به گزارش اصفهان زیبا؛ به نظر می‌آید با از سرگیری مناسبات تهران_ریاض، دور جدیدی از تحرکات منطقه‌ای با اولویت سیاست همسایه‌محور برای ایران رقم خورده است.
آن‌طورکه پس از سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان به لبنان و عمان در هفته اول اردیبهشت و هم‌زمان با حضور عبدالطیف رشید، رئیس‌جمهور عراق در تهران با هدف توسعه دو جانبه تعاملات اقتصادی، سیاسی و امنیتی دو کشور، روز گذشته رئیس جمهوری ایران به دعوت رسمی همتای سوری خود راهی سوریه شد تا با حضور در کشور پرتنش خاورمیانه طی دوازده سال گذشته در تحکیم و تقویت روابط سیاسی و گسترش و ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی و تجاری فیمابین بکوشد و در مسیر تقویت دیپلماسی پویا با این متحد قدیمی خود گام بردارد.
گام‌هایی پرشتاب که مطمئنا در کنار تکمیل روند هم‌گرایی منطقه در خنثی‌سازی تحریم‌ها و گشودن راهی برای حل بحران‌های اقتصادی کشور نیز مؤثر است. بدیهی است که نقش آفرینی ایران در فصل جدید مناسبات منطقه‌ای با درک این موضوع آغاز شد که حل اختلاف با کشورهای عربی که البته کشورهای مقابل ایران نیز به این درک رسیده‌اند، می‌تواند در خلق منطقه‌ای یکدست با هدف برون‌رفت از بحران‌های اقتصادی و سیاسی‌امنیتی نیز به‌کار آید.
فضایی که هم به حل مشکلات کشورهای بحران‌زده همچون سوریه، یمن و عراق کمک می‌کند و هم فرصتی خواهد بود برای حل و فصل چالش‌های منطقه‌ای و ایجاد تحولات در حوزه‌های مورد علاقه طرفین که یقینا این موضوع تنها در سایه روابط عادی کشورهای منطقه میسر است.
این در حالی است که عملیاتی‌شدن و تداوم و ماندگاری این رویکرد مستلزم تدوین یک راهبرد اساسی یا نقشه راه بلند‌مدت تا رسیدن به سطح تعاملات مورد نظر طرفین و تعمیق آن در طی مسیر است. موضعی که وزارت خارجه کشورمان در فضای سیاسی و اقتصادی کنونی تحت فشار ایران که امید به احیای برجام نیز کم‌رنگ شده، در پیش گرفته است تا از این طریق هم مانع از انزوای بین المللی ایران شود و هم اثرات اقتصادی حاصل از تحریم‌ها را کم کند.
در این میان برخی از تحلیلگران اما رویکرد جدید ایران در تقویت روابط با کشورهای منطقه و البته سیاست نگاه به شرق کشورمان را برای جبران کمبودهای اقتصادی و سیاسی ایران کافی نمی‌دانند و معتقدند با اینکه سیاست خارجی دولت سیزدهم در توسعه برقراری با کشورهای همسایه و منطقه خاورمیانه قابل تقدیر است، کمبود حاصل از عدم ارتباط با غرب که برگرفته از تحریم‌ها و معلق بودن برجام است، احساس می‌شود که نباید از آن غافل شد.
چراکه با اینکه توسعه روابط بین کشورهای منطقه عاملی مهم برای دستیابی به رشد اقتصادی، سیاسی و امنیتی است، اما مسائل کلانی که ایران در حوزه بین الملل با آن‌ها مواجه هستند از این طریق حل نخواهد شد.
سیاست مسری منطقه‌ای ایران
محمدعلی بصیری، کارشناس حوزه بین الملل درخصوص سیاست جدید خارجی ایران در حوزه خاورمیانه به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «تغییرات در سیاست منطقه‌ای ایران و طرف‌های عرب در حال رخ دادن است که آغاز آن با عادی‌شدن روابط ایران و عربستان صورت گرفت. فضایی که باعث تغییر رویکرد سیاست خارجی بسیاری از کشورهای عربی جبهه مقابل ایران نیز همچون امارات، بحرین، مصر و اردن در بازسازی روابط با تهران هم شد. حتی کشورهایی همانند لبنان، عراق و تا حدودی سوریه که در سیاست منطقه‌ای خود دارای رویکردی دوگانه هستند و برای مثال هم متحد ایران هستند و هم با مخالفان ایران در ارتباط هستند، در شرایط کنونی و با بهبود روابط تهران _ ریاض نوعی آرامش و ترمیم روابط را به طور مشخص با ایران و عربستان شروع کردند.»
