ششم اردیبهشتماه امسال، محله جلفای اصفهان پذیرای نمایشگاه عکسی با عنوان «نیمقرن تلاش برای احیای جلفای اصفهان» و نمایش مستند قصه جلفا در محل ساختمان مدرسه فرانسویها (دانشکده هنرهای تجسمی دانشگاه هنر اصفهان) بود که با حضور و سخنرانی مهندس سید محمد بهشتی شیرازی عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری و از رؤسای پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور افتتاح شد.
سرزمین ارمنستان از هزاران سال قبل تاکنون یکی از پرتلاطمترین مناطق در طول تاریخ بوده است. حضور در میان چندین کشور بزرگ و قدرتمند، این منطقه را همواره درگیر کشورگشایی و تاختوتاز آنها قرار داده است.
جلفا، اما هنوز این روزها که میشود و آغوشش را برای استقبال از کریسمس باز میکند، زیبایی خود را دارد و پر از تکاپو و صدای زندگی است! یلدا تازه رنگ باخته و دیگر ردپایی از سور و سات بلندترین شب سال نیست. شهر در شلوغی و هیاهو فرو رفته است. این طرف شهر در محله ارامنهنشین اصفهان، اما کریسمس آغاز و مسیح (ع) متولد شده است.
در بین این سه کلیسا که سالیان دراز مأوای شیفتگان حضرت مسیح(ع) بودهاند، سورپ هاکوپ بهلحاظ قدمت اهمیت ویژهای دارد؛ زیرا قدیمیترین کلیسای بهجامانده از روزگار صفوی است. اما اثری از اسپتانوس نیست. بنای هاکوپ به ۱۶۰۷میلادی یا ۱۰۱۶ هجری قمری برمیگردد. درحالیکه کلیسای مریم مقدس که نام مجموعه از او گرفته شده، به چند سال بعد از آن، یعنی ۱۶۱۳ میلادی یا ۱۰۲۲ هجری قمری میرسد و بانی آن نیز «خواجه آوتیک» نام دارد.
چه میشود که یک خیابان میتواند مفاهیمی مانند یک تصویر، یک خاطره، یک عطر یا حتی یک صدا را در ذهن ما زنده کند و میان واقعیت عینی خود با این مفاهیم پیوندی ناگسستنی ایجاد کند؟
ساعت کلیسا وانک رأس ساعت ده صبح یازدهم دیماه 1401، ده ضربه نواخت. در چوبی کلیسا به روی ارامنه ایران و عده محدودی از خبرنگاران و عکاسان مسلمان اصفهان گشوده شد تا آیین مذهبی اولین روز سال نو میلادی برای 417 امین سال متوالی با حضور ارامنه در اصفهان اجرا شود؛ مراسمی که امسال رنگ رخسارش متفاوت بود.
اگر به ما بگویند کسی بعد از فراغت از سالها کار مداوم آن هم پس از بازنشستگی در هشتادواندی سالگی آدرس خانهاش را در محل کار سابقش میگذارد تا مراجعان آشنا و ناآشنا هر وقت که دلشان میخواهد زنگ در خانهاش را بزنند و به سراغش بیایند و هر سوالی دارند بپرسند، قطعا باورمان نمیشود!
صدای ناقوس کلیساها با صدای همهمه مردم در بازارها و گذرها و میدان شهر درهمآمیخته و همراه با نغمهسرایی پرندگان گوش را مینوازد. انعکاس نور خورشید در شیشههای رنگی خانهها و قصرها دیدنی است. کوچههای شهر با درختان و جویبارهایش تصویر یک شهر خوشاقبال را پیش چشم میآورد. جابهجا گنبدها و برجهای ناقوس کلیساهای پرتعداد، تلفیق دلنشین معماری اسلامی و مسیحی را نشان میدهد. اینجا جلفا است، جلفای نوی اصفهان؛ شهرکی با بیش از سیهزار نفر جمعیت در دوران اوجش. اما این تصویری چهارصدساله است و زیستن در آن امکانپذیر نیست. چشم که میگشایم وسط میدان جلفا ایستادهام و صدای گوشخراش موتورسیکلتها و خودروها خاطرات شیرین جلفای صفوی را مخدوش میکند.
مسیر گردشگری معماری اصفهان را از کجا باید آغاز کنیم؟ آشنایی با تهرنگ میدان نقش جهان و شگفتانههای ساخته شده در این میدان، مسیری کهن از این میدان تا میدان کهنه، آشنایی با نقوش تزئینی مساجد اصفهانی و ورود به پردیسهای ایرانی به قصد گذر از پلهای صفوی برای نشستن به تماشای تلفیقی از هنر ایرانی و هنرمندان ارامنه در جلفا مسیری جذاب از معماری این شهر را به جهانگردان معرفی میکند.
موزه مردمشناسی ارمنیان جلفای نوی اصفهان امسال عنوان پرافتخارترین موزه خصوصـــــــی استان و یکـــــــی از شاخصترین موزههای کشور را از آن خود کرد؛ چراکه در جدیدترین ارزیابی کمیته ملی موزهها (ایکوم ایران) در هشت شاخص، عنوان موزه برتر را به خود اختصاص داد. اما پرسش این است که چطور این موزه به چنین جایگاهی رسید؛ بهخصوص در زمانه فقر موزهای اصفهان! به مناسبت سالروز تولد این موزه خصوصی، نگاهی داریم به تمایزهای رقابتیاش با دیگر موزههای مشابه و فعالیتهایی که برای تأسیس، راهاندازی و معرفیاش انجام شده است. این روایت میتواند راهنمای خوبی برای موزهداران باشد و توصیف چشمگیری برای موزهدوستانی که میخواهند از زیر و بم یک موزه خوب آگاه شوند.
در اواسط دوران قاجار، در زمان حکمرانی ناصرالدین شاه و حکومت پسرش ظلالسلطان، بر اصفهان زن و شوهری فرانسوی برای مدت یک ماه گذارشان به اصفهان افتاد. شوهر این زن امتیاز اکتشاف از آثار تاریخی خوزستان را از دولت گرفته بود. ماجرای حضور آن دو نفر در اصفهان این بود که در سال 1881 م/ 1298 ق مارسل دیولافوای فرانسوی، که مهندس راه آهن این کشور بود، برای انجام مطالعاتی در سبک معماری ساسانی راهی ایران شد. او از راه قفقاز و آذربایجان وارد ایران شده، پس از عبور از شهرهای بین راه، به تهران رسید.
گردشگری خصوصا گردشگری فرهنگی، بدون داشتن پشتوانه نظری و دانستن اطلاعات لازم راه به جایی نمیبرد. دانش لازم برای گردشگری فرهنگی از دل کتابها و آثار مکتوب پیشینیان به دست میآید. در اینجا مروری میکنیم بر آنچه درباره اصفهان در دوران معاصر نوشته شده است.
اصفهان به روایت تحویلدار، جابری انصاری، جناب اصفهان در دوره قاجار چهار مورخ عــمــده داشت. شایـد نـخستین آن میرزاحسین تـحـویـلـدار بـود که «جغرافیای اصفهان» نوشت. در آن کتاب علاوه بر ذکر بناها و زیباییها، از اصناف و معیشت مردم سخن گفت. پس از او محمد مهدی ارباب «نصفجهان فی تعریف الاصفهان» را به رشته تحریر آورد که به شکلی جامعتر و بهتر بناهای اصفهان و بلوکات آن را به نثر آورد. همین عنوان کتاب میرساند که اصفهان هنوز بر تاریخ و گنجینههای خود میبالد.