آجری را از زیر خاک نمایان می‌کنند. محلی‌ها می‌آیند که مثل هر روز از این مسیر رد شوند و بروند سمت خیابان کمال و پاساژ جعفری یا سمت میدان امام‌علی(ع)؛ اما تقریبا همه‌شان نگاهشان به محوطه کاوش و سازه آجری است و یکی‌درمیان، از مسئولان پروژه درباره کارشان سؤال کرده یا بابت ازبین‌رفتن آثار تاریخی اصفهان اظهار تأسف می‌کنند و سری تکان می‌دهند و می‌روند.
چند نفر هم تشکر می‌کنند و خداقوتی می‌گویند و نشانی بازمانده‌های میراثی دیگر محله را می‌دهند؛ به امید آنکه نجات‌بخشی انجام شود. با خودم می‌گویم ما در کنار «بی‌تفاوتی‌های مدنی» لازم و مرسوم چقدر به این «حساسیت‌های مردمی» هم که بجا و هوشمندانه باشند، احتیاج داریم که اگر نباشند، هیچ خطایی متوقف و تصحیح نخواهد شد.
حالا خبر این است که پروژه احداث خیابان کمرزرین که با نمایان‌شدن سفال‌ها و داده‌های منقول متنوع، متوقف شده بود، با مجوز پژوهشگاه باستان‌شناسی دوباره بر ریل حرکت قرار گرفت؛ این بار اما مسیر حرکتش بر مدار «باستان‌شناسی شهری» است و با همکاری سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، اداره‌کل میراث فرهنگی استان و دانشگاه هنر اصفهان، قرار است سرنخ‌هایی را از تاریخ شناسنامه کهن شهر به دستمان بدهد.
کشف سازه آجری با یک اتاقک ویژه!
مسئله «باستان‌شناسی شهری» حالا یکی از سرفصل‌هایی است که به روایت محمدعلی ایزدخواستی به یکی از موضوع‌های مهم فعالیت‌های سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان تبدیل شده و این سازمان برایش برنامه‌ریزی‌های جدی دارد.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی اصفهان در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» از نمایان‌شدن سازه آجری در محل پروژه خیابان کمرزرین خبر داد و تصریح کرد: «این سازمان در نخستین روزهای عملیات کاوش، موفق به کشف یک سازه زیرزمینی شد که یک اتاق حدودا ۱۱ متر در 4 متر است و به نظر می‌رسد بخشی از یک حمام یا فضای مسکونی متعلق به دوره قاجار باشد.»
به روایت ایزدخواستی، این اتاقک طاقچه‌ها و سقف گنبدی‌شکل دارد و در زیر مغازه‌ای که طی ۱۰۰ سال اخیر احداث شده، کشف شده است.
او خاطرنشان کرد: «تقریبا یک سال است که با همکاری دانشگاه هنر اصفهان طرح‌هایی را برای مسئله باستان‌شناسی شهری داریم که مدیریت و تحققشان در بافت تاریخی شهر اصفهان بسیار مهم است. برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در سال آینده این طرح‌ها به‌طور گسترده‌تر شکل گیرند تا برای پروژه‌های شهری که نیاز به کاوش باستان‌شناسی دارند، حتما برنامه‌ریزی و این فعالیت محقق شود.» او ادامه داد: «داده‌های علمی که در کاوش‌ها به‌دست می‌آیند هم به‌طور متمرکز در مجموعه مدیریت شهری اصفهان حفاظت و نگهداری می‌شوند و در اختیار مردم هم قرار می‌گیرند».
ایزدخواستی تأکید کرد: «باید بپذیریم که بسیاری از ارزش‌های بافت تاریخی اصفهان هنوز نهان است و باستان‌شناسی شهری می‌تواند به کشف این ارزش‌ها کمک بسیار زیادی بکند؛همچنین در طراحی و اجرای پروژه نیز به طراحان و مجریان جهت می‌دهد؛ چراکه می‌بایست از نتایج کاوش‌ها تبعیت کرد.»
او با اشاره به اینکه به‌جز گذر کمرزرین، پیش‌ازاین در محوطه پیرامون منار راران هم پروژه کاوش صورت گرفته و به نتایج ارزشمندی هم منتهی شده است، تصریح کرد: «باید بپذیریم که باستان‌شناسی شهری یکی از بازوهای قدرتمند و یک فرصت مناسب برای سازمان نوسازی و بهسازی است که بتواند از آن در برنامه‌ریزی اجرای پروژه‌ها استفاده کند و زیرساخت‌ها و دانش فنی این فعالیت هم با همکاری دانشگاه هنر اصفهان محقق شده است.»
او از گردآوری و تهیه سند بازآفرینی شهری برای محله‌های مختلف در بافت شهر تاریخی اصفهان هم گفت و تأکید کرد: «بر این اساس، مسیر حرکت شهرداری اصفهان متناسب با مسئله باستان‌شناسی پیش می‌رود.»