احیای سیاست‌های معطل با احیای روابط منطقه‌ای
بصیری با اشاره به اینکه سفرهای اخیر امیرعبداللهیان به لبنان و عمان و همچنین سفر رئیس جمهوری ایران به سوریه در راستای بهبود روابط و رشد سیاست منطقه‌گرایی ایران دنبال می‌شود، می‌افزاید: «رفت‌و‌آمدهای کنونی میان مقامات عالی رتبه کشورهای منطقه می‌تواند آثار مثبتی در کل دیپلماسی منطقه‌ای و همچنین تقویت و ارتقای تجارت و اقتصاد ایران داشته باشد و سیاست‌های معطل و ظرفیت‌های تعطیل شده‌ای که از گذشته به جای مانده را دو مرتبه احیا کند.»
بهبود 20 درصدی شرایط اقتصادی ایران با توسعه تعاملات منطقه‌ای
این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان در پاسخ به این پرسش که آیا ایران با تمرکز بر روابط منطقه‌ای و بهبود تعاملات با کشورهای عربی می‌تواند مشکلات بر آمده از تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی را حل کند یا خیر؟ خاطرنشان می‌کند: «با اینکه سیاست‌های منطقه‌ای کشورمان می‌تواند تا حدودی هزینه‌های حداکثری را کاهش دهد، اما مسائل و مشکلات کلان همچون برجام، تحریم‌ها، جنگ اوکراین و مشکلات حقوق بشری که اکثرا پایه اقتصاد دارند، تا حل نشوند ایران از بحران کنونی خارج نمی‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «در خوشبینانه ترین حالت ممکن، توسعه و تقویت تعاملات منطقه‌ای تنها 20 درصد شرایط را در حوزه‌های تجارت و اقتصاد بهبود می‌بخشد و نمی‌توان انتظار بهبود صددرصدی را داشت، چراکه بحران‌های موجود از چالش‌های کلان کشورمان در حوزه سیاست خارجی نشئت می‌گیرد.»
نیاز ایران، تعادل در سیاست منطقه‌ای و بین المللی
به گفته بصیری تجریه ده سال اخیر به ما نشان داده است تا پایه مشکلات ایران حل نشود، مشکلات اساسی مردم در حوزه اقتصاد و معیشت هم حل نخواهد شد.
او می‌گوید: «دولت پیشین اعتقاد داشت که همه چیز به برجام بستگی دارد و با وجود توافقنامه برجام معضلات اقتصادی کشور نیز حل می‌شود، دولت کنونی هم بر این موضع خود پابرجاست که هیچ موضوعی به برجام متصل نیست و همه مشکلات را می‌توان با تقویت اقتصاد داخلی و مقاومت حل کرد. با این حال شاهد هستیم که معیشت مردم طی این سال‌ها نه تنها بهبود مورد انتظار را نداشته است، بلکه روز‌به‌روز سخت‌تر هم می‌شود. آنچه که نشان می‌دهد نه سیاست همراهی کامل با غرب و نه سیاست نگاه به شرق هیچ‌کدام به تنهایی نمی‌تواند مشکلات اقتصادی و بازرگانی و در رأس آن‌ها شرایط مردم را بهبود بخشد.»
تعامل بهتر از تقابل است
این کارشناس بین‌الملل با بیان اینکه تعامل در سیاست خارجی با هر تأثیری بهتر از تقابل است، خاطرنشان می‌کند: «تعامل با همسایگان و کشورهایی که رابطه با آن‌ها اثرات خوبی بر اقتصاد و مسائل امنیتی کشور خواهد گذاشت، قابل دفاع و قابل تمجید است و نمی‌توان آن را مثبت ارزیابی نکرد. اما این سیاست به‌تنهایی برای ما کافی نیست. لازم است تا گام‌های بیشتری در حوزه سیاست خارجی ایران و فراتر از منطقه برداشته شود.»
