به گزارش اصفهان زیبا؛ محله مرداویج یکی از محله‌های بنام شهر اصفهان است که در قسمت جنوب شهر اصفهان واقع است و نسبت به محله‌های قدیمی شهر، ره صدساله را یک‌شبه پیمود.
تا سالیان سال اراضی جنوب زاینده‌رود نسبت به نواحی شمال آن‌چنان مسکونی نبود و شکل شهری نداشت، بلکه آبادی‌ها و قریه‌های پراکنده‌ای در این نواحی قرار داشت. تنها بخشی از این نواحی ساحل جنوب زاینده‌رود مسکن زرتشتیان اصفهان بود؛ اما در دوران صفویه ورق برگشت و ابتدا با ساخت محله جلفا و سپس باغ هزارجریب، باغ سعادت‌آباد و باغ فرح‌آباد جنوب شهر اصفهان شکل و شمایلی جدید به خود گرفت و همین ساخت‌وسازها اساس شکل‌گیری منطقه جنوبی شهر در سال‌ها و قرن‌های آینده شد.
در تابستان سال 977 ه.ش باغ هزارجریب به فرمان شاه‌عباس در انتهای خیابان چهارباغ بالا ساخته شد. به‌دلیل مرتفع‌بودن باغ که در دامنه کوه صفه قرار داشت، به ناچار دو نهر آب از رودخانه زاینده‌رود در غرب اصفهان به موازات کوه صفه برای تأمین آب این باغ بزرگ حفر شد و این نقطه شروع آبادانی این بخش از شهر اصفهان شد.
جملی کارری، سیاح ایتالیایی در زمان شاه سلیمان صفوی، این باغ را چنین به تصویر کشیده است: از اینجا به باغ هزارجریب گذشتیم. این باغ سه‌میل طول و یک میل عرض دارد. سردر منقش عالی آن با دو ردیف ایوان به شیوه اروپایی با طلا و لاجورد تزیین یافته و در چهارگوشه آن چهار برج بنا گردیده که در بالای آن‌ها لانه‌هایی برای کبوتران تعبیه‌شده است.
جوی آبی نیز از وسط باغ می‌گذرد که دیوار و کف آن از سنگ‌تراش است و از این جوی، به تمام قسمت‌های باغ رشته‌ای آب کشیده و آبشارهای زیبا و حوض‌های متعددی که عکس چنارهای اطراف در آن‌ها نمایان است، ترتیب داده و منظره‌ای شاعرانه ایجاد نموده‌اند.
در گوشه‌ای از این باغ، کنار استخری، دو عمارت کوچک زیبا به سبک مراکشی بنا شده که پادشاه در فصل تابستان و گرما در آن‌ها به استراحت می‌پردازد. همچنین ایوان‌های متعددی برای استراحت افراد خاندان شاهی ساخته‌اند.
در انتهای باغ عمارتی هم برای حرم سلطنتی بنا گردیده که در جلوی آن استخری وجود دارد و قایق کوچکی در روی آن دیده می‌شود. جوی‌های فرعی زیادی نیز جهت آبیاری گل‌ها و درختان و آب‌پاشی خیابان‌های باغ در هر طرف کشیده شده است. در گوشه دیگری از باغ حیواناتی چون پلنگ و شیر و دیگر درندگان نگاهداری می‌شوند.
همان‌طور که کارری اشاره کرد، در چهارگوشه باغ هزارجریب، چهار برج کبوترخانه ساخته شده بوده که از این برج‌ها تنها دو عدد پابرجاست. یکی از این دو، در داخل محوطه دانشگاه اصفهان و دیگری که همان برج کبوتر مرداویج امروز است در محل جنوب شرق باغ قرار داشته.
این باغ تا پایان صفویه روزبه‌روز زیباتر و چشم‌نوازتر شد. با بروز فتنه افغان و ایجاد هرج‌ومرج، آب نهر کم‌کم قطع شد و این باغ رو به ویرانی گذاشت. در دوران محمدشاه قاجار این نهر و باغ هزارجریب به همت منوچهرخان معتمدالدوله، حاکم اصفهان، دوباره بازسازی شد؛ اما با مرگ او تمامی زحماتش برای شهر اصفهان به باد فراموشی سپرده شد و حاکمان بعدی ا‌زجمله ظل‌السلطان کمر به نابودی شهر بستند.
ظل‌السلطان، حاکم بی‌رحم اصفهان، جوی آب هزارجریب را تصرف کرد و سهم آب آن را به سمت زمین‌های خود در منطقه لنجان برد و دستور به تخریب ساختمان‌های صفوی باغ هزارجریب داد. در اخبار مهرماه سال 1262 ه.ش خبری مبنی بر مانور نظامی در این منطقه گزارش شده است: «افواج نظامی و توپچیان به صحرای هزارجریب رفته و در آنجا به مشق نظامی، تیراندازی توپ و سنگرسازی پرداخته‌اند.»
در سال 1302. ه.ش، زمانی که احمدشاه قاجار از سفر اروپا به ایران بازگشت، مراسم استقبال از او در محل باغ هزارجریب صورت پذیرفت. یک سال بعد، زمانی که سردار سپه برای سرکوب غائله شیخ خزعل و شورش خوزستان از اصفهان می‌گذشت، در هزارجریب فقط خرابه‌های بسیار دید که «گاهی عصرها، اهل ذوق اصفهان بر فراز آن می‌روند و دورنمای شهر را که از آنجا وضع بسیار زیبایی دارد، تماشا می‌کنند.»
