به گزارش اصفهان زیبا؛ کلان‌داده‌ها یا همان Big Data به داده‌های تولیدشده توسط فناوری‌ها گفته می‌شود؛ اطلاعاتی از خرده‌رفتارها که حاصل ارتباط ما با ماشین‌هاست. از این داده‌ها می‌توان برای تحلیل هر چیزی استفاده کرد؛ از تجزیه‌وتحلیل علایق یک جامعه در خوراک و پوشاک گرفته تا تجزیه‌وتحلیل فقر.
تفاوت کلان‌داده‌ها با اطلاعات دیگر این است که کلان‌داده‌ها را نمی‌توان به شیوه‌های سنتی موردتجزیه‌وتحلیل قرار داد. کلان‌داده‌ها را می‌توان از منابع انسانی (مانند مطالب منتشرشده یا رفتارها در شبکه‌های اجتماعی) یا داده‌های مربوط به تراکنش‌های مالی و سوابق الکترونیک سلامت یا منابع تولیدشده توسط ماشین، مانند تصاویر ماهواره‌ای و دوربین‌ها جمع‌آوری کرد.
کلان‌داده‌ها در علم داده یا همان Data Sience موردبررسی قرار می‌گیرند. این نوع از داده‌ها عضو جدایی‌ناپذیر از شهرهای هوشمند هستند؛ زیرا هم جمع‌آوری این نوع داده‌ها در شهرهای هوشمند امکان‌پذیر می‌شود و هم تجزیه‌وتحلیل کلان‌داده‌های مرتبط با شهر و شهروندان بسیار هوشمندانه‌تر و کارآمدتر از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها به روش‌های سنتی است.
یک شهر هوشمند داده‌ها را از حسگرهای شهر (شامل سنسورها، دوربین‌ها و هر ابزار موجود یا پیش‌بینی‌شده دیگر است) جمع‌آوری می‌کند؛ سپس تجزیه‌وتحلیل این داده‌ها در خدمت بهبود دسترسی به حمل‌ونقل عمومی، مدیریت ترافیک، بهینه‌سازی تأمین آب و برق و بهبود خدمات شهری و مهندسی‌های اجتماعی قرار می‌گیرد.
برای نمونه، پس از کرونا خبرگزاری دویچه‌وله گزارشی از آمستردام به‌عنوان یک شهر هوشمند تهیه کرد که در آن نشان می‌داد در یک مرکز تفریحی چگونه یکی از طرح‌های ایمنی اجتماعی در مقابل کرونا اجرا و سپس با جمع‌آوری کلان‌داده‌های مربوط به آن محل، ازجمله دوربین‌ها و پردازش آن به‌وسیله الگوریتم‌های علوم داده، میزان تأثیرگذاری آن طرح برآورد می‌شد.
به‌عنوان‌نمونه، طرح ابتدایی این بود که با نوشته‌های روی تابلوهای بزرگ در ورودی، میزان فاصله اجتماعی به مراجعان یادآوری شود؛ اما پس از تحلیل کلان‌داده‌های جمع‌آوری‌شده از محل، مشخص شد شهروندان به میزان کافی به هشدارها توجه نکردند؛ سپس به جای هشدار متنی، به‌وسیله یک ربات روی زمین تعداد بسیار زیادی دایره با فواصل ۱,۵متری ترسیم شد.
با تجزیه‌وتحلیل کلان‌داده‌های مربوط به آن مکان، کارشناسان به این نتیجه رسیدند که این نوع از هشدار بسیار کارآمدتر است و می‌تواند سلامت آن مرکز تفریحی را به میزان بیشتری نسبت به قبل تضمین کند.
در ادامه، آمستردام نیاز داشت تا تعداد مراجعان به مراکز تفریحی را تخمین بزند. ترکیب کلان‌داده آب‌وهوایی و کلان‌داده میزان سفرها (برای مثال، بلیت‌های تهیه‌شده) و ارائه آن به الگوریتم‌های تحلیل داده، این امکان را فراهم کرد تا تعداد مراجعان به مراکز مختلف در شرایط گوناگون تخمین زده و تدابیر اندیشیده شود.
نکته مهم در این نوع بررسی‌ها و همچنین جمع‌آوری داده این است که به‌طور عمومی مردم در تمام جهان در خصوص جمع‌آوری این حجم از داده‌ها خوش‌بین نیستند؛ حتی این عدم خوش‌بینی در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر است.
در حال حاضر مهم‌ترین راهکار پیشنهادشده برای این امر شفافیت است؛ اینکه چه داده‌هایی، برای چه اهدافی و به چه مدت جمع‌آوری و ذخیره می‌شود.
در نمونه دیگر از استفاده کلان‌داده‌ها می‌توان به مثالی اشاره کرد که شرکت آمازون برای کنترل ترافیک شهری ارائه می‌دهد.
شرکت آمازون که یکی از ارائه‌دهنده‌های بزرگ رایانش ابری در جهان است، برای توصیف چگونگی استفاده از کلان‌داده‌ها در شهر مثالی را ارائه داد که در آن با جمع‌آوری و پردازش کلان‌داده‌های ترافیکی، می‌توان امکانی را در اختیار شهروندان قرار داد که با استفاده از یک گوشی هوشمند و مشخص‌کردن مبدأ و مقصد، علاوه بر پیشنهاد مسیر، آن برنامه به شهروند پیشنهاد دهد دقیقا با چه سرعتی به رانندگی ادامه دهد که هم‌زمان هم به ترافیک برنخورد و هم در شهر ترافیک ایجاد نشود و هم در بهترین زمان ممکن به مقصد برسد؛ یعنی با تجزیه‌وتحلیل این کلان‌داده‌ها و ترکیب آن با مشارکت اجتماعی، می‌توان به راهکاری رسید که از ایجاد ترافیک در خیابان‌ها جلوگیری کرد.