شکوفایی اقتصاد ایران در سایه تعاملات منطقه‌ای
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است که توسعه روابط منطقه‌ای ایران با کشورهای عرب می‌تواند فرصت شکوفایی را برای اقتصاد ایران در سایه تحریم‌ها ایجاد می‌کند. او به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «شرکت ایران در بازسازی سوریه فرصت مناسبی است که تکنولوژی کشورمان در بازسازی شهرها، احداث پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها و همچنین سدسازی این کشور دیده شود. فضایی که بازار بسیار مناسبی را برای ایران و تکونولوژی کشورمان در غرب آسیا فراهم می‌کند.»
هانی زاده می‌افزاید: «در جریان سفر رئیس جمهوری به سوریه چندین توافقنامه اقتصادی و تجاری و همکاری در خصوص شرکت در بازسازی شهرهای سوریه امضا خواهد شد که نشان می‌دهد در حوزه اقتصادی و تبادل تجاری طبیعتا هم‌گرایی منطقه‌ای به اقتصاد ایران کمک خواهد کرد تا از رکود اقتصادی خارج شود.»
او همچنین توافقات صورت گرفته میان تهران و ریاض را باعث شکوفایی اقتصاد ایران می‌داند و می‌گوید: «تمایل عربستان در استفاده از کالاهای ایرانی و همچنین افزایش سطح تبادل اقتصادی و تجاری بین ایران و عراق که پس از سفر اخیر رئیس جمهور این کشور به تهران صورت گرفت، همگی از آینده رو به رشد اقتصاد ایران از طریق اتحاد کشورهای منطقه و توسعه تعاملات میان آن‌ها خبر می‌دهد.»
پیام سفر آیت الله رئیسی به دمشق
هانی‌زاده همچنین با اشاره به اهداف سفر رئیس جمهوری ایران به سوریه پس از 12 سال عنوان می‌کند: «سفر آیت الله رئیسی به دمشق در برگیرنده یک پیام مهم برای کشورهای منطقه و جامعه جهانی است و آن این است که بحران نفس‌گیر 12 سال ساله سوریه به پایان رسیده است. سفر رئیس‌جمهور تأکیدی بر نتیجه همکاری مشترک سوریه، ایران و روسیه و حزب الله برای تقابل با جریان‌های تکفیری و گروهک‌های تروریستی است.»
او ادامه می‌دهد: «این سفر نشان می‌دهد سوریه پس از 12 سال وارد ثبات و استقلال شده است و می‌رود تا جایگاه واقعی خود را در معادلات منطقه‌ای و بین المللی به دست آورد.»
هانی‌زاده در پاسخ به این پرسش که چرا سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به دمشق بسیار مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته است، می‌گوید: «ایران در طول 12 سال گذشته برای تقابل با جریان‌های تروریستی هزینه‌های سنگینی را متحمل شده و اکنون پس از سال‌ها نتیجه درخشان این همکاری را به دست آورده است. آنچه که ثابت کرد، ایران عمق استراتژیک سوریه و سوریه نیز عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران است.»
تحولات اخیر منطقه‌ای برآیند توافق ایران و عربستان است
او از دیگر اهداف سفر آیت الله رئیسی به دمشق را تقویت محور مقاومت و انزوای بیشتر رژیم صهیونیستی و شکل‌گیری یک جبهه گسترده از فلسطین اشغالی و لبنان تا یمن عنوان می‌کند و می‌افزاید: «اثرات توافقنامه‌ای که میان ایران و عربستان در پکن صورت گرفت، تحولاتی است که اخیرا در منطقه دیده می‌شود. دعوت رسمی ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان از بشار اسد، رئیس جمهور سوریه برای شرکت در نشست آینده سران اتحادیه عرب در ریاض، سفر بشار اسد به امارات، سفر وزیر خارجه عربستان به دمشق، همگی برآیند توافقنامه ایران و عربستان است که علاوه بر اینکه هم‌گرایی منطقه‌ای را به همراه دارد، انزاوی هر چه بیشتر رژیم صهیونیستی و کاهش هژمونی آمریکا را نیز منجر می‌شود؛ چراکه خروج عربستان از زیر چتر آمریکا و پیوستن ریاض به محور ایران، روسیه و چین باعث کاهش نفوذ و هژمونی آمریکا در منطقه خواهد شد.»