در دوران پهلوی اول این منطقه دچار تغییراتی شد. خیابان هزارجریب به سمت شیراز را شن‌ریزی کردند و یکی از اولین پمپ‌بنزین‌های اصفهان در ورودی محله مرداویج امروزی تأسیس شد. در جنوب این منطقه، مهندسان آلمانی سیلوی گندمی را طراحی کردند و ساختند و در شرق این منطقه هم فرودگاه اصفهان در سال 1308 ه.ش بنا شد.
در اسفندماه سال 1319 گزارشی مبنی بر تلاش برای آبادانی باغ هزارجریب در روزنامه باختر انتشار یافت: «هزارجریب یکی از باغ‌های بسیار زیبا و تماشایی بوده و در عهد پادشاهان بزرگ صفویه آبرو و آبادانی به‌خصوصی داشته است. در اطراف باغ و محوطه آن ساختمان‌های خیلی مجلل و باشکوه برای بزرگان و رجال آن عهد بنا کرد بودند.
به‌تدریج پس از آن دوران هزارجریب و قصرهای آن خراب و از میان رفته و زمین‌های مرغوبش هم بی‌استفاده مانده است. حالا به‌طوری‌که می‌شنویم بانک کشاورزی در نظر دارد که با تعمیر و تنقیه و سدبندی جوی سرخ که یک جوی بسیار قدیمی و معتبر است، زمین‌های هزارجریب را دوباره آباد کند.
دیروز صبح هم آقای فرماندار به‌اتفاق آقای دکتر تقی نصر، رئیس‌کل بانک کشاورزی همه آن نقاط را دیدن نموده‌اند تا تصمیم لازم را جهت انجام آن منظور بگیرند.» اما دوران بی‌ثباتی در پیش بود و در پی ورود متفقین به ایران و خروج رضاشاه و ایجاد هرج‌ومرج، این طرح به ورطه فراموشی سپرده شد!
در سال 1328ه.ش اولیای دانشگاه اصفهان به‌دنبال زمینی برای انتقال محل دانشگاه اصفهان به محیطی بزرگ‌تر بودند و بعد از پیگیری‌های بسیار، قسمت سمت راست خیابان هزارجریب تبدیل به دانشگاه شد. دانشگاه اصفهان حدود یک‌چهارم از اراضی هزارجریب را شامل می‌شود که فضای مشجر آن تا حدودی خاطره هزارجریب را در خود حفظ کرده و صورت باغ دارد.
در سال‌های ابتدایی دهه چهل، با ایجاد هوانیروز نیروی زمینی ارتش، پادگان هوانیروز در زمین‌های وسیعی در جنوب اصفهان مستقر شد. محوطه محله مرداویج محصور بین پادگان هوانیروز، شرکت نفت و اداره آب و فاضلاب به‌صورت صحرایی وسیع قرار گرفته بود. از اوایل دهه پنجاه بخشی از زمین‌ها، پلاک‌بندی و توسط سازمان‌های دولتی و به‌خصوص ارتش، به متقاضیان فروخته شد.
محله‌ای مدرن با خیابان‌بندی‌های منظم و عریض طبق اصول شهرسازی، با امکانات رفاهی و آینده‌ای روشن شکل می‌گرفت.
به دلیل وجود منطقه نظامی و هوانیروز و پرواز هلیکوپترها، در ابتدای ساخت منازل، اجازه ارتفاع بیشتر از دوطبقه داده نمی‌شد؛ اما با ساخت دیوار بزرگ و مرتفع هوانیروز این مشکل برطرف شد. به دلیل آنکه بیشتر ساکنان این محله را کارمندان دولت چه فرهنگی، چه نظامی، چه مهندسین و… تشکیل می‌دادند، این محله در ابتدا به کوی کارمندان شناخته می‌شد.
نزدیک‌بودن پایگاه هوانیروز در همسایگی این محله باعث شد تعداد زیادی از مستشاران خارجی، به‌خصوص آمریکایی‌ها تا پیش از انقلاب 57 در این محله مستقر شوند. پارک این محل در دهه 50 ساخته و درختکاری شد؛ همچنین مجموعه بزرگ آموزشی مجهزی که اکنون با نام مدرسه راهنمایی شهید خرازی و دبیرستان شهید بهشتی شناخته می‌شود، در دهه پنجاه بنا شد. در طرح این محله جایی برای ساخت سالن سینما، تئاتر و باشگاه افسران نیز در برنامه ساخت بود که با وقوع انقلاب اسلامی متوقف شد و به منطقه مسکونی و تجاری تغییر کاربری پیدا کرد.
دلیل اینکه این محله به نام مرداویج شناخته می‌شود چیست؟
در سال‌های ابتدایی شروع ساخت‌وساز، شهرداری نام‌های مرتبط با تاریخ ایران را برای نام‌گذاری خیابان‌ها و کوچه‌های این محله انتخاب کرد. برخی از این نام‌ها عبارت بودند از: مرداویج، آذریان، ابومسلم، یعقوب لیث، آذربرزین، ورجاوند، ارژنگ، گشتاسپ، اوستا و … .
مرداویج زیاری یکی از پادشاهان آل‌زیار بود که اصفهان را به پایتختی خود برگزید. امروزه محله مرداویج جزو منطقه 6 شهرداری اصفهان است و به دلیل رشد بسیار خوب ملکی، یکی از مناطق پرطرفدار برای ساخت‌وساز و از مناطق مرفه‌نشین اصفهان محسوب می‌شود؛ هرچند در سال‌های اخیر نام این محله در شهر اصفهان و حتی دیگر شهرها مترادف با پدیده «دور دور»است؛ پدیده‌ای که علاوه بر مزاحمت برای ساکنان، ایجاد ترافیک و آلودگی هوا و… مشکلات دیگری نیز به وجود آورده است.
امید است که با اصلاح فرهنگی این تفریح ناهنجار به‌زودی از چهره این محله زدوده شود.