محمدعلی ایزدخواستی اظهار کرد: «اتفاق‌هایی که در حوزه بافت تاریخی در شهرداری اصفهان پیش می‌آید، به‌طور متمرکز در سازمان نوسازی و بهسازی پیگیری می‌شود و این سازمان متولی امر بافت تاریخی در شهرداری اصفهان است؛ بنابراین بر اساس مأموریت‌ها و اهداف تعریف‌شده برای این سازمان، می‌توان گفت که حوزه باستان‌شناسی شهری یکی از حوزه‌های مهمی است که سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان به‌عنوان متولی اصلی در این زمینه فعالیت می‌کند.»
شناخت ریشه‌های اصفهان با ترانشه‌های عمیق و لایه‌نگاری محوطه
دکتر علی شجاعی اصفهانی، عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان که حالا از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی به‌عنوان سرپرست گروه کاوش شناخته می‌شود، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» بیان کرد: «تنوع گسترده‌ای از آثار منقول دوران اسلامی در این منطقه به‌دست آمد و در این بین یک سازه آجری با ابعاد کنونی 11 در 2.67 مترمربع هم نمایان شده است. همان‌طور که انتظار داشتیم در این محدوده، که تنها 200 متر با گنبد خاکی مسجدجامع عتیق اصفهان فاصله دارد، سفال‌های متعددی از قرون مختلف اسلامی شناسایی شدند و احتمال پیدا کردن آثار دیگر با قدمت بیشتر هم وجود دارد.»
دکتر علی شجاعی ضمن اظهار امیدواری مبنی بر حصول شناسایی شواهد و لایه‌نگاری کامل و خوب از این منطقه تأکید کرد: «امیدواریم بتوانیم علاوه بر کاوش گسترده در سطح، ترانشه‌های عمیقی بزنیم و به داده‌های بیشتر و شناخت کامل‌تری از این منطقه دست پیدا کنیم.» به روایت این باستان‌شناس، مطالعه رسوبات در این منطقه می‌تواند از حساسیت بالایی برخوردار باشد و امید است با مطالعات میان‌رشته‌ای بررسی قابل‌قبولی در این زمینه انجام دهیم تا شاهد اتفاق‌هایی که به عنوان مثال در محدوده ایستگاه متروی باباقاسم رخ داد،
نشویم.
کمرزرین؛ تنها پروژه باستان‌شناسی فعال در استان اصفهان
هادی اله‌یاری، کارشناس‌ارشد باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان، که روز هفدهم بهمن با نوشتن نامه خواستار توقف پروژه احداث گذر کمرزرین شده بود، این روزها نظارت این پروژه را برعهده دارد.
روایت او از ماجرای توقف و شروع به کار باستان‌شناسی، این بود که بعد از توقف اولیه پروژه، چند گمانه‌زنی توسط اداره آب‌وفاضلاب انجام شده بود؛ تا اینکه با رأی دادستان، بالاخره پروژه به‌طور کامل متوقف شد و مدتی بعد، با صدور مجوز رسمی کاوش باستان‌شناسی توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی از تاریخ 20 اسفند عملیات کاوش آغاز شد.
از اله‌یاری درباره سرنوشت سازه سنگی که پیش از این در همین محل کشف شده بود، پرسیدم و او پاسخ داد: «قبلا یک قطعه سنگ حوض (سنگ تیشه‌ای) چسبیده به یک فواره در این گذر شناسایی شده بود که به دلیل شرایط عبوری توسط کارشناس باستان‌شناسی اداره کل میراث استان به چهلستون منتقل شد.
تمام مواد فرهنگی باستان‌شناسی که تا قبل از متوقف‌شدن عملیات گذر کمرزرین شناسایی شده بودند هم با نظارت کارشناسان روزانه برداشت و مستندنگاری می‌شدند.» او از پروژه کاوش گذر کمرزرین به‌عنوان تنها پروژه باستان‌شناسی که در سطح استان اصفهان فعال است یاد کرد.
چشم‌انتظار سرنخ‌هایی از زیست اصفهان به روایت باستان‌شناسان
معروف است که می‌گویند جویباره و دردشت و پهنه‌ای که امروز با خیابان‌های اطراف مسجد جامع عتیق اصفهان می‌شناسیمشان، شناسنامه اصفهان هستند و اصفهان‌های بی‌شماری زیر ساخت و سازه‌های معاصر آرام گرفته‌اند که شناسایی هرکدام، سرنخی برای شناخت بهتر و عمیق‌تر ریشه‌ها و داشته‌های اصفهان در اختیارمان قرار می‌دهد.
پروژه احداث گذر کمرزرین در خیابان کمال اصفهان با هدف همسطح‌سازی این گذر با میدان جلوخان، کلید خورده است و گفته می‌شود که قرار است گره ترافیکی را در این منطقه باز کرده و خیابان آیت‌الله صافی را به میدان جلوخان وصل کند.
حالا باید صبر کنیم و ببینیم که تا پایان فروردین 1402 که فاز اول کاوش باستان‌شناسی در این گذر انجام می‌شود، چه داده‌های منقول و غیرمنقولی به دست می‌آید و چه قطعاتی از پازل زیست کهن‌شهر اصفهان تکمیل می‌شود.