با اینکه احتمالا این دو مورد استفاده از کلان‌داده‌ها بسیار جالب و کاربردی به نظر می‌رسد، بگذارید با یک جهش نشان دهیم عمق اهمیت و عجیب‌بودن کلان‌داده‌ها چیست؟
در دو مورد فوق و موارد مشابه از کلان‌داده‌ها به شیوه مستقیم استفاده می‌شود؛ برای مثال، کلان‌داده‌های ترافیکی از دوربین‌ها و سنسورهای مربوط به ترافیک جمع‌آوری شده و با شیوه‌ای مبتکرانه برای ازبین‌بردن ترافیک استفاده می‌شود.
در نمونه جالب و البته عجیب بعدی، مؤسسه مطالعات حمل‌ونقل بروکلی در کنفرانسی نشان داد چگونه با استفاده از کلان‌داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله دکل‌های مخابراتی تلفن همراه، می‌توان به تجزیه‌وتحلیل الگوهای رفتاری شهروندان، از یافتن ساعت غذاخوردن، تا میزان رفتن به مراکز خرید، الگوی ساعت‌های کاری و میانگین زمان رفت‌وبرگشت از سر کار تا منزل شهروندان رسید.
تمام این اطلاعات به‌گونه‌ای جمع‌آوری می‌شود که عملا هیچ نیازی به نصب نرم‌افزار اضافه روی گوشی شهروندان یا افزودن تجهیزات جدید در شهر نیست؛ بلکه تمام این اطلاعات را می‌توان با تجزیه‌وتحلیل داده‌هایی که اپراتورها به‌صورت روزانه از میزان ارتباط و موقعیت جغرافیایی و… گوشی‌ها با دکل‌ها در طول شبانه‌روز جمع‌آوری می‌کنند، به‌دست آورد.
همین یک مثال کافی است تا متوجه شویم در حال حاضر و بدون اینکه کار خاصی برای این امر انجام داده باشیم، چه میزان اطلاعات حساس و حیاتی در حال ذخیره‌شدن در دستگاه‌ها و ارگان‌های مختلف خصوصی و دولتی است.
استفاده مثبت از این اطلاعات فقط یک روی سکه است و به همان میزان که از این اطلاعات می‌توان برای بهبود کارآمدی و ارائه راهکار جهت رفاه شهروندان ارائه کرد، به همین میزان دراختیارداشتن آن توسط کسانی که قصد خرابکاری دارند، خطرناک و جدی است.
چنین پدیده‌ای به قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری و نظارت دقیق نیاز دارد. قوانین مربوط به جمع‌آوری کلان‌داده توسط نهادهای خصوصی و دولتی، در کشورهای توسعه‌یافته مدام به‌روزرسانی می‌شود.
از قوانین قدیمی در این زمینه در کشورهای توسعه‌یافته می‌توان به همین اعلان «اینجا مجهز به دوربین مداربسته است» اشاره کرد.
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نصب چنین اعلان‌هایی از نظر قانونی اجباری است. یکی از دلایل آن، این است که شما به‌عنوان یک فروشنده باید به مشتری اطلاع دهید که اطلاعات تصویری آن‌ها در حال جمع‌آوری است.
در نمونه‌ای که برای آمستردام مطرح شد، اشاره شد که در آن مراکز، صفحه‌هایی قرار داشت که به کاربران اطلاع می‌داد در آن مرکز تفریحی چه اطلاعاتی از آنان و برای چه منظوری و به چه مدتی ذخیره و تجزیه‌وتحلیل می‌شود.
برای نمونه دیگر از قوانین به‌روز کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه می‌توان به اعلانی اشاره کرد که اگر با سایت‌های خارجی سروکار داشته باشید، قطعا آن را دیده‌اید.
امروزه تقریبا زمانی که برای اولین‌بار یک وب‌سایت خارجی (مانند یک خبرگزاری خارجی) را باز کنید، از شما می‌خواهد تنظیم‌های ذخیره و به‌اشتراک‌گذاری «کوکی»ها را مشخص کنید؛ درواقع این سؤال برای این پرسیده می‌شود که اطلاعات شما در این وب‌سایت (ازجمله اطلاعات مربوط به ورود شما به این وب‌سایت) در اختیار شرکت‌های تبلیغاتی یا موتورهای جست‌وجو یا… قرار بگیرد یا نه.
این قانون و اجبار وب‌سایت‌ها به پرسیدن چنین پرسشی در سال‌های اخیر توسط اتحادیه اروپا تصویب شد. کلان‌داده‌های جمع‌آوری‌شده در سطح شهر نیز جزو موارد بسیار حساس در این حوزه هستند و سیاست‌گذاری و ایجاد راهکارهای فنی برای جلوگیری از به‌خطرافتادن امنیت شهروندان در این زمینه اهمیت جدی دارد.
به‌هرحال کلان‌داده‌ها عضو لازم و اجباری شهرهای هوشمند هستند و هم‌زمان توسعه استفاده از آن‌ها برای بهبود عملکرد شهر و گسترش راهکارهای امنیتی مربوط به آن باید به‌صورت موازی صورت گیرد تا به قول یکی از فعالان این حوزه از ایجاد چرنوبیل کلان‌داده‌ای جلوگیری شود.
